VESÎLETÜ’N-NECÂT’TA TUTARLILIK GÖRÜNÜMLERİ

Year 2025, Volume: 14 Issue: 1, 13 - 25, 15.03.2025

Asuman Koralay Sari , Mediha Mangır

https://doi.org/10.7884/teke.1587699

Abstract

Vesîletü’n-Necât, Süleyman Çelebi’nin 1409’da mevlid türünde yazdığı bir eserdir. XV. yüzyılda Eski Anadolu Türkçesi ile yazılan Vesîletü’n-Necât, Hz. Muhammed’in doğumunu ve hayatını anlatan manzum bir metindir.
Metin dil bilimi, metin olan ile olmayanı ayırt etmeyi hedefleyen belli metot ve terimlerle metinlerin sistemli ve yöntemsel bir biçimde incelenme¬sini sağlayan bilim dalıdır. Metin dil bilimi çalışmaları, metinleri metinsellik ölçütleri üzerinden değerlendirmektedir. Dilsel bir olgunun metin olarak de-ğerlendirilip değerlendirilemeyeceği konusunda belirlenen metinsellik ölçüt-lerinden biri de tutarlılıktır. Tutarlılık, metni oluşturan dilsel ögelerin mantık-sal bir düzlemde metin içinde yer almasını ifade etmektedir.
Bu çalışmada Süleyman Çelebi’nin Vesîletü’n-Necât adlı eserinin münacat bölümündeki tutarlılık görünümleri, Beaugrande ve Dressler’in tasnifi esas alınarak metnin sunduğu veriler doğrultusunda amaç-sonuç ve koşul-sonuç bağlantıları ile genişletilmiştir.

Keywords

Vesîletü’n-Necât, münacat, metinsellik, tutarlılık görünümleri

CONSISTENCY APPEARANCES IN VESILETÜ'N-NECÂT

Abstract

Vesîletü’n-Necât is a work written by Süleyman Çelebi in 1409 in the genre of mevlid. written in old Anatolian Turkish in the 15th century, Vesîletü’n-Necât is a poetic text that narrates the birth and life of Prophet Muhammad.
Text linguistics is a field of study that aims to distinguish between what is and what is not a text, enabling the systematic and methodological examina¬tion of texts using specific methods and terminology. Studies in text linguis¬tics evaluate texts based on criteria of textuality. One of the criteria for de¬termining whether a linguistic phenomenon can be considered a text is cohe¬rence. Coherence refers to the logical arrangement of the linguistic elements within the text.
In this study, the consistency aspects in the münacat section of Süleyman Çelebi's work Vesîletü'n-Necat are expanded with purpose-result and condition-result connections in line with the data presented by the text, based on Beaugrande and Dressler's classification.

Keywords

Vesîletü, münacat, textuality, consistency aspects

References

• Aksan, M. ve Y. Aksan. (1991). Metin kavramı ve tanımları. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 2, 90-103. http://dad.boun.edu.tr/tr/pub/issue/29237/313014#article_cite
• Ay, O. (2024). Bir münacat örneği olarak Kul Deli münacatı. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 8(2), 1044-1063. Doi:10.34083/akaded.1501921
• Balcı, H. A. (2018). Metindilbilimin abc’si. Ankara: Say.
• Balyemez, S. (2011). Dede Korkut Hikâyeleri’nin metin dil bilimsel yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Banguoğlu, T. (2019). Türkçenin grameri. Ankara: TDK.
• Çapan Tekin, S. (2023). Farklı türde metinlerde tutarlılık görünümleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirci, K. (2021). Türkoloji için dil bilim. Ankara: Anı.
• Dilidüzgün, Ş. (2021). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi. Ankara: Anı.
• Gülsevin, G. (2020). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: TDK.
• Günay, V. D. (2023). Metin bilgisi. İstanbul: Papatya.
• Güzelhan, S. (2013). Metindilbilim ve Heinrich Böll'ün Mein Trauriges Gesicht adlı kısa öyküsünün metin dil bilimsel incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. https://turkoloji.cu.edu.tr/DILBILIM/irem_onursal_turkce_metinler_bagdasiklik_tutarlilik.pdf [Erişim Tarihi: 12.01.2025]
• İşeri, K. ve Çapan Tekin, S. (2022). Denemelerde tutarlılık ilişkileri. Uluslararası Türkçe Ede¬biyat Kültür Eğitim Dergisi, 11(4), 1521-1530. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2840047
• Karaağaç, G. (2018). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: TDK.
• Karadeniz, A. (2015). Metindilbilimi temelli metin çözümlemesinin bağdaşıklık araçlarını kullanma ve tutarlı metin oluşturma becerilerine etkisi. Mersin Üniversitesi Eğitim Fa¬kültesi Dergisi, 11(1), 1-17. Doi:10.17860/efd.72148
• Karataş, Y. (2008). Metin incelemesinde söylem bilim yöntemi “Binbir Gece Masalları üzerinde bir uygulama”. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bi¬limleri Enstitüsü.
• Kemikli, B. (2016). Mevlid külliyâtı (I. Cilt). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı.
• Köksal, M. F. ve R. Kütük. (2022). Vesîletü’n-Necât’ın en eski nüshası ve Süleyman Çelebi’nin bilinmeyen şiirleri. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 28, 409-417. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3169793
• Lüleci, M. (2010). Yeni bir disiplin olarak metin dilbilim ve Türk edebiyatına metindilbilimsel bir yaklaşım. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özkan, E. (2022). Nehcü’l-Ferādis’in metindilbilimsel yapısı (1.bap). Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Hacı Bayram Veli Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Parlak, H. (2009). Kutadgu Bilig’in metindilbilimsel yapısı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Rifat, M. (2020). XX. Yüzyılda dilbilim ve göstergebilim kuramları-1, İstanbul: Yapı Kredi.
• Timurtaş, F. K. (1990). Mevlid-Vesîlet-ün Necât. İstanbul: MEB.
• Uzun, L. S. (1995). Orhon Yazıtlarının metindilbilimsel yapısı. Türk Dilleri Araştırma Dizisi, 7, 111-112. Doi:10.7884/teke.1276484
• Uzun, M. (2023). Bir metin dil bilimsel çözümleme: Yusuf Atılgan’ın “Tutku” adlı hikâyesinde bağlaşıklık ve tutarlılık. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 12(3), 1128-1158.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. İstanbul: Multılıngual Yabancı Dil.
• Yaylagül, Ö. (2010). Ebvāb-ı Şifa metin dilbilimsel bir inceleme. Ankara: KÖKSAV Tengrim Türklük Bilgisi Araştırmaları Dizisi.
• Yılmaz, E. (2007). Sait Faik’in ilkbaharı: Bir ilkbahar hikâyesi. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 13, 125-136. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sakaefd/issue/11226/134029