Children in Ottoman Society from Evliya Celebi's Eyes

Yıl 2022, Cilt: 130 Sayı: 256, 217 - 238, 28.02.2022

Ümran Karadeniz

Öz

In this study, we try to evaluate the life of children in Ottoman geography based on Evliya Celebi’s Seyahatname. Some information is provided about the education, upbringing, games, and entertainment of children living in different regions in the Seyahatname, which illuminates Ottoman history in many ways. Valuable knowledge about childhood perception in the Ottoman Empire is obtained when this information is examined in comparison with archival documents and literature. Taking into consideration that the studies regarding the history of children in Ottoman society are largely about the post-Tanzimat period, we aim to contribute, at least in part, to Ottoman childhood history in the Early Modern period with this study.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, child, Evliya Celebi, travelogue

EVLİYA ÇELEBİ’NİN GÖZÜNDEN OSMANLI TOPLUMUNDA ÇOCUKLAR

Öz

Bu çalışmada, Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi esas alınarak Osmanlı coğrafyasında çocukların yaşamı üzerine değerlendirmeler yapılmaya çalışılacaktır. Osmanlı tarihini birçok açıdan aydınlatan Seyahatnâme, farklı bölgelerde yaşayan çocukların eğitimi, terbiyesi, oyunları ve eğlenceleri hakkında da bilgi vermektedir. Bu bilgiler, diğer mevsuk kaynaklarla mukayeseli olarak incelendiğinde Osmanlı’da çocukluk algısı hakkında kıymetli verilere ulaşılmaktadır. Osmanlı toplumunda çocukların tarihi üzerine yapılan çalışmaların önemli ölçüde Tanzimat sonrasına ilişkin olduğu göz önüne alındığında bu çalışma ile Erken Modern dönem Osmanlı çocukluk tarihine kısmen de olsa katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, çocuk, Evliya Çelebi, seyahatname

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Meşihat Defterleri (=BOA, MŞH.ŞSC.d.), Nr.6544, (124 Numaralı Manisa Şer’iyye Sicili).
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 150 Numaralı Sicil (H. 1143-1144 / M. 1730-1732), Cilt:65, proje yön. M. Âkif Aydın; ed. C. Yılmaz, çev. yazı A. Sivridağ, A. Coşkun, kont. M. Âkif Aydın, M. Akman, F. M. Emecen, İ. Bostan, M. İpşirli, Kültür AŞ, İstanbul 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri Bab Mahkemesi 151 Numaralı Sicil (H. 1143-1144 / M. 1731), Cilt:66, proje yön. M. Âkif Aydın, ed. C. Yılmaz, çev. yazı A. Sivridağ, A. Coşkun, kont. M. Âkif Aydın, M. Akman, F. M. Emecen, İ. Bostan, M. İpşirli, Kültür AŞ, İstanbul 2019.
• İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil (H. 1073-1074/M. 1663-1664), Cilt:16, haz. R. Erol, S. Kahriman, F. Recep, S. Atay, H. Kılıç, Y. Karaca, Arapça metin M. Akman, kntrl. F. Sarıcaoğlu, proje yön. M. Âkif Aydın, ed. Coşkun Yılmaz, İSAM, İstanbul 2010.
• Afyoncu, Erhan, Tanzimat Öncesi Osmanlı Tarihi Araştırma Rehberi, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2009.
• Akman, Mehmet, “Bir Hukuk Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi”, 400. Yıl Evliya Çelebi Atlası, ed. C. Yılmaz, Medam Yayınları, İstanbul 2012, s.402-405.
• Araz, Yahya, “17. ve 18. Yüzyıllarda İstanbul ve Anadolu’da Çocuk Evlilikleri ve Erişkinlik Olgusu Üzerine Bir Değerlendirme”, Kadın/Woman, 13/2 (2000), s.98-121.
• Araz, Yahya, 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıl Başlarına Osmanlı Toplumunda Çocuk Olmak, Kitap Yayınevi, İstanbul 2013.
• Aruçi, Muhammed, “Mostar Köprüsü”, TDVİA, XXX, İstanbul 2005, s.289-299.
• Aynur, Hatice, “Surnâme”, TDVİA, XXXVII, İstanbul 2009, s.565-567.
• Baltacı, Cahit, “Mektep-2”, TDVİA, Cilt:XXIX, Ankara 2004, s.6-7.
• Bardakoğlu, Ali, “Bulûğ”, TDVİA, VI, İstanbul 1992, s.413-414.
• Başer, Mürüvvet, “Adölesan Cinselliği ve Gebelik”, Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, IV/1 (2000), s.50-54.
• Bayerle, G., “Hungarian History according to Evliya Çelebi”, JTS, VIII (1984), s.21-24.
• Baysun, M. Cavid, “Evliya Çelebi’ye Dair Notlar”, TM, Sayı:12 (1955), s.257-264.
• Bilgin, Arif, “Evliya’nın Seyahat Evreninde Para”, 400. Yıl Evliya Çelebi Atlası, ed. C. Yılmaz, Medam Yayınları, İstanbul 2012, s.406-409.
• Birışık, Abdülhamit, “Kıraat”, TDVİA, XXV, Ankara 2002, s.426-433.
• Bruinessen, Martin Van- H. Boeschoten, Evliya Çelebi Diyarbekir’de, trc. T. Güney, İletişim Yayıncılık, İstanbul 2003.
• Bulut, Süreyya- Ayça Gürkan, Ümran Sevil, “Adölesan Gebelikler”, Aile ve Toplum Dergisi, IV/13 (2008), s.37-44.
• Coşkun, Menderes, “Seyahatnâme-Türk Edebiyatı”, TDVİA, XXXVII, İstanbul 2009, s.13-16.
• Çınar, Zafer, “Osmanlı Çocuk Tarihine Dair Genel Açıklamalı Bibliyografya”, Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak, ed. H. Şahin, N. Şafak, Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, İstanbul 2012, s.207-243.
• Dankoff, R., “Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi Işığında Osmanlı Toplum Hayatı”, Türkler, trc. N. Uslu, nşr. H. C. Güzel v.dğr., Ankara 2002, X, s.268-291.
• Dankoff, R., Evliya Çelebi in Bitlis, Leiden 1990.
• Demircanlı, Yüksel Yoldaş, İstanbul Mimarisi İçin Kaynak Olarak Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul 1977.
• Demirtaş, Mehmet, “Osmanlı Başkenti’nde Dilenciler ve Dilencilerin Toplum Hayatına Etkileri”, OTAM, 20 (2006), s.81-104.
• Duman, Musa, “Evliya Çelebi’de Deyişler, Atasözler, ve Deyimler”, 400. Yıl Evliya Çelebi Atlası, ed. C. Yılmaz, Medam Yayınları, İstanbul 2012, s.361-364.
• Duman, Musa, “Evliya Çelebi’de Halk Etimolojisi”, 400. Yıl Evliya Çelebi Atlası, ed. C. Yılmaz, Medam Yayınları, İstanbul 2012, s.368-371.
• Emecen, Feridun, “Evliya Çelebi’nin Manisa’ya Dair Verdiği Bilgilerin Değeri”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı:4 (1988), s.215-223.
• Erkal, Mehmet, “Arşın”, TDVİA, III, İstanbul 1991, s.411-413.
• Ertaş, Mehmet Yaşar, “Evliya Çelebi’nin Seyahatnâmesi’nde Gaza”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt:XXVII, Sayı:1 (2012), s.79-100.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, 1. Kitap, Yapı Kredi Yayınları, İstabul 2008.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, 2. Kitap, İstanbul 2008.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, 3. Kitap, İstanbul 2006.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, 4. Kitap, İstanbul 2010.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, 5. Kitap, İstanbul 2010.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, Y. Dağlı, 6. Kitap, İstanbul 2010.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, 7. Kitap, İstanbul 2011.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, 8. Kitap, İstanbul 2011.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, 9. Kitap, İstanbul 2011.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, haz. S. A. Kahraman, 10. Kitap, İstanbul 2011.
• Fleischer, Cornell H., Tarihçi Mustafa Âli Bir Osmanlı Aydın ve Bürokratı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• Göyünç, Nejat, “Evliya Çelebi’nin Mardin ve Yöresi Hakkında Yazdıkları”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı:4 (1988), s.225-227.
• Hamzaoğlu, Mehtap-Emrah Konuralp, “Geleneksel Toplumlarda Namus Olgusu ve Namus Cinayeti: Türkiye Örneği”, İstanbul Üniversitesi Kadın Araştırmaları Dergisi, I (2019), s.51-65.
• İsen, Mustafa, “Edebiyat Tarihimizin Kaynaklarından Evliya Çelebi Seyahatnamesi”, Türklük Araştırmaları Dergisi, Sayı:4 (1988), s.229-233.
• Jean Thevenot, 1655-1656’da Türkiye, çev. N. Yıldız, İstanbul 1978.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, “ 400 Sene Evvel İstanbul Dilencileri” Yedigün Dergisi, 161 (1936), s.16-17.
• Konyalı, İbrahim Hakkı, “Tarihte İstanbul Dilencileri”, Tarih Hazinesi Dergisi, VIII (1951), s. 353-362.
• Marcus, Abraham, The Middle East on the Eve of Modernity, Aleppo in the Eighteenth Century, Columbia University Press, New York 1989.
• Nadir, Özbek, “II. Meşrutiyet İstanbul’unda Dilenciler Ve Serseriler”, Toplumsal Tarih Dergisi, 64 (1999), s.34-43.
• Nutku, Özdemir, “Nahil”, TDVİA, XXXII, İstanbul 2006, s.299-300.
• Sarıcaoğlu, Fikret, “Melek Ahmed Paşa”, TDVİA, XXIX, Ankara 2004, s.42-44.
• Schweigger, Salomon, Sultanlar Kentine Yolculuk 1578-1581, Kitap Yayınevi, İstanbul 2004.
• Toksöz, Hatice, “Osmanlı Klasik Dönem Ahlak eserlerinde Çocuk Eğitimi”, Osmanlı Dünyasında Çocuk Olmak, ed. H. Şahin, N. Şafak, Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, İstanbul 2012, s.53-94.
• Uzun, Mustafa İsmet, “Envârü’l-âşıkīn”, TDVİA, XI, İstanbul 1995, s.258-260.
• Uzun, Mustafa İsmet, “Muhammediyye”, TDVİA, XXX, İstanbul 2005, s.586-587.
• Üçel-Aybet, Gülgün, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530- 1699), İletişim Yayınları, İstanbul 2010.
• Yenişehirli Abdullah Efendi, Behcetü’l-Fetâvâ, University of Michigan, Special Collections Islamic Manuscript, Isl. Ms. 673, 1741