TÜRKİSTAN’DAN GÜNÜMÜZE PİŞMİŞ TOPRAK KÜLTÜRÜNDE LALE

Year 2021, Volume: 128 Issue: 253, 323 - 344, 23.08.2021

Serap Ünal

Abstract

Anavatanı Asya olarak bilinen ve özellikle Türk İslam coğrafyasında öne çıkan lale, Türklerin çiçek sevgisini sanatsal düşünsellikle çeşitli yüzeylere aktararak ifade etmesi suretiyle, Türk tezyinat anlayışında ve dolayısıyla Türk kültüründe önemli bir motif olmuştur. Erken çağlardan itibaren nebatat çıkışlı süslemelere batı sanatında rastlamamıza karşın batının lale ile tanışması, dolayısıyla figürlerinin sanata yansıması ancak 15. yüzyıl sonrasında gerçekleşmiştir. Lale motifinin, en etkili uygulamalarını Türk İslam sanatında görmekteyiz. Anadolu Selçukluları tarafından 12. yüzyıldan itibaren süsleme motifi olarak kullanılan lale bitkisi, 15. ve 16. yüzyılda Osmanlı sanatında büyük bir beğeniyle ilgi görmüş ve bir döneme adını verecek kadar öne çıkmıştır. Lale motifi, Türk el sanatları arasında özellikle çini sanatında gül, karanfil, sümbül vb. çiçeklerle birlikte çeşitli üsluplardan oluşan kompozisyonlarda uzun yıllar kullanılmıştır. Lale, sanatsallığıyla dokumada, mimaride, ahşap, metal, taş işlemeciliğinde gerek kabartma gerekse yüzey bezemelerinde karşımıza çıktığı gibi özellikle de iki boyutlu olarak seramik yüzeylerde tüm zarafeti ile kendini göstermektedir. Lale figürleri, Türk çini sanatında genel olarak yarı stilize (kısmen natüralist) bir üslupla betimlenmiştir. Çini sanatı, günümüzde de kültürel kapsamda benzer üslup ve yöntemlerle Kütahya ve İznik merkezli üretilerek yaşatılmaktadır. Tarihsel ve kültürel değere sahip bu önemli Türk motifi, çağdaş seramik sanatında da yerini alarak estetik kapsamda kendini göstermeye devam etmektedir. Lalenin çağdaş seramik sanatındaki en önemli değişimi, salt iki boyutlu olmanın dışında üç boyutlu olarak da betimlenmesidir. Birçok seramik sanatçısının modern sanat anlayışında lale yorumlamaları, ulusal bir figür olarak kabul gören laleye asırlardır süregelen bir kültür mirasımızın uzantısı olarak farklı açılardan değer katmaktadır.

Keywords

Lale, Türk-İslam Sanatı, Çini, Çağdaş Seramik Sanatı

References

• AKSU, Hatice: Rumî Motifinin İlk Öncüleri, Türkler Ansiklopedisi, 4. Cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• ATASOY, Nurhan, RABY, Jullian: IZNIK The Pottery of Ottoman Turkey, Alexandria Press, London, 1989
• ATAY, Ceren Y: Başlangıcından Günümüze Kütahya Çinileri ve Çini Motiflerinin Seramik Yüzeylerde Yorumlanarak Uygulanması, (Yüksek Lisans Tezi) Eskişehir, 2007
• BALKANAL, Zeynep: Bilgi ve Sanatı Kaplayan Sanat: Ciltçilik, Türkler Ansiklopedisi, 12.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• DEMİRİZ, Yıldız: Osmanlı Çini Sanatı, Türkler Ansiklopedisi, 12.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• DENİZ, Bekir: Osmanlı Dönemi Halı ve Düz Dokuma Yaygıları, Türkler Ansiklopedisi, 12.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• DERMAN, Çiçek: Türk Tezhip Sanatının Asırlar İçinde Değişimi, Türkler Ansiklopedisi, 12.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• GÜNDOĞDU, Hamza: Tarihî Türk Halıcılığı, Türkler Ansiklopedisi, 8.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• IŞIK, İskender: Kütahya Çiniciliği, Seramik Türkiye Dergisi, 2010, İstanbul, s.43-44
• İREPOĞLU, Gül: Lale Doğada Tarihte Sanatta, YKY Yayınları, İstanbul, 2017
• KOÇER, Mehmet: Kütahya’da Çini Sanatı Artık Bir Sektöre Dönüştü, Seramik Türkiye Dergisi, , Ekim-Aralık 2010, Sayı:34, İstanbul, 2010
• KURU, Alev: Orta Asya Türk Sanatında Palmet ve Lâle Motiflerinin Değerlendirilmesi Hakkında Bir Deneme, Belleten, Ankara, 1997
• MÜLAYİM Selçuk: Selçuklu Palmet Motiflerinin Tipolojisi, Anadolu (Anatolia) S.XX, Ankara, 1984
• ÖNEY, Gönül: İslam Mimarisinde Çini, Ada Yayınları, İzmir, 1987
• PARLAR, Gündegül A.: İlhanlılarda Sikke Formları, Türkler Ansiklopedisi, 8.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• SALMAN, Fikri: Osmanlı Dönemi Türk Kumaş Sanatı, Türkler Ansiklopedisi, 12. cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• TEKİN, Oğuz: Başlangıcından Türkiye Cumhuriyeti'ne Kadar Türk Devletlerinin Sikkeleri, Türkler Ansiklopedisi, 5.cilt, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• TURAN, Sitare B: İznik Çinileri ve Gülbenkyan Koleksiyonu, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1999
• ÜÇER, Kaya: Batı Sanatı Etkisinde Değişen Türk Kalemişi Bezeme Programı, 5. Uluslararası Geleneksel Ve Yöresel Değerler Sempozyumu, Kültür Sanat Etkinlikleri (26-28 Ekim 2018), Afyonkarahisar/Sandıklı, 2018
• YENİŞEHİRLİOĞLU, Filiz: Klasik Dönem Osmanlı Sanatı, 11.cilt, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002
• YETKİN, Şerrare: Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, No: 1631, İstanbul, 1986
• Resim 6: https://www.ebay-kleinanzeigen.de/s-sammeln/koeln-buchforst/, Erişim: 18.01.2021
• Resim 20: https://sitki.com.tr/featured_item/sitki-olcar-usta-eserleri/, Erişim: 16.02.2021
• Resim 21: https://www.arkofcrafts.com/tr/mehmet-gursoy/, Erişim: 16.02.2021
• Resim 22: https://pilgrimtiles.co.uk/product/art-nouveau-stylised-tulip-tile, Erişim: 11.03.2021
• Resim 23: https://www.antiquepottery.co.uk/antique-porcelain-staffordshire-tulip- /,Erişim:11.03.2021
• Resim 24: http://www.sibelsevim.com.tr/, Erişim: 14.02.2021