DİJİTAL OKURYAZARLIK İLE YAPAY ZEKÂ OKURYAZARLIĞI ARASINDAKİ İLİŞKİDE BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNE YÖNELİK TUTUMUN ARACI ROLÜ

Year 2025, Volume: 14 Issue: 1, 238 - 251, 15.03.2025

Adem Dağaşan

https://doi.org/10.7884/teke.1628023

Abstract

Teknoloji, günümüzde hızla ilerleyen bir olgu olup bu ilerlemeler insan yaşamının birçok farklı alanına etki etmektedir. Eğitim öğretim süreci de bu teknolojik ilerlemelerden etkilenmektedir. Bu süreçte, teknolojinin eğitime entegre edilmesinde gerekli olan yetkinlikler ve beceriler önemli yer tutmaktadır. Dijital okuryazarlık ve yapay zekâ okuryazarlığı, son yıllarda ortaya çıkan dijital yetkinlikler arasında yer almaktadır. Bu araştırmada, dijital okuryazarlık ve yapay zekâ okuryazarlığı arasındaki ilişki ile bu ilişkide bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik tutumun rolü incelenmiştir. Elde edilen bulgulara göre dijital okuryazarlık ile bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik tutum arasında ve yapay zekâ okuryazarlığı ile bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik tutum arasında pozitif bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik tutumun dijital okuryazarlık ve yapay zekâ okuryazarlığı arasındaki ilişkide aracılık rolü oynadığı istatistiksel olarak doğrulanmıştır.

Keywords

Dijital okuryazarlık, yapay zekâ okuryazarlığı, bilgi ve iletişim teknolojileri

THE MEDIATING ROLE OF ATTITUDE TOWARDS INFORMATION AND COMMUNICATION TECHNOLOGIES IN THE RELATIONSHIP BETWEEN DIGITAL LITERACY AND ARTIFICIAL INTELLIGENCE LITERACY

Abstract

Technology is a rapidly advancing phenomenon today, and these advances affect many different areas of human life. Education and training process is also affected by these technological advances. In this process, the competences and skills required for integrating technology into education have an important place. Digital literacy and artificial intelligence literacy are among the digital competences that have emerged in recent years. In this study, the relationship between digital literacy and artificial intelligence literacy and the role of attitude towards information and communication technologies in this relationship were examined. According to the findings, it was determined that there is a positive relationship between digital literacy and attitude towards information and communication technologies and between artificial intelligence literacy and attitude towards information and communication technologies. In addition, it was statistically confirmed that attitude towards information and communication technologies plays a mediating role in the relationship between digital literacy and artificial intelligence literacy.

Keywords

Digital literacy, artificial intelligence literacy, information and communication technologies

References

• Akgün, F. (2019). Öğretim elemanlarının bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik kabulleri ve teknostres algıları arasındaki ilişkinin incelenmesi. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9(2), 40-66. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/826803
• Bacanak, A., Karamustafaoğlu, O., & Köse, S. (2003). Yeni bir bakış: eğitimde teknoloji okuryazarlığı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(14), 191-196. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/114810
• Banaz, E., & Demirel, O. (2024). Türkçe öğretmen adaylarının yapay zekâ okuryazarlıklarının farklı değişkenlere göre incelenmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, (60), 1516-1529. https://doi.org/10.53444/deubefd.1461048
• Başol, G., Çakan, M., Kan, A., Özbek, Ö., Özdemir, D., & Yaşar, M. (2013). Eğitimde ölçme ve değerlendirme. Pegem Akademi Yayınları.
• Bulus, B., Yılmaz, M. M., Işık, M., & Buluş, U. K. (2022). The Implementation of adult digital literacy: analysis of the adult digital literacy in South Korea and Turkey. Медиаобразование, (4), 531-546. DOI: 10.13187/me.2022.4.531
• Büyüköztürk, Ş., Akgün, Ö. E., Çakmak, E. K., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2018). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi.
• Dağhan, G., Kalaycı, E., & Seferoğlu, S. S. (2011). Millî eğitim şuralarındaki teknoloji politikalarının incelenmesi. XII. Akademik Bilişim Konferans Bildirileri. İnönü Üniversiesi, Malatya.
• Erdoğdu, M. Y. (2024). Öz yeterlilik ve yaşam doyumu arasındaki ilişkide sosyal destek algısı aracı rol oynar mı?. Eğitim ve Bilim, 49(218), 23-42.
• European Communities. (2007). Key Competences for Lifelong Learning - European Reference Framework. Luxembourg, Belgium: Office for Official Publications of the European Communities.
• Gökbulut, B. (2021). Öğretmenlerin dijital okuryazarlık düzeyleri ile hayat boyu öğrenme eğilimlerinin incelenmesi. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 11(3), 469-479. https://doi.org/10.5961/higheredusci.896998
• Görçam, K. S., & Kılıçoğlu, G. (2024). Sosyal bilgiler dersi öğretim programı ve ders kitaplarının sosyoloji konuları açısından incelenmesi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 28(1), 235-248. https://doi.org/10.20296/tsadergisi.1399414
• Hamutoğlu, N. B., Canan Güngören, Ö., Kaya Uyanık, G., Gür Erdoğan, D. (2017). Dijital Okuryazarlık Ölçeği: Türkçeye uyarlama çalışması. Ege Eğitim Dergisi, 18(1), 408-429. https://doi.org/10.12984/egeefd.295306
• Korkmaz, Ö., & Demir, B. (2012). Meb hizmetiçi eğitimlerinin öğretmenlerin bilgi ve iletişim teknolojilerine ilişkin tutumlarına ve bilgisayar öz-yeterliklerine etkisi. Eğitim Teknolojisi Kuram ve Uygulama, 2(1), 1-18. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/71821
• Kozan, M. (2018). Bilgisayar ve öğretim teknolojileri eğitimi bölümü öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık düzeyleri ve siber zorbalığa ilişkin duyarlılıklarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Elazığ: Fırat Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Kozan, M., & Bulut Özek, M. (2019). BÖTE bölümü öğretmen adaylarının dijital okuryazarlık düzeyleri ve siber zorbalığa ilişkin duyarlılıklarının incelenmesi. Firat University Journal of Social Sciences, 29(1), 107-120. https://doi.org/10.18069/firatsbed.538657
• Kul, S. (2020). Dijital okuryazarlık ve diğer değişkenlerle internet bağımlılığı ilişkisinin incelenmesi. International Journal of Management Information Systems and Computer Science, 4(1), 28-41. https://doi.org/10.33461/uybisbbd.646682
• Long, D., & Magerko, B. (2020). What is AI literacy? Competencies and design considerations. Proceedings of the 2020 CHI Conference on Human Factors in Computing Systems, 1-16. https://doi.org/10.1145/3313831.3376727
• Mart, M., & Kaya, G. (2024). Okul öncesi öğretmen adaylarının yapay zekâya yönelik tutumları ve yapay zekâ okuryazarlığı arasındaki ilişkinin incelenmesi. Edutech Research, 2(1), 91-109.
• Ng, D. T. K., Leung, J. K. L., Chu, S. K. W., & Qiao, M. S. (2021). Conceptualizing AI literacy: An exploratory review. Computers and Education: Artificial Intelligence, 2, 100041. https://doi.org/10.1016/j.caeai.2021.100041
• Ocak, G., Çengelci, S., & Yurtseven, R. (2022). Öğretmenlerin dijital okuryazarlık beceri düzeyleri ile yaşam boyu öğrenme eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi (Afyonkarahisar Örneklemi). Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 8(1), 123-155. https://doi.org/10.47615/issej.1103143
• Özçelik, A., & Yıldız, K. (2019). Okul yöneticilerin ve öğretmenlerin kendilerini teknoloji okuryazarı olarak değerlendirmelerine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. [School adminisrators and teachers opinions on their evaluation of self as a technology literacy]. Zeitschrift Für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 341-350. https://www.dieweltdertuerken.org/index.php/ZfWT/article/view/1164
• Silik, Y., & Aydın, F. (2021). Dijital okuryazarlık ve teknoloji okuryazarlığı: karşılaştırmalı bir inceleme. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(4), 17-34. https://doi.org/10.18026/cbayarsos.907788
• Sipahioğlu, S. (2019). Fen Bilimleri öğretmenlerinin eğitimde teknoloji kullanımına yönelik tutumlarının çeşitli değişkenlere göre incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Soylu, E. (2023). Ortaokul öğrencilerine yönelik geliştirilen yapay zekâ eğitim içeriğinin yapay zekâ okuryazarlığına etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sulak, S. E. (2019). Dijital okuryazarlık ölçeğinin geliştirilmesi: geçerlik ve güvenirlik çalışması. International Social Sciences Studies Journal, 5(31), 1329-1342. https://sssjournal.com/?mod=makale_tr_ozet&makale_id=59316
• Talan, T., & Aktürk, C. (2021). Orta öğretim öğrencilerinin dijital okuryazarlık ve bilgi güvenliği farkındalığı seviyelerinin incelenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 18(1), 158-180. https://doi.org/10.33437/ksusbd.668255
• TDK. (2024). Güncel Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. https://sozluk.gov.tr/
• Wang, B., Rau, P., & Yuan, T. (2023). Measuring user competence in using artificial intelligence: validity and reliability of artificial intelligence literacy scale. Behaviour & Information Technology, 42(9), 1324-1337. https://doi.org/10.1080/0144929x.2022.2072768
• Zhao, L., He, Q., Guo, L., & Sarpong, D. (2023). Organizational digital literacy and enterprise digital transformation: Evidence from Chinese listed companies. IEEE Transactions on Engineering Management. In print. DOI: 10.1109/TEM.2023.3241411