Modernizmin üretim mekânından postmodernizmin tüketim mekânına: Ak-İş iplik fabrikası- Palladium Antakya AVM örneği

Year 2021, Issue: 78, 7 - 22, 31.12.2021

Yücel Dinç , Çetin Furkan Usun

https://doi.org/10.17211/tcd.952714

Abstract

Türkiye’de 1950’li yıllardan 1980’li yıllara kadar emek gücüne dayalı kentleşme süreçleri meydana
gelmiş ve bu süreç 1980’lerden itibaren kentsel mekânda gerçekleşen neoliberal uygulamalara
bağlı olarak yerini sermaye birikimine bağlı kentleşme süreçlerine bırakmıştır. Kentsel mekânlarda
bu şekilde meydana gelen değişim ve dönüşümlerin en somut örneklerinden biri, kent merkezlerinde
yer alan endüstriyel tesislerin değişen ekonomik şartlara bağlı olarak yerini alışveriş merkezlerine
bırakmaları olmuştur. Bu çalışmanın motivasyonunu; “fabrikaya yönelik aidiyet duygularına
sahip üreten bir toplumdan, alışveriş merkezinin misafirleri durumundaki tüketen bir topluma geçiş
sürecinde kentsel mekân nasıl şekillenmektedir?” sorusu oluşturmaktadır. Hizmete girdiği 1950’li
yıllarda Hatay’ın en büyük üretim merkezi olan Ak-İş iplik fabrikası zamanla işlevini yitirerek yıkılmış
ve onun yerine bir alışveriş merkezi inşa edilmiştir. Emek gücünden sermaye birikimine doğru
gerçekleşen bu dönüşümün Antakya kentsel mekanını nasıl şekillendiğini ampirik analizlerle ortaya
koymak bu çalışmanın temel amacıdır. Çalışmada hem nicel hem de nitel verilerin birlikte değerlendirilmesi
anlayışını benimseyen karma yöntem kullanılmıştır. Nitel veriler, Ak-İş iplik fabrikasından
emekli olmuş 5 kişiyle gerçekleştirilen derinlemesine görüşmelerden elde edilmiştir. Nicel verilerin
elde edilebilmesi için ise Antakya’da ikamet eden 265 katılımcıya anket uygulanmıştır. Çalışmanın
nitel bulguları; emek gücü, kentsel bellek ve mekân kullanımı olmak üzere üç temaya dayanmaktadır.
Nitel bulgular, bir üretim mekânı olarak fabrikanın yeni mekânların üretilmesinde önemli roller
üstlendiğini göstermiştir. Nicel verilerden ve alan araştırmalarından elde edilen bilgiler ise; kentsel
mekânın tüketim ve sermaye odaklı olarak önemli değişim ve dönüşümler geçirdiğini ortaya koymuştur.

Keywords

Mekan, Modernizm, Postmodernizm, Üretim, Tüketim

From the production space of modernism to the consumption space of postmodernism: The example of Ak-İş yarn factory- Palladium Antakya shopping center

Abstract

From the 1950s to the 1980s, urbanization processes based on labor power occurred in Turkey,
and this process has been replaced by urbanization processes based on capital accumulation
due to the neoliberal practices that have taken place in urban space since the 1980s. One of
the most concrete examples of the changes and transformations that took place in urban
spaces in this way is the industrial facilities located in city centers being replaced by shopping
centers because of the changing economic conditions. The research question that motivates
this study is: “How is the urban space shaped in the transition from a producing society with a
sense of belonging to the factory to a consuming society as the guests of the shopping mall?”.
Ak-İş yarn factory, which was the largest production center of Hatay in the 1950s when it was
put into service, lost its function over time and was demolished and a shopping center was built
in its place. The aim of this study is to reveal how this transformation from labor power to
capital accumulation shaped the urban space of Antakya with empirical analysis. In the study,
the mixed method, which assesses both quantitative and qualitative data, was employed. The
qualitative data were obtained from in-depth interviews with five retired employees from the
Ak-İş Yarn Factory. In order to collect the quantitative data, a questionnaire was administered
to 265 participants residing in Antakya. The qualitative findings of the study were based on
three themes, namely labor power, urban memory, and space use. Qualitative findings revealed
that the factory, as a production space, played an important role in the production of
new spaces. Information obtained from quantitative data and field observations, on the other
hand, revealed that urban space underwent significant changes and transformations with a
focus on consumption and capital.

Keywords

Space, Modernism, Postmodernism, Production, Consumption

References

• Agarwal, S., Jensen, J. B., & Monte, F. (2017). The geography of consumption. Available at SSRN 3002231. https://dx.doi. org/10.2139/ssrn.3002231
• Alker, S., Joy, V., Roberts, P., & Smith, N. (2000). The definition of brownfield. Journal of Environmental Planning and Management, 43(1), 49-69. https://doi.org/10.1080/09640560010766
• Arvidson, E. (1999). Remapping Los Angeles or taking the risk of class in postmodern urban theory. Economic Geography, 75(2), 134- 156. https://doi.org/10.1111/j.1944-8287.1999.tb00120.x
• Ayik, U. (2018). Ekonomi politikalarının bir yansıması olarak sanayisizleşme ve mekânsal değişim: İstanbul örneği (Yayın no: 533245), [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Ayşın, F., & Turhanoğlu, K. (2014). Kentsel mekânın üretim sürecinde tarihi ve kültürel miras. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Folklor/ Edebiyat Dergisi, 20(78), 71-82.
• Azizağaoğlu, A., & Altunışık, R. (2012). Postmodernizm, sembolik tüketim ve marka. Tüketim ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 2(4), 33-50.
• Batı, U. (2007). Kentin postmodernitesi: postmodern tüketim kültürü ışığında hedonik bir biçim olarak kent tasarımı. Journal of Istanbul Kültür Universty, 4(5).
• Batu, M., & Tos, O. (2017). Tüketim kültürü odağında modernizm ve postmodernizmin karşılaştırılması. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 2(5), 991-1023. https://doi. org/10.19145/e-gifder.296888
• Bayazıt-Hayta, A. (2014). Postmodern dönemin tüketim imajları: postmodern tüketim kültürü, tüketim kalıpları ve postmodern tüketici. İçinde Babaoğul, M., Şener, A., Buğday, E.B. (Ed.) Tüketici Yazıları IV Kitabı. (ss.9-32). Eryılmaz Offset Matbaacılık.
• Bayhan, H. (2006). Ulus devlet, modernizm ve postmodernizm (Yayın no: 204336) [Yüksek Lisans Tezi, Dicle Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Belge, R. (2018). Denizli kent kimliğini oluşturan coğrafi öğeler. Ege Coğrafya Dergisi, 27(2), 167-181.
• Berman, M. (1988). All that is solid melts into air: the experience of modernity. Penguin Books.
• Çalışkan, V. (2002). Amik Ovası’nın beşeri ve iktisadi coğrafyası (Yayın no: 135262) [Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Çeker, A., & Belge, R. (2015). İstanbul’da kentsel dönüşüm kapsamında gerçekleşen bir olgu: Soylulaştırma. Türk Coğrafya Dergisi, 65, 77-86. https://doi.org/10.17211/tcd.30494
• Çetin, B. (2012). Hatay’da kentleşmenin seyri (1940-2009) ve mekânsal dağılışı. Doğu Coğrafya Dergisi, 17(28), 231-257.
• Dear, M. (1986). Postmodernism and planning. Environment and Planning, Society and Space, (4), 367-384. https://doi. org/10.1068/d040367
• Dear, M. (2000). The postmodern urban condition. Blackwell Publishing. Dear, M., & Flusty, S. (1998). Postmodern urbanism. Annals of Association of American Geographers, 1(8), 50-72. https://www. jstor.org/stable/2563976.
• Dinç, Y. & Üçeçam Karagel, D. (2020). Antakya şehrinin kuruluşu ve mekânsal gelişimi. İçinde Arslan, F. (Ed), Türkiye Coğrafyası Araştırmaları Kitabı (ss. 571-596). Pegem Akademi.
• Doğanay, H., & Çavuş, A. (2011). Türkiye ekonomik coğrafyası (7.Baskı). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Ellin, N. (1999). Postmodern urbanism. Princeton Architectural Press. Emekli, G. (2018). Kent turizminde kültür ve yaratıcılık İçinde TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu 3-6 Ekim 2018 Bildiriler Kitabı, (ss. 469-489).
• Er, K. (2014). Üretim ilişkileri temelinde modernizm ve postmodernizmin az gelişmiş ülkeler üzerine etkileri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(3), 413-453. https://doi. org/10.16953/deusbed.39137
• Eraydın, A. (1988). Sermaye birikim sürecinde kentler. Defter Dergisi, (5), 133-153.
• Eraydın, A. (1992). Post-fordizm ve değişen mekânsal öncelikler. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Matbaası.
• Erdoğan, Ö. (2013). Ankara kentindeki alışveriş merkezlerinin yer seçim tercihleri ve mekânsal etkileri (Yayın no: 348204) [Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Erkip, F. (2003). The shopping malls as an emergent public space in Turkey. Environment and Planning, (35), 1073-1093. https://doi. org/10.1068/a35167
• Goss, J. (2004). Geography of consumption. I. Progress in Human Geography, 28(3), 369-380. https://doi.org/10.1191/0309132504ph486pr
• Goss, J. (2006). Geographies of comsumption: the work of consumption. Progress in Human Geography, 30(2), 237-249. https://doi. org/10.1191/0309132506ph604pr
• Gottdiener, M. (2005). Postmodern göstergeler. (Çev. Erdal Cengiz, Hakan Gür, Arhan Nur). İmge Kitapevi.
• Gürsel, D. (2015). Modern ve postmodern dönem mekânsal yaklaşımların değerlendirilmesi: Şandigar, Poundbury ve Orestad örneği, (Yayın No: 381858) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Harvey, D. (1990). Flexible accumulation through urbanization reflections on “post-modernism” in the American City. Perspecta, Theater, Theatrically and Architecture, (26), 251-272. https:// doi.org/10.2307/1567167
• Harvey, D. (2010). Postmodernliğin durumu, (Çev. Sungur Savran). Metis Yayıncılık.
• Harvey, D. (2015). Sermayenin mekânları (2. Baskı) Sel Yayıncılık.
• Hatipler, M. (2017). Postmodernizm, tüketim, popüler kültür ve medya. Bilgi, (1), 32-50.
• Işık, Ş. (2005). Türkiye’de kentleşme ve kentleşme modelleri. Ege Coğrafya Dergisi, 14(1-2), 57-71.
• Kando, T. (1996). Postmodernism: old wine in new bottles? International Journal of World Peace, 13(3), 3-33.
• Karadağ, A., & İncedere, L. (2017). Türkiye’de endüstriyel mirasın korunması. İçinde Arslan, F. (Ed), Türkiye Coğrafyası Araştırmaları Kitabı (ss. 13-42). Pegem Akademi.
• Karadağ, A., & İncedere, L. (2020). Kentsel belleğin sürdürülebilirliği açısından İzmir’deki endüstri miras alanlarının önemi: Alsancak Limanardı Bölgesi örneği. Ege Coğrafya Dergisi, 29(1), 57-71.
• Kaygalak, İ., & Işık, Ş. (2007). Kentleşmenin yeni ekonomik boyutları. Ege Coğrafya Dergisi, 16(1-2), 57-77.
• Kaypak, Ş. (2013). Modernizmden postmodernizme değişen kentleşme. Küresel İktisat ve İşletme Çalışmaları Dergisi, 2(4), 80-95.
• Keleş, R. (2015). Kentleşme politikası. İmge Kitapevi.
• Kongar, E. (2003). Toplumsal değişme kuramları ve Türkiye gerçeği. Remzi Kitabevi.
• Korkusuz, T. (2020). Erzurum kentinde alışveriş ve fuar turizmi, Fenomen Yayınevi.
• Kırılmaz, H., & Ayparçası, F. (2016). Modernizm ve postmodernizm süreçlerinin tüketim kültürüne yansımaları. İnsan & İnsan Dergisi, 8(3), 32-58.
• Laçiner, Ö. (1996). Kentlerin dönüşümü. Mimarlık Dergisi, (271), 36- 41.
• Lefebvre, H. (1976). Survival of capitalism. Macmillan.
• Lefebvre, H. (2003). The urban revolution. University of Minnesota Press.
• Lefebvre, H. (2015). Mekânın üretimi, (Çev. Işık Ergüden). Sel Yayıncılık.
• Leoen, B.B. (2017). Urban theory in postmodern cities: amnesiac spaces and ephemeral aesthetics. URBS, Revista de Estudios Urbanos y Ciencias Sociales, 1(7), 57-65.
• Logemann, J. (2009). Where to shop? The geography of consumption in the twentieth-century Atlantic world. Bulletin of the German Historical Institute, (45), 55-68.
• Mansvelt, J. (2010). Geographies of consumption: engaging with absent presences. Progress in Human Geography, 34(2), 224-233. https://doi.org/10.1177/0309132509339934
• Öztürk, M. (2015). Coğrafya öğretmenlerinin postmodern coğrafya algıları. Eğitim ve Bilim Dergisi, 37(166), 262-274.
• Sarı, B. (2019). Modernizmden postmodernizme tüketimin evrimi ve ekonomi politiğini anlamak. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 70(18), 554-568.
• Scraton, S., & Watson, B. (1998). Gendered cities: women and public leisure space in the postmodern city, Leisure Studies, 2(17), 123- 137. https://doi.org/10.1080/026143698375196
• Soja, E. (2015). Postmodern coğrafyalar, (Çev. Yunus Çetin). Sel Yayıncılık.
• Şan, M.K., Hira, İ., & Saraçoğlu, A.D. (2017). Kentlerin yeni tüketim mabetleri: alışveriş merkezleri. Sosyal ve Kültürel Araştırmalar Dergisi, 5(3), 149-169.
• Şengül, T. (2009). Kentsel çelişki ve siyaset. İmge Kitapevi.
• Timor, A.N. (2001). Pazarlama coğrafyası açısından büyük alışveriş merkezleri ve İstanbul örneği. Coğrafya Dergisi, (9), 53-80.
• Turut, H., & Özgür, E.M. (2018). Klasik kent kuramlarından eleştirel kent kuramlarına geçiş bağlamında kentleri yeniden okumak. Ege Coğrafya Dergisi, 27(1), 1-19.
• Tut, G. (2013). Neoliberal ekonomide turizm ve rant: Kuşadası kruvaziyer limanı özelleştirilmesi örneği, (Yayın no: 342241) [Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Tümertekin, E. (1973). Türkiye’de şehirleşme ve şehirsel fonksiyonlar. İstanbul Üniversitesi Coğrafya Enstitüsü Yayınları.
• Türk Dil Kurumu Sözlüğü (2021). “Modernizm”. https://sozluk.gov. tr/, Erişim Tarihi:18.05.2021.
• Uğur, A., & Aliağaoğlu A. (2018). Şehir coğrafyası (6.Basım). Nobel Yayınevi.
• Verdil, F.T. (2006). Alışveriş mekânlarının oluşumu/kurgusu üzerine bir değerlendirme (Yayın no: 172171) [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi] Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı Tez Merkezi.
• Vural-Arslan, T. (2009). Türkiye’deki alışveriş merkezleri incelemelerine eleştirel bir bakış: yorumlar, eleştiriler, tartışmalar. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Dergisi, 14(1), 147- 159