Hz. Peygamber’e Yönelik “Mecnûn” İthâmının Câhiliye Dilinde Mânâsı

Year 2023, Volume: 9 Issue: 2, 1513 - 1542, 31.12.2023

Zeynep Canan Koçak

https://doi.org/10.47424/tasavvur.1365405

Abstract

Hz. Peygamber’in tevhid mesajını dile getirmesi, kendisine inananların, etrafında kümelenmesiyle sonuçlanmışken muhataplarının çoğunluğundan da tepkiler almasına sebep olmuştur. O, öncelikle söz konusu mesajı ciddiye alınmayarak ya da aşağılanarak vazgeçirilmek istenmiş, zaman içerisinde taraftarının arttığı görülünce daha sert yöntemlerle engellenmeye çalışılmıştır. Hz. Peygamber’in, ağzından büyüleyici sözler dökülen bir sihirbaz, başkalarından öğrendiği haberleri kendisine vahyedilmiş gibi aktaran bir yalancı, akıl sağlığını yitirdiği için atalar dinine aykırı söylemlerde bulunan ve tedavi edilmesi gereken bir kimse olduğu müşriklerce iddia edilir olmuştur. İşbu makale, bu meyanda müşriklerin Hz. Peygamber’in bir “mecnûn” olduğu şeklindeki iftiralarını ele almakta ve onların bu iddialarıyla ne kastettiklerini anlamaya çalışmaktadır. Müşriklerin söz konusu iddialarını bize haber veren Kur’ân âyetlerinin Türkçeye tercümesi dikkate alındığında çoğu meâlin “mecnûn” kelimesine “delilik” anlamı verdiği görülmektedir. Söz konusu ifadeye câhiliye Araplarının ne anlam yüklediği incelendiğinde ise kelime bambaşka bir anlam kazanmakta, müşriklerin, “mecnûn” ithamıyla kasıtlarının “delilik” ile ifade edilemeyeceği anlaşılmaktadır. Bu meyanda çalışmamız, söz konusu ithamın câhiliye Arapları nezdindeki mânâsından yola çıkarak nasıl anlamlandırılması gerektiğine dair bir teklif sunmaktadır.

Keywords

Hadis, Hz. Peygamber, mecnûn, câhiliye, şair, kâhin

The Meaning of the “Majnun” Accusation Against the Prophet in Jahiliyyah

Abstract

While the Prophet's articulation of the message of tawhid resulted in the clustering of his followers around him, it also led to reactions from the majority of his interlocutors. At first, he was tried to be discouraged by not taking his message seriously or by humiliating him, and when it was seen that his followers increased over time, he was tried to be prevented by harsher methods. The polytheists claimed that the Prophet was a magician who spoke incantations from his mouth, a liar who reported news he had learned from others as if it had been revealed to him, and a person who made statements contrary to the religion of ancestors because he had lost his sanity and needed to be treated. In this context, this article deals with the slander of the polytheists that the Prophet was a "majnun" and tries to understand what they meant by this claim. When the translations of the Qur'anic verses that remind us of the allegations of the polytheists are taken into consideration, it is seen that most of the translations give the word "majnun" the meaning of "madness". When we examine the meaning attributed to the expression by the Jahiliyyah Arabs, the word takes on a completely different meaning, and it is understood that the polytheists meant that the word revealed to the Prophet was taught to him not by Allah but by the jinn whom he had befriended.

Keywords

Hadith, The Prophet, majnun, jahiliyyah, poet, seer

References

• Akalın, Şükrü Haluk vd. Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu, 2011.
• Âlûsî, Seyyid Mahmud Şükrî. Bulûğu’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-ʿArab. thk. Mu-hammed Behcet el-Eserî. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 2009.
• Apak, Âdem. “İslam Öncesi Araplarının Uluhiyet Anlayışında Kahinlerin Yeri”. Câhiliye Araplarının Uluhiyet Anlayışı. ed. M. Mahfuz Söylemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Atay, Hüseyin; Kutluay, Yaşar. Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Meâli. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1984.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2005.
• Bayram, Enver. “Mekke Müşriklerinin Nübüvvet Karşısındaki Tutum ve Davranışları (Mekkî Sûreler Bağlamında)”. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8/1(Ek Sayı) (2019), 941-961.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâilu’n-nubuvve ve ma’rifetu ahvâli sâhibi’ş-şerîa. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye, 1405.
• Buhârî, Ebû ʿAbdullâh Muhammed b. İsmâʿîl b. İbrâhîm el-Buhârî. Sahîhu’l-Buhârî. thk. Mustafa Dîb el-Bugâ. 7 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesîr- Dâru’l-Yemâme, 1414/1993.
• Bustî, Muhammed İbn Hibban et-Temimî. Sahîhu İbn Hibbân. thk. Şuayb Arnavut. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1993.
• Câhız, Ebû ʿOsmân ʿAmr b. Bahr b. Mahbûb. el-Ḥayevân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 1424/2003.
• Cevâd ʿAlî. el-Mufassal fî târîhi’l-ʿArab kable’l-İslâm. 2 Cilt. ts.: b.y., 1422/2001.
• Cide, Ömer. “2/146 ve 6/20 Âyetlerinin Tebşîrât Bağlamında Değerlendiril-mesi”. Sosyal Bilimler Dergisi, 7/13 (2017), 138-153.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çelebi, İlyas. “Kâhin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 24.
• Çelenk, Dilek. Hz. Peygamber’in Mekke Devrinde Yaşadığı Sıkıntılar. İstanbul, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Çetin, Nihat M. Eski Arap Şiiri. İstanbul: Kapı Yayınları, 2011.
• Çınar, Aynur. Yahudi Dinî Literatüründe Ruh ve Kutsal Ruh/Roah Ha-Kodeş: Kökeni ve Yansımaları. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2020.
• Çiftçi, Faruk. “Arap Geleneğinde Şair- Cin İlişkisi”, EKEV AKADEMİ Dergisi, 13 (Güz 2002).
• Derveze, İzzet. Kur’ân’a Göre Hz. Muhammed’in Hayatı. çev. Mehmet Yolcu. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2011.
• Derveze, Muhammed İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. Kahire: Dâru İhyâî Kutubi’l-ʿArabiyye, 1383.
• Doğrul, Ömer Rıza. Tanrı Buyruğu. İstanbul: İnkılap ve Aka Basımevi, 1980.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf el-Endülüsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. thk. Sıdkı Muhammed Cemil. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1420.
• Ebû Zeyd, Nasr Hâmid. İlahi Hitabın Tabiatı –Metin Anlayışımız ve Kur’ân İlimleri Üzerine-. çev. Mehmet Emin Maşalı. Ankara: Kitabiyat, 2001.
• Endülüsî, Ebû ʿÂmir Ahmed b. ʿAbdulmelik b. Ahmed b. Şuheyd el-Eşceʿî. Risâletu’t-tevâbiʿ ve’z-zevâbiʿ. thk. Buṭrus el-Bustâmî. Beyrut: b.y., 1416/1996.
• Günaltay, Şemsettin. İslam Öncesi Araplar ve Dinleri. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Harman, Ömer Faruk. “Kâhin” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001, 24.
• Herevî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed el-Ezherî. Tehzîbu'l-lüğa. thk. Muhammed ʿAvd Murʿıb. Beyrut: Dâru İhyai't-Türâsi'l-ʿArabî, 2001.
• İbn Battal, Ebû’l-Hasen Ali b. Halef b. Abdilmelik. Şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Ebû Temim Yasir b. İbrahim, Riyad: Mektebetu’r-Ruşd, 2003.
• İbn Hacer, Ebû’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. ʿAlî b. Muhammed el-ʿAskalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Muhibbuddîn el-Hatîb. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Maʿrife, 1379/1959.
• İbn Haldûn, Abdurrahmân b. Muhammed b. Muhammed b. Haldûn b. Hasen el-Hadramî el-Mağribî et-Tûnisî. Mukaddime. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
• İbn Hişâm, Abdulmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekâ, İbrahim el-Ebyârî. Mısır: Mektebetu Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1375/1955.
• İbn İshâk, Muhammed b. Yesar el-Muttalibî. Sîretu İbn İshâk (Kitâbu’s-siyer ve’l-megâzi). thk. Süheyl Zekar. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1978.
• İbn Kesîr, Ebû’l-Fidâʾ İsmâîl b. Ömer b. Kesîr ed-Dimeşkî. Tefsîru’l-Kur’âni’l-ʿAzîm. thk. Sâmî b. Muhammed Selâme. 8 Cilt. b.y.: Dâru Taybe, 1420/1999.
• İbn Receb, Zeynuddin Abdurrahman b. Ahmed. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Mecdî b. Abdilhâlık eş- Şâfiî. Medine: Mektebetu Gurabâi’l-Eseriyye, 1996.
• İbn’ül-Kelbî, Ebû’l-Munzir Hişâm. Kitâbu’l-Asnâm. thk. Ahmed Zeki Paşa. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1995.
• İsfehânî, Ebû’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed er-Râgıb. el-Müfredât fi garîbi’l-Kur’ân. thk. Safvan Adnan ed- Dâvûdî. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1412.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’ân’da Tanrı ve İnsan. İstanbul: Pınar Yayınları, 2014.
• Kılavuz, Ahmet Saim. “Arrâf”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991, III.
• Köse, Feyza Betül. Kâhin. İstanbul: Endülüs, 2018.
• Kuraşî, Ebû Zeyd Muhammed. Cemheretu eş’âri’l-ʿArab. thk. Ali Muhammed el-Bicâdî. b.y.: y.y., ts.
• Kurtubî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Câmiu’l-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdunî, İbrahim Ettafayyiş. Kahire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısriyye, 1964.
• Kutsal Kitap (Tevrat, Zebur, İncil). İstanbul: Yeni Yaşam Yayınları, 2014.
• Maverdî, Ebû’l-Hasan Ali b. Muhammed el-Basrî el-Bağdâdî. en-Nüket ve’l-uyûn. thk. Seyyid b. Abdülmaksud b. Abdürrahim. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, ts.
• Mukâtil b. Süleyman, Ebû’l-Hasan el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleyman. thk. Abdullah Mahmud Şahhate. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-ʿArabî, 1423.
• Muslim, Ebû’l-Ḥasen Muslim b. el-Ḥaccâc el-Ḳuşeyrî en-Nîsâbûrî. Sahîhu Mus-lim. thk. Muhammed Zuheyr en- Nâsır. 8 Cilt. Cidde-Beyrut: Dâru’l-Minhâc-Dâru Tavki’n-Necât, 1433.
• Özarslan, Selim. “Hz. Peygamber’e Yönelik Saygısızlıklar”. Kelam Araştırmaları 5/ 2 (2007), 63-84.
• Râfiî, Mustafa Sâdık b. Abdirrezzak. Târîhu âdâbi’l-ʿArab. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-ʿArabî, ts.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed Fahruddin. Mefâtihu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâ-i Turasi’l-ʿArabî, 1420.
• Şener, Abdülkadir vd. Yüce Kur’ân ve Açıklamalı-Yorumlu Meâli. İzmir: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
• Taberânî, Ebû’l-Kasım Süleyman b. Ahmed. Mu’cemu’l-evsat. thk. Târık b. Avdullah b. Muhammed, Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. Kahire: Dâru’l-Harameyn, ts. (1-10 cilt)
• Taberânî, Ebû’l-Kasım Süleyman b. Ahmed. Mu’cemu’l-kebîr. thk. Hamdi b. Abdulmecid es-Selefî. Kahire: Mektebetu İbn Teymiyye, 1994.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Câmiu’l-beyân fi te’vîli’l-Kur’ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Tarakçı, Muhammet. “Tanah’ta Vahiy Anlayışı”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 11/1 (2002), 193-218.
• Usta, İbrahim. İslam Öncesi Arap Mitolojisi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Ünsal, Hadiye. Erken Dönem Mekkî Sûrelerin Tahlili. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Yakıt, İsmail. Semantik Analizli Açıklamalı ve Yorumlu Kur’ân-ı Kerîm Meâli. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020.
• Zeccac, Ebû İshâk İbrahim b. Seriyy b. Selh. Meâni’l-Kur’ân ve i’rabuhû. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1988.
• Zemahşerî, Ebû’l-Kasım Mahmud. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1407.