Hz. Muhammed’in Yaşlılara ve Yaşlılığa Yaklaşımı Üzerine Sosyo-Psikolojik Bir İnceleme

Year 2020, Issue: 1, 75 - 94, 30.06.2020

Abdullah Dağcı

Abstract

Araştırmanın amacı, Hz. Muhammed’in yaşlılara yönelik tutum ve davranışları ile yaşlılık dönemine ilişkin sözlerini, yaşlılık dönemiyle ilgili yapılmış araştırmalar bağlamında incelemektir. Konuyla ilgili verilere ulaşmak amacıyla, kaynak taraması tekniğiyle hadis kitaplarında yaşlılara ve yaşlılığa ilişkin ifadeler taranmış, Hz. Muhammed’in yaşlılarla yaşadığı tecrübeler ve yaşlılıkla ilgili ifadelerine odaklanılmıştır. Bu bağlamda Hz. Muhammed’in yaşlılarla iletişimi, yaşlılara yönelik terapötik tavsiyeleri, dinî meseleleri yaşlılara kolaylaştırma, yaşlılık dönemi algısı, yaşlıların dinî sorunlarına ilişkin çözümler ve yaşlı ebeveyn ile yaşlı akrabalara yönelik söz, tutum ve davranışları merkeze alınmıştır. Böylece elde edilen veriler, kategorilere ayrılmış ve bunlar yaşlılık ile ilgili araştırmalar eşliğinde analiz edilmiştir. Buna göre, Hz. Muhammed’in söz ve davranışlarında yaşlılıkta benlik bütünlüğünü olumlu yönde etkileyen eğilimler olduğuna; yaşlılara yönelik ailevi desteğe önem verdiğine; yaşlılar için sosyal desteği vurguladığına; yaşlılık dönemine dinî açıdan atıflar yaptığına ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre Hz. Muhammed, yaşlılığı bir hastalık olarak algılamaktan kaçınmış, yaşlılık dönemine gelmeden önce gençlikte iyi işler yapmaya teşvik etmiş ve dünya sevgisinin yaşlılıkta da devam ettiğine dikkat çekilmiştir. Bunun yanında yaşlı annebaba ile irtibatın devam ettirilmesine, yaşlı anne-babaya ailevi destek verilmesine, dünya ve ahirette iyilikler görmek için yaşlı anne-babaya hizmet etme ve yaşlı akraba ile ilişkileri devam ettirmenin ehemmiyetine yönelik olarak, Hz. Muhammed’in söz ve davranışlarına da ulaşılmıştır. Yaşlılara saygı ve hürmet gösterme, onlara karşı şefkatli ve merhametli olma, toplu ortamlarda yaşlıları önemseme, yaşlılık döneminde toplumdan kopmayarak faydalı işler yapmaya yönlendirme, önemli meselelerde yaşlıların görüşlerine başvurma ve yaşlılara sosyal destek olma konularında yine Hz. Muhammed’in uygulamaları ve sözleri tespit edilmiştir. Ayrıca Hz. Muhammed, yaşlılık döneminde olumsuz davranışların hoş karşılanmayacağını ifade etmiş ve yaşlılıkta dinî hayatın devam ettirilmesini teşvik etmiştir. Bu veriler yaşlıların yaşamdan çekilmesi, toplumsal statüsünün zayıflaması ve yaşlılara yönelik toplumsal önyargı ile başa çıkmada yol gösterici örnekler olabilir. Ayrıca sadece yaşlıların psikolojik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasında değil aynı zamanda onların sosyal rollerinin korunmasında da bu veriler etkili argümanlar olarak kullanılabilir.

Keywords

Din psikolojisi, Yaşlılık, Benlik bütünlüğü, Ailevi destek, Sosyal destek, Dini eğilim, Hz. Muhammed

A Socio-Psychological Review on the Prophet Muhammad's Approach to Elders and Old Age

Abstract

The aim of this study is to examine, within the context of old age studies, the Prophet Muhammad’s attitudes and behaviours towards elderlies, and His statements related to old age. In order to achieve related data, through the literature review, explanations with regard to elderlies and old age in hadith books were searched, and it was focused on the Prophet Muhammad’s experiences with elders, and His statements related to old age. In this respect, His communication with elders, His therapeutic advices to elders, His easing up religious issues for elders, His perception of old age, His solutions to elders’ religious issues, and His statements, attitudes and behaviours towards elderly parents and elderly relatives were treated as the centers of gravity. Thus, gathered data was categorized and, analyzed accompanied with studies related to old age. Accordingly, it was concluded, in His statements and behaviours, there are tendencies affecting the ego integrity positively in the old age; He considered familial support for elders as significant; He emphasized social support for elders; He referred to the old age from religious aspects. According to the study results, The Prophet Muhammed avoided defining old age as an illness, promoted doing good actions in youth before reaching old age, and stressed that the earthly love continues in the old age. Also, in relation to keeping in touch with elderly parents, giving familial support to elderly parents, serving elderly parents so as to obtain goodness in world and in hereafter, and keeping relationships with elderly relatives, His very important statements and behaviours were searched out. In relation to the acts of respecting elders, being merciful and kindhearted towards elders, caring for them in social environments, encouraging them to do useful works without breaking with society in old age, consulting with the elders in crucial matters, and setting up social support mechanisms for them the Prophet Muhammad’s deeds and sayings were confirmed. The Prophet Muhammed emphasized that negative behaviours in old age can never be tolerated, and encouraged elders to keep religious life in old age. The data could serve as instructive samples to help the elders to cope with problems of disengagement from life, weakening social position in society, and social prejudice towards them. Also, the data could be used as effective arguments not only in maintaining elders’ social and psychological needs but also sustaining their social roles.

Keywords

Psychology of religion, Old age, Ego integrity, Familial support, Social support, Religious tendency, The Prophet Muhammed

References

• Akgül A. (2009). Yaşlılarda sosyal ve manevî bakım. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akgül, M. (2004). Yaşlılık ve dindarlık: Dindarlık, hayattan zevk alma ve mutluluk ilişkisi. Dinî Araştırmalar, 7 (19), 19-56.
• Akın, D. P. (2010). Huzurevinde kalan yaşlılarda psikolojik kabul düzeyi ve kaygı belirtileri arasındaki ilişkiler. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Aksüllü, N. (2002). Kurumda ve evde yaşayan yaşlı bireylerin algılanan sosyal destek faktörleri ile depresyon arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Akyıldız, N. (1999). Sağlıklı yaşlanma. İstanbul: Yay-pa Yayınları.
• Akyüz, A. (2004). Huzurevi ve evde yaşayan yaşlıların, yalnızlık ve depresyon düzeyleri ile sosyal destek sistemleri açısından karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Altıparmak, S. (2009). Huzurevinde yaşayan yaşlı bireylerin yaşam doyumu, sosyal destek düzeyleri ve etkileyen faktörler. Fırat Üniversitesi Sağlık Bilimleri Tıp Dergisi, 23 (3), 159-164.
• Aydın, İ. & İşleyen, S. (2004). Huzurevinde kalan yaşlıların geleceğe yönelik beklentilerinin umutsuzluk düzeylerine etkisi. Journal of Anatolia Nursing and Health Sciences, 7 (3), 19-25.
• Aydın, T. (2010). Huzurevinde yaşayan yaşlıların geleceğe yönelik beklentilerinin özbakım gücü ve yaşam doyumuna etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Baran, A. G. vd. (2011). Türkiye’de yaşlılık dönemine ilişkin beklentiler. Ankara: KRY Yayıncılık.
• Bilecik, S. (2016). Huzurevlerinde dinî danışmanlık ve din hizmetleri: İhtiyaçlar, beklentiler, sorunlar. [içinde] Manevî Danışmanlık ve Rehberlik- II. Ed. A. Ayten, M. Koç ve N. Tınaz. (ss. 377-400). İstanbul: DEM.
• Borhan, N. (2017). Intrinsic religiosity and spiritual well-being as moderators of the relation between wisdom and psychological well-being in elderly. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bucak, E. (2018). Huzurevinde yaşamakta olan bir grup yaşlıda yalnızlık düzeylerini yordayan faktörler ve aleksitimi ile ilişkisinin incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Buyacı, M. Y. (2002). Yaşlılarda dinî hayat. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Cicero, M. T. (1998). Yaşlılık ve dostluk (Çev. A. Sarıgöllü & T. Tunga). İzmir: Çağdaş Matbaacılık.
• Çam, S. S. (2016). Yaşlılık döneminde yalnızlıkla başa çıkmada dinin rolü. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Doğan, C. (2007). Türkiye’de yaşlılık ve huzurevi olgusu. [içinde] Yaşlılık dönemi ve Problemleri. Ed. M. Faruk Bayraktar. (ss. 33-60). İstanbul: Ensar Yayınları.
• Doğan, S. (2018). Kronik hastalığı olmayan yaşlı bireylerde manevî bakım, yaşam kalitesi ve aradaki ilişkinin değerlendirilmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kars: Kafkas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Doka, K. J. (2011). Religion and spirituality: Assessment and intervention. Journal of Social Work in End-of-Life & Palliative Care, 7 (1), 99–109.
• Durak, M. (2015). Yaşlılık döneminde psikososyal ve bilişsel gelişim. [içinde] Yetişkinlik ve yaşlılık gelişimi ve psikolojisi. Ed. H. Bacanlı & Ş. Terzi. (ss. 275-310). İstanbul: Açılım Kitap.
• Efe, A. & Aydemir, M. (2015). Yaşlı kadın olmak: Psiko-sosyolojik kuramlar çerçevesinde yaşlılık ve kadın. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (3), 193-223.
• Erbatu, B. (2017). Huzurevi ve evde yaşayan yaşlıların yalnızlık düzeylerinin karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kırıkkale: Kırklareli Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Erikson, E. H. (1993). Society and children. London: Paladin Grafton Books.
• Erkan, Ö. (2015). İstanbul ili sınırlarında hizmet veren özel huzurevlerinde kalan yaşlılarda depresyon, anksiyete, somatizasyon, yaşam kalitesi ve algılanan sosyal destek düzeyinin huzur evinde kalmayan bir grup yaşlı ile karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Gözleten, D. (2011). Huzurevinde kalan yaşlılar ve yaşamını kendi başına idame ettirebilen yaşlıların umut düzeylerinin karşılaştırılması. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Kalem, M. R. (2006). Yaşlıların din eğitimi ve öğretimi açısından problem ve beklentileri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Bursa: Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kaptan, G. (2013). Yaşlanma ve yaşlılıkla ilgili tanımlamalar. [içinde] Geriatrik bakım ilkeleri. Ed. G. Kaptan. (ss. 1-10). Ankara: Nobel Yayınları.
• Karadelioğlu, P. (2001). Huzurevinde ve ev ortamında yaşayan yaşlıların yaşam doyumlarının ölüm kaygı düzeyine etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kartopu, S. (2006). Dini yaşayışta hayatı sorgulama (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kayıklık, H. (2011). Din psikolojisi-bireysel dindarlık üzerine. Adana: Karahan Kitabevi.
• Koç, M. (2002). Ölüm korkusu üzerine kuramsal açıdan psikolojik bir değerlendirme. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (6), 7-20.
• Koç. M. (2004). Gelişim psikolojisi açısından yaşlılık döneminde bireysel ve ruhsal gelişim. EKEV Akademi Dergisi, 8 (19), 77-90.
• Konak, A. & Çiğdem Y. (2005). Yaşlılık olgusu: Sivas huzurevi örneği. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 29 (1), 23-63.
• Köknel, Ö. (1981). Ailede ve toplumda ruh sağlığı. İstanbul: Hür Yayınları.
• Köylü, M. (2010). Ruh ve beden sağlığı üzerine yapılan araştırmaların bir değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 5-36.
• Medina, F. (1993). Yaşlılık. [içinde] Medicana genel sağlık ansiklopedisi-11. (Çev. Ş. Arman ve ark.). (ss. 7-138). İstanbul: Ana Yayınları.
• Öz, F. (2010). Sağlık alanında temel kavramlar. Ankara: Mattek Matbaacılık.
• Özçelik, N. (2017). Evde bakım hizmeti alan yaşlılar ile huzurevinde kalan yaşlıların sosyal destek ve yalnızlık durumlarının incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Özen, D. (2008). Huzurevinde yaşayan yaşlılarda ölüm kaygısının günlük yaşam işlevlerine etkisi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Sancaklı, S. (2006). Hadislerde yaşlılık olgusunun değerlendirilişi. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10 (1), 49-71.
• Soysal, H. T. (2015). Yaşlılık olgusu bağlamında yaşam memnuniyetine sosyolojik bir bakış. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Karabük: Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şenol, C. (1989). Ankara ilinde kurumlarda yaşayan yaşlılarda ölüme ilişkin kaygı ve korkular. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şentepe, A. (2009). Yaşlılık döneminde temel problemler ve dinî başa çıkma. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şimşek, A. (2006). Huzurevi sakinlerinde dinî yaşayış. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Toper, F. (2017). Huzurevinde kalan yaşlıların algılanan duygusal istismar ve algılanan sosyal destek düzeylerinin incelenmesi. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Tüter, G. Ö. (2003). The Relationship between perceived social support from family and friends, physical health and depression in institutionalized Turkish elderly. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uçar, M. (2017). Yaşlılarda yaşam kalitesi ile spiritüalite (maneviyat) arasındaki ilişki. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Malatya: İnönü Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü.
• Yaman, O. (2012). Kurum bakımı altındaki yaşlıların sosyokültürel ve manevî ihtiyaçlarının karşılanma düzeyleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Yalova: Yalova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yılmazer, A. (2013). Dünyada ve Türkiye’de yaşlılarda demografik değişkenler. [içinde] Yaşlılarda güncel sağlık sorunları ve bakımı. Ed. M. Altındiş. (ss. 1-19). İstanbul: İstanbul Tıp Kitabevi.