TÜRK MEDENİYETİNDE VE BATI SİVİLİZASYONUNDA “AYDIN”

Yıl 2021, Cilt: 127 Sayı: 251, 325 - 350, 19.04.2021

Hüseyin Hilmi Aladağ

Öz

Bu çalışmada bilhassa Türk Medeniyeti’nin ve Batı Sivilizasyonu’nun tarihî seyri içinde ortaya çıkmış olan “aydın” zümresinin bir tarihsel kategori olarak geçirdiği ontolojik ve epistemolojik değişim ve dönüşüm incelenmeye çalışılacaktır. Batı Sivilizasyonu kültür dairesi içinde “Literati”, “Intellektuelle”, “Intelligentsia” kavramsallaştırmaları, İslam kültür ve medeniyetinin neticesi olarak ortaya çıkan “Âlim-Ulema” ve irfan sahibi “Arifler”, Tanzimat sonrası Batılılaşma ve reform hamlelerinin etkilerini yansıtmaya başlayan Osmanlı “Münevver’i” kavramları arasındaki benzerliklerin ve farklılıkların da çalışmanın sınırlılıklarının izin verdiği nispette incelenmesi hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Entelektüel, Aydın, Osmanlı Münevveri, Âlim-Ârif

Kaynakça

• KAYNAKÇA / REFERENCES Adıvar, A. Adnan Osmanlı Türklerinde İlim, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1982.
• Akdağ, Ömer, Ana Hatlarıyla Türk Yenileşme Tarihi, Palet Yay., Konya, 2011.
• Altun, Fahrettin Modernleşme Kuramı: Eleştirel Bir Giriş, Küre Yay., İstanbul, 2005.
• Baumann, Zygmunt Yasa Koyucular ile Yorumcular, (Çev. K. Atakay), Metis Yayınları, İstanbul, 2003.
• Batuhan, H. “Entelektüel Kavramı Üzerine”, Cogito, Sayı 31, Yapı Kredi Yay., İstanbul, 2002, s.94-101.
• Belge, Murat “Tarihi Gelişme Sürecinde Aydınlar”. Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, İletişim Yay.,İstanbul, 1985.
• Belge, Murat “Türkiye ve Rusya”, Modernleşme ve Batıcılık; Batılılaşma, İletişim Yay., İstanbul, 2007.
• Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yay. İstanbul, 2002.
• Beydilli, Kemal “Küçük Kaynarca’dan Tanzimat’a Islahat Düşüncesi”, İlmi Araştırmalar, Sayı 8, İstanbul, 1999.
• Benda, J. Aydınların İhaneti, (Çev: C. Soydemir), Doğu Batı Yayınları, Ankara, 2006.
• Bodin, L. Aydınlar, (Çev. Mehmet Dündar), Gündoğan Yayınları, Ankara, 2000.
• Bolay, Süleyman Hayri “Cumhuriyetin 80. Yılında Türk Düşünce Hayatı”, Türk Düşüncesinde Gezintiler, Ankara, 2007, s. 218–219.
• Bolay, “Süleyman Hayri Türkiye’de Dinî Düşüncenin Macerası”, Türk Düşüncesinde Gezintiler, Ankara, 2007.
• Cahm, Eric The Dreyfus Affeir in French Society and Politics, Routledge, New York, 2013.
• Deringil, Selim İktidarın Sembolleri ve İdeoloji, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2007.
• Drake, D., French Intellectuals And Politics From The Dreyfus Affair To The Occupation, Palgrave, Macmillan, Basingstoke, United Kingdom, , 2002.
• Demiralp, O., “Entelektüeller ve Aydınlar”, Cogito, Sayı 31,Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2002, ss.121–132.
• Eisenstadt, S. Noah, Modernleşme: Başkaldırı ve Değişim, (Çev: Ufuk Coşkun), Doğu-Batı, 2014.
• Findley, Carter, Modern Türkiye Tarihi- İslam, Milliyetçilik ve Modernlik(1789–2007),Timaş, İstanbul, 2014.
• Georgeon, François, “Nesil Kavramı Osmanlı İmparatorluğu’ndan Kemalist Türkiye’ye Geçişi Anlamada Anahtar Olabilir mi?”, Çev. Levent Yılmaz, Tarihsel Sosyoloji, (Der: Ferdan Ergut, Ayşen Uysal), Dipnot Yayınları, İstanbul, 2007.
• Goldmann, L., The Philosophy of The Enlightenment, Routledge, Abingdon- Oxon, 2010.
• Goldmann, Lucien, Aydınlanma Felsefesi, (Çev. Emre Arslan), Doruk, Ankara 1999.
• Gümüşsoy, Emine, Tanzimat’tan Sonra Kurulan İlmî Cemiyetler, Yayımlanmamış Y. Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, , Sakarya, 1998.
• Gündüz, Mustafa, “İhtilâlin Pedagojik Zemini ‘Emile’ ve J. J. Rousseau’nun Osmanlı Aydınlarına Etkileri”, Muhafazakâr Düşünce, Sayı:11, Ankara, 2007.
• Güngör, Erol, Dünden Bugüne Tarih Kültür ve Milliyetçilik, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2005.
• Hanioğlu, M. Şükrü, “Batılılaşma” , TDVİA, V. Cilt, İstanbul, 1992.
• Hanioğlu, M. Şükrü, Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşr., İstanbul, 1981.
• İnalcık, Halil, Doğu-Batı Makaleler I, Doğu-Batı, Ankara, 2006.
• İnalcık, Halil, “ Türkler ve Balkanlar: Hoşgörü ve Koruma Politikası (İstimalet), Merkeziyetçi-Bürokratik İmparatorluğun Kuruluşu”, BAL-TAM Türklük Bilgisi 3, Prizren, 2005.
• İnalcık, Halil, “Atatürk ve Türkiye’nin Modernleşmesi”, Belleten, XXVII. Cilt, Sayı 108, TTK Yayınları, Ankara, 2003.
• İpşirli, Mehmet “İlmiyye”, TDVİA, XXII. Cilt, İstanbul, 2000, s. 141- 145
• Kahraman, Hasan Bülent, Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-I: Kavramlar-Kuramlar-Kurumlar, agorakitaplığı, İstanbul, 2010.
• Kant, “Aydınlanma Nedir? Sorusuna Yanıt”(Çev. Nejat Bozkurt), Say Yayınları, İstanbul, 2005.
• Kılıçbay, Mehmet Ali, “Aydın(lık) Siyaset”, Türkiye Günlüğü, Sayı 35, 1995.
• Kılıçbay, Mehmet Ali, “Türk Aydınının Dünyasını Anlamak”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1995.
• Korlaelçi, Murtaza, Pozitivizmin Türkiye’ye Girişi, İnsan Yay. İstanbul, 1986.
• Korlaelçi, Murtaza, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, İletişim yay. İstanbul, 2001.
• Kongar, Emre, Toplumsal Değişme Kuramları ve Türkiye Gerçeği, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2004.
• Köker, Levent Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi, İletişim Yay., İstanbul , 2000.
• Kuyaş, Ahmet (Yay. Yönetmeni), Tarih (1839–1939), TÜSİAD, İstanbul, 2006.
• Küçükömer, İdris,“Batılaşma” Düzenin Yabancılaşması, Bağlam Yayıncılık, İstanbul, 2002.
• Mardin, Şerif Türk Modernleşmesi Makaleler: 4, (Der: Mümtaz’er Türköne, Tuncay Önder), İletişim Yay., İstanbul, 2014.
• Mardin, Şerif Jön Türklerin Siyasi Fikirleri(1859-1908), İletişim Yay., İstanbul, 1999.
• Mardin, Şerif Türkiye’de Din ve Siyaset Makaleler 3, İletişim Yayınları, İstanbul, 2007. Mardin, Şerif Türk Modernleşmesi, İletişim Yay., İstanbul, 2008.
• Mardin, Şerif İdeoloji, İletişim Yay., İstanbul, 2013.
• Mardin, Şerif Yeni Osmanlı Düşüncesinin Doğuşu, İletişim Yay., İstanbul, 2006.
• Meriç, Cemil Sosyoloji Notları ve Konferanslar, İletişim Yay., İstanbul, 2006.
• Meriç, Cemil Mağaradakiler, İletişim Yay., İstanbul, 2007.
• Meriç, Cemil Umrandan Uygarlığa, İletişim yay. İstanbul, 1996.
• Lewis, Bernard Modern Türkiye’nin Doğuşu, (III. Edisyon),Arkadaş, Ankara. 2013.
• Lewis, Bernard Modern Türkiye’nin Doğuşu, TTK Yayınları, Ankara,1991.
• Loo, Hans. Van Der & Reijen, Williem Van, Sosyolojik Bir Yaklaşım: Modernleşmenin Paradoksları,(Çev: Kadir Canatan.), İnsan Yay. İstanbul, 2003.
• Naci, Fethi “ ‘Münevver’den ‘entel’e”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yay., İstanbul, 1995.
• Ortaylı, İlber İmparatorluğun En uzun Yüzyılı, İletişim Yay., İstanbul, 2005.
• Ortaylı, İlber Gelenekten Geleceğe, Timaş, İstanbul, 2008.
• Ortaylı, İlber, “Osmanlı Devletinde Laiklik Hareketleri Üzerine”, (Edt. E. Kalaycıoğlu ve A. Y. Sarıbay), Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, Alfa Yayınları, İstanbul, 2000.
• Özcan, Zeki “Sosyo- Kültürel Fenomenler Olarak Entelektüeller”, Doğu Batı Düşünce Dergisi: Entelektüeller II, Sayı 36, Ankara, 2006.
• Özlem, Doğan “Felsefe Geleneği ve Aydınımız”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1995, s. 205–214.
• Rustow, Dankwart A. “The Modernization of Turkey in Historical and Comparative Perspective”, (Der: Kemal Karpat), Social Change and Politics in Turkey: A Structural- Historical Analysis. E. J. Brill, Leiden, 1973, p.p 98–102.
• Sartre, J.P. Aydınlar Üzerine, (Çev. A. Bora), Can Yayınları, İstanbul, 2000.
• Şişman, Adnan Tanzimat Döneminde Fransa’ya gönderilen Osmanlı Öğrencileri, TTK Yayınları, Ankara, 2004.
• Tanilli, Server Uygarlık Tarihi, Cem Yay., İstanbul, 1994.
• Tekeli, İlhan “Türkiye’de Siyasal Düşüncenin Gelişimi Üzerine Bir Üst Anlatı”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce, III.Cilt, Modernleşme ve Batıcılık, İletişim Yay., İstanbul, 2007, ss. 19-43.
• Türköne, Mümtaz’er Türk Modernleşmesi, Lotus, Ankara, 2006.
• Uçar, Ahmet, İslam Dünyasında Misyoner Okulları, Çamlıca, İstanbul, 2013.
• Uludağ, Süleyman “Arif”,TDVİA, III. Cilt, İstanbul, 1991.
• Ülgener, Sabri F. Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler, Derin Yay., İstanbul, 2006.
• Ülken, H. Ziya Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yay., İstanbul, 1992.
• Veinstein, Gilles Fransa Anıları, (Çev: Murat Aykaç Erginköz), Özgü Yayınevi, İstanbul, 2002.
• Vago, Steven Social Change, Prentice-Hall, New Jersey, 1989.
• Yıldırım, Suat “Âlim”, TDVİA, II. Cilt, İstanbul, 1989.
• Yıldız, Y. G. “Türk Aydını ve İktidar Sorunu”, Türk Aydını ve Kimlik Sorunu, Bağlam Yayınları, Ankara, 1985.