Anadolu'da Türk Sanat ve Mimarisinde Rehberlerin Karşılaştıkları Hayvan Figürleri ve Mitolojik Arka Planı

Year 2021, Volume: 6 Issue: 1, 29 - 46, 28.06.2021

Süleyman Saz

https://doi.org/10.37847/tdtad.865074

Cited By: 1

Abstract

Anadolu coğrafyasında Turist Rehberliği, multidisipliner bir yetkinliği gerektirmekle birlikte arkeoloji ve sanat tarihi disiplinleri, ilgili disiplinler arasında başat role sahiptirler. Bu iki alanın beslendiği mitoloji bilgisi ise rehberin yetkinliğini perçinleyen bir başka disiplindir. Klasik Yunan ve Roma mitolojisinin yanı sıra Türk mitolojisi de sanat ve mimari eserlerde kendini gösterir. Türk sanat eserlerinin anlaşılmasında, mitolojik arka plan önemli bir görev üstlenir. Rehberlerin, gruplarının hazırbulunuşluk düzeylerine göre bu arka planı gündeme getirmesi icra edilen turun kalitesine olumlu katkıda bulunur. Pek çok farklı sanat formları ile karşılaşabileceğimiz Türk sanatında hayvan figürleri, Türk mitolojisinin en doğrudan yansıdığı zengin bir çeşitlilik arz etmektedir. Ejder, siren, arslan, boğa, kartal, kurt, geyik, balık vb. hayvan figürlerinin, kaynağı mitolojide bulunan bir sembolizm içerisinde değişik sanat ve mimari yapı(t)lara yansıdığı görülmektedir. Bu çalışmada rehberlerin sıklıkla karşılaştıkları hayvan figürlerinin mitolojik temelli bir yorumu sunularak her birinin sahip olabileceği muhtemel sembolik anlamları değerlendirmeye tabi tutulacaktır. Gezi ve gözlem neticesinde Anadolu'da karşılaşılan bu figürlerin mevcut literatür içerisinde eleştirel ve karşılaştırmalı incelemesi çalışmamızın yöntemini teşkil etmektedir. Sonuç olarak Türk sanat eserlerinde bulunan farklı hayvan figürlerinin rehberler tarafından mitolojik arka planı göz önünde bulundurularak sembolik bir anlam düzeyinde yorumlanabilmesi önemlidir ve yalnızca klasik mitoloji değil aynı zamanda Türk mitolojisinin de aynı değerde anlatıma zenginlik kazandıracağı açıktır. Bu nedenle rehberlik eğitiminde de Türk mitolojisinin müfredat içinde ele alınması gerekliliği ayrıca dikkate sunularak önerilmektedir.

Keywords

Turist Rehberi, Türk Sanatı ve Mimarisi, Türk Mitolojisi, Hayvan Figürü

References

• Aliyev, R. (2020). Türk Mitolojisi, Ankara: Astana Yayınları.
• Alsan, Ş.S. (2017). Türk Mimari Süsleme Sanatında İkonografik Figürler, Ankara: Gece Kitaplığı.
• Anadolu Selçukî Devleti Tarihi (İbni Bibi'nin Farsça Muhtasar Selçuknâmesinden), (1941). Çev. M. Nuri Gençosman, Ankara: Uzluk Basımevi.
• And, M. (2012). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Arık, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Arık, R. (2007). Selçuklu Sarayında Çini, Anadolu'da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, Ed. Gönül Öney, Zehra Çobanlı, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ss. 73-104.
• Atabek, Ö. F. (2011). Türk-İslâm Süsleme Sanatları, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bayat, F. (2019). Mitolojiye Giriş, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2020). Türk Mitolojik Sistemi Cilt:1, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Beydili, C. (2015). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Beydiz, M. G. (2016). Mitolojiden Sanata Hayvan İmgesi, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Bilgili, N. (2019). Türk Mitolojisi Türklerde Yaratılış ve Evren Tasarımı, Ankara: Kripto Kitaplar.
• Çaycı, A. (2019). Selçuklularda Egemenlik Sembolleri, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Çoruhlu, Y. (2007). Erken Devir Türk Sanatı İç Asya'da Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişimi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Konya: Kömen Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2017). Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Diyarbekirli, N. (1972). Hun Sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Eliade, M. (2017). İmgeler ve Simgeler, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• Esin, E. (1978). İslâmiyetten Önceki Türk Kültür Târîhi ve İslâma Giriş, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Esin, E. (2001). Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, E. (2004). Orta Asya'dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Gölpınarlı, A. (2010). Yunus Emre Divan ve Risâletü'n-Nushiyye, İstanbul: Derin Yayınları.
• Gömeç, S.Y. (2020). Şamanizm ve Eski Türk Dini, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Gültepe, N. (2015). Türk Mitolojisi Yeni Araştırmalar Işığında, İstanbul: Resse Yayınları.
• İnal, G. (1971). Susuz Han'daki Ejderli Kabartmanın Asya Kültür Çevresi İçindeki Yeri, Sanat Tarihi Yıllığı, IV, ss.153-181.
• Kafesoğlu, İ. (2010). Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Karamağaralı, B. (1993). Türk Mimari Eserlerinde Ahlat Mezartaşları, Ankara: Elektronik İletişim Ajansı Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmud. (2006). Divanü Lûgat-it-Türk, Çev. Besim Atalay, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Mülayim, S. (1999). Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi, İstanbul: Kaknüs Yayınları. Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar), Cilt:1-2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, S. (1994). Anadolu'nun Selçuklu Çehresi, Akbank Yayınları, Tayf Basın.
• Öney, G. (1970). Anadolu Selçuklu Mimarisinde Boğa Kabartmaları, Belleten, Cilt: 34, Ankara: Türk Tarih Kurumu, ss. 83-120.
• Öney, G. (1992). Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Önge, Y. (1970). Anadolu'da Ejder Başlı Madenî Çeşme Lüleleri, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Önkal, H. (2015). Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Roux, J.P. (2005). Orta Asya'da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar, (Çev. Aykut Kazancıgil, Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Roux, J.P. (2015). Eski Türk Mitolojisi, Ankara: BilgeSu Yayınları.
• Schwab, G. (2006). Klasik Yunan Mitolojisinin En Güzel Efsaneleri, Cilt:1-2, Çev. Devrim Doğan Yüzer, İzmir: İlya Yayınevi.
• Strzygowski, J. (1974). Türkler ve Orta Asya Sanatı Meselesi, Eski Türk Sanatı ve Avrupa'ya Etkisi, İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. 1-118. Tekin, T. (2010). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türk El Dokuması Halılar, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Katalog No:4, Ankara: Semih Ofset.
• Uslu, B. (2019). Türk Mitolojisi, İstanbul: Kamer Yayınları.
• Yetkin, Ş. (1980). Historical Turkish Carpets, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.