Kadınların Acil Kontrasepsiyon Bilgi Düzeyi, İlişkili Bazı Faktörler Ve Sağlık Okuryazarlığı İle İlişkisi

Year 2023, Volume: 17 Issue: 4 - Turkish Journal of Family Medicine and Primary Care, 529 - 539, 19.12.2023

Ayten Arıöz , Sevil Şahin , Döndü Güler , Alaettin Ünsal

https://doi.org/10.21763/tjfmpc.1256893

Abstract

Amaç: Kadınların acil kontrasepsiyon hakkındaki bilgi düzeylerinin saptanması, ilişkili olduğu düşünülen bazı değişkenlerin incelenmesi ve sağlık okuryazarlığı ile ilişkisinin değerlendirilmesidir.
Gereç ve yöntem: Bu çalışma, Haziran 2021-Ekim 2021 tarihlerinde arasında Sakarya’da bir Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nin Kadın Hastalıkları ve Doğum Polikliniğine başvuran kadınlar üzerinde gerçekleştirilen kesitsel tipte bir araştırmadır. Çalışma grubu 456 kadından oluşmuştur. Çalışmada veriler, yüz yüze görüşme yöntemiyle elde edilmiştir. Kadınların acil kontrasepsiyon bilgi düzeyleri literatürden faydalanılarak hazırlanan 20 sorudan oluşan acil kontrasepsiyon bilgi formu ile değerlendirilmiştir. Bilgi sorularından 6.9 ve üzeri puan alanlar acil kontrasepsiyon hakkında bilgi düzeyi yeterli olarak kabul edilmiştir. Sağlık okuryazarlık düzeyinin belirlenmesi için Avrupa Sağlık Okuryazarlığı Ölçeği Kısa Formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde Ki-kare testi, Lojistik Regresyon analizi, K-Means Kümeleme Analizi ve Spearman Korelasyon Analizi kullanılmıştır. İstatistiksel anlamlılık değeri olarak p≤0.05 kabul edilmiştir.
Bulgular: Çalışma grubunu oluşturanların yaşları 18-49 arasında değişmekte olup, ortalama 34.50±8.61 yıl idi. Acil kontrasepsiyon ile ilgili olarak en çok doğru bilinen bilgi sorusu %38.4 ile “Ertesi gün hapı döllenmiş yumurtanın rahim içine yerleşmesini önler” iken en çok yanlış bilinen ise %12.5 ile “Acil kontrasepsiyon için ilişki sonrası RIA uygulaması, hiç doğum yapmamış kadınlar için uygun değildir” idi. Çalışmada kadınlardan %65.1’nin acil kontrasepsiyon ile ilgili bilgi düzeylerinin yetersiz olduğu saptanmıştır. Kadınların Sağlık Okur Yazarlık Ölçeği puan ortalamasının 35.73±6.48 olduğu belirlenmiştir. Yapılan ileri analiz sonucunda “40 ve altı yaş grubunda olmak” ile “lise ve altı öğrenim düzeyine sahip olmak” yetersiz acil kontrasepsiyon bilgi düzeyi için iki risk faktörü olarak saptanmıştır. Acil kontrasepsiyon ile ilgili bilgi sorularından alınan puanlar ile sağlık okuryazarlığı ölçeğinden alınan puanlar arasında bir ilişki saptanmamıştır (r=0.029; p=0.531).
Sonuç ve öneriler: Çalışmamızda kadınların yaklaşık olarak üçte ikisinin acil kontrasepsiyon hakkındaki bilgi düzeylerinin yetersiz olduğu saptanmıştır. Kadınların acil kontrasepsiyon hakkındaki bilgi düzeyleri ile sağlık okuryazarlığı düzeyleri arasında bir ilişki saptanmamıştır. İstenmeyen gebelik ve isteyerek düşüklerin önlenmesinde acil konstraseptif yöntemlerinin bilinirliğinin artması oldukça önemlidir. Kadınların acil kontrasepsiyon hakkındaki bilgi düzeylerinin artırılabilmesi için konu hakkında sağlık otoriteleri tarafından eğitim etkinliklerinin yapılması ve bu yöntemlere ulaşımın kolaylaştırılması yararlı olabilir.

Keywords

Acil kontrasepsiyon, Sağlık Okuryazarlığı, Kadın

Women's Emergency Contraception Knowledge Level, Some Related Factors And Relationship With Health Literacy

Abstract

Objective: The objective of the study was to determine women’s knowledge of emergency contraception, review some variables that are believed to be associated and the relationship between health literacy and knowledge of emergency contraception
Methods: This is a cross-sectional study conducted on women who presented to the Department of Gynecology and Obstetrics of a Training and Research Hospital in Sakarya, Turkey from June 2021 to October 2021. The study group consisted of 456 women. The face-to-face interview method was used to collect data. The women’s knowledge of emergency contraception was assessed with 20 questions knowledge form based on the literature. The women who obtained a score of 6.9 and above from the knowledge questions were regarded to have sufficient knowledge of emergency contraception. The Short Form of European Health Literacy Survey Questionnaire was used to assess the level of health literacy. The Chi-Squared Test, Logistic Regression Analysis, K-Means Clustering and Spearman’s Correlation Analysis were used to analyze data. The statistical significance value was accepted as p≤0.05.
Results: The age of the women in the study group ranged from 18 to 59 with a mean age of 34.50 ± 8.61 years. While the most accurately answered question on emergency contraception was “Morning after pill prevents the fertilized egg implanting in the uterus.” with 38.4%, the least accurately answered one was “Administration of an intrauterine device (IUD) after a sexual intercourse as emergency contraception is not suitable for women who have not given birth before.” with 12.5%. It was determined that 297 women (65.1%) had insufficient knowledge of emergency contraception in the study. It was determined that the women's Health Literacy Scale mean score was 35.73±6.48. Based on the advanced analysis, being in the age group of 40 years and below and having an educational level of high school and below were determined to be important risk factors for insufficient knowledge of emergency contraception. There was no association between the scores obtained from the knowledge questions on emergency contraception and the scores obtained from the Health Literacy Survey.
Conclusion: More than half of the women in our study had insufficient knowledge of emergency contraception. There was no association between the women’s knowledge of emergency contraception and the levels of health literacy. Increased awareness of emergency contraception methods is quite important for the prevention of unwanted pregnancies and induced abortions. It would be advantageous for health authorities to organize educational activities to improve women’s knowledge of emergency contraception and to facilitate women’s access to these methods.

Keywords

Emergency Contraception, health literacy, women

References

• 1. Öner C, Güneri MC, Kars B, Çatak B, Telatar B. Acil kontraseptif yöntemlerin kadınlar tarafından bilinme durumu ve ilişkili faktörler. Nobel Med 2016;12(1): 20-25.
• 1. Öner C, Güneri MC, Kars B, Çatak B, Telatar B. Acil kontraseptif yöntemlerin kadınlar tarafından bilinme durumu ve ilişkili faktörler. Nobel Med 2016;12(1): 20-25.
• 2. Şenoğlu A, Çoban A, Karaçam Z. İstenmeyen gebelikler ve isteyerek yapılan düşüklerin değerlendirilmesi. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2019;28(4):300-305. doi:10.17827/aktd.474072
• 2. Şenoğlu A, Çoban A, Karaçam Z. İstenmeyen gebelikler ve isteyerek yapılan düşüklerin değerlendirilmesi. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 2019;28(4):300-305. doi:10.17827/aktd.474072
• 3. Çınar M, Timur H, Aksoy R, Kokanalı D, Tokmak A, Taşçı Y. İstenmeyen gebeliklerden korunmada yöntem seçimini etkileyen parametreler. Medicine Science. 2016;5:790-2.
• 3. Çınar M, Timur H, Aksoy R, Kokanalı D, Tokmak A, Taşçı Y. İstenmeyen gebeliklerden korunmada yöntem seçimini etkileyen parametreler. Medicine Science. 2016;5:790-2.
• 4. World Health Organization. (2018). “Emergency contraception.” https://www.who.int/news-room/factsheets/detail/emergency-contraception. Accessed 27 Aralık 2022.
• 4. World Health Organization. (2018). “Emergency contraception.” https://www.who.int/news-room/factsheets/detail/emergency-contraception. Accessed 27 Aralık 2022.
• 5. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2019). 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, Temel Bulgular. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye. Erişim 30 Aralık 2022, 84-90.
• 5. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. (2019). 2018 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması, Temel Bulgular. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, T.C. Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı ve TÜBİTAK, Ankara, Türkiye. Erişim 30 Aralık 2022, 84-90.
• 6. CDC/National Center for Health Statistics July 7, 2017 https://www.cdc.gov/nchs/nsfg/key_statistics/e.htm#emergency
• 6. CDC/National Center for Health Statistics July 7, 2017 https://www.cdc.gov/nchs/nsfg/key_statistics/e.htm#emergency
• 7. Black KI, Geary R, French R, Leefe N, Mercer CH, Glasier A, et al. Trends in the use of emergency contraception in Britain: evidence from the second and third National Surveys of Sexual Attitudes and Lifestyles. BJOG. 2016;123(10):1600-7.
• 7. Black KI, Geary R, French R, Leefe N, Mercer CH, Glasier A, et al. Trends in the use of emergency contraception in Britain: evidence from the second and third National Surveys of Sexual Attitudes and Lifestyles. BJOG. 2016;123(10):1600-7.
• 8. Henry J Kaiser Family Foundation. (2018). “Fact Sheet: Emergency Contraception.” http://files.kff.org/attachment/emergency-contraceptionfact-sheet. Accessed 18 Ocak 2023.
• 8. Henry J Kaiser Family Foundation. (2018). “Fact Sheet: Emergency Contraception.” http://files.kff.org/attachment/emergency-contraceptionfact-sheet. Accessed 18 Ocak 2023.
• 9. American College of Obstetricians and Gynecologists. Committee opinion no 707: access to emergency contraception. Obstetrics & Gynecology 2017;130 (1) 48-52.
• 9. American College of Obstetricians and Gynecologists. Committee opinion no 707: access to emergency contraception. Obstetrics & Gynecology 2017;130 (1) 48-52.
• 10. Leelakanok N, Methaneethorn JA. Systematic review and meta-analysis of the adverse effects of levonorgestrel emergency oral contraceptive. Clin Drug Investig 2020;40, 395–420.
• 10. Leelakanok N, Methaneethorn JA. Systematic review and meta-analysis of the adverse effects of levonorgestrel emergency oral contraceptive. Clin Drug Investig 2020;40, 395–420.
• 11. National Health System. (2021). Emergency contraception (morning after pill, IUD). https://www.nhs.uk/conditions/contraception/emergency -contraception/ Accessed 14.Ocak 2023.
• 11. National Health System. (2021). Emergency contraception (morning after pill, IUD). https://www.nhs.uk/conditions/contraception/emergency -contraception/ Accessed 14.Ocak 2023.
• 12. Nsubuga H, Sekandi JN, Sempeera H, Makumbi FE. Contraceptive use, knowledge, attitude, perceptions and sexual behavior among female University students in Uganda: A cross- sectional survey. BMC Women’s Health 2016;16 (1), 1–11.
• 12. Nsubuga H, Sekandi JN, Sempeera H, Makumbi FE. Contraceptive use, knowledge, attitude, perceptions and sexual behavior among female University students in Uganda: A cross- sectional survey. BMC Women’s Health 2016;16 (1), 1–11.
• 13. Downing A. university students knowledge and attitudes toward emergency contraception pills. Journal of Community Health Nursing 2014;31 (2), 75–89.
• 13. Downing A. university students knowledge and attitudes toward emergency contraception pills. Journal of Community Health Nursing 2014;31 (2), 75–89.
• 14. Hudson J, Nguku S.M, Sleiman J, Karlen W, Dumont G.A, Petersen C.L, Warriner C.B. and Ansermino J.M. Knowledge and Attitudes of Emergency Contraceptive. 2012;957–967.
• 14. Hudson J, Nguku S.M, Sleiman J, Karlen W, Dumont G.A, Petersen C.L, Warriner C.B. and Ansermino J.M. Knowledge and Attitudes of Emergency Contraceptive. 2012;957–967.
• 15. Shieh C, Halstead JA. Understanding the impact of health literacy on women's health. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. 2009;38(5): 601-12.
• 15. Shieh C, Halstead JA. Understanding the impact of health literacy on women's health. J Obstet Gynecol Neonatal Nurs. 2009;38(5): 601-12.
• 16. Yılmazel G, Çetinkaya F. Sağlık okuryazarlığının toplum sağlığı açısından önemi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 2016;15(1), 69-74.
• 16. Yılmazel G, Çetinkaya F. Sağlık okuryazarlığının toplum sağlığı açısından önemi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 2016;15(1), 69-74.
• 17. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese- Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210 Accessed 18 Aralık 2022
• 17. Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları 2020. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese- Dayali-Nufus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2020-37210 Accessed 18 Aralık 2022
• 18. Aydın D. Aba YA. Annelerin sağlık okuryazarlığı düzeyleri ile emzirme öz- yeterlilik algıları arasındaki ilişki. DEUHFED. 2019;12(1):31-39.
• 18. Aydın D. Aba YA. Annelerin sağlık okuryazarlığı düzeyleri ile emzirme öz- yeterlilik algıları arasındaki ilişki. DEUHFED. 2019;12(1):31-39.
• 19. Arioz Duzgun A, Gozuyesil E. The relationship between health literacy and health pracitces in pregnancy and their affecting factors: A cross-sectional Study. Journal of Midwery& Reproductive Health 2022;10(3) 3417-3428.
• 19. Arioz Duzgun A, Gozuyesil E. The relationship between health literacy and health pracitces in pregnancy and their affecting factors: A cross-sectional Study. Journal of Midwery& Reproductive Health 2022;10(3) 3417-3428.
• 20. Bilgili N, Ayaz S. Acil kontrasepsiyon: Kadınların bilgi ve deneyimleri. TAF Prev Med Bull 2009;8:251-258.
• 20. Bilgili N, Ayaz S. Acil kontrasepsiyon: Kadınların bilgi ve deneyimleri. TAF Prev Med Bull 2009;8:251-258.
• 21. Doğaner G, Bilgiç D, Doğaner A, Umut ÜF, Kürk H, Çelik E. 15 – 49 yaş kadınların acil kontrasepsiyona ilişkin bilgi ve tutumları DEÜ Hemşirelik Yüksekokulu E-Dergi 2011;4:159-164.
• 21. Doğaner G, Bilgiç D, Doğaner A, Umut ÜF, Kürk H, Çelik E. 15 – 49 yaş kadınların acil kontrasepsiyona ilişkin bilgi ve tutumları DEÜ Hemşirelik Yüksekokulu E-Dergi 2011;4:159-164.
• 22. Ege E, Akın B, Altuntuğ K, Kal HE, Bıçakçı H. Kürtaj polikliniğine başvuran kadınların acil kontrasepsiyon bilgi ve uygulamaları. Genel Tıp Derg 2011;21:5-10.
• 22. Ege E, Akın B, Altuntuğ K, Kal HE, Bıçakçı H. Kürtaj polikliniğine başvuran kadınların acil kontrasepsiyon bilgi ve uygulamaları. Genel Tıp Derg 2011;21:5-10.
• 23. Özdamar K. Paket programlar ile istatistiksel veri analizi-2 (Çok değişkenli analizler). Yenilenmiş 5. Baskı, ETAM A.Ş.: Matbaa Tesisleri, Kaan Kitapevi, Eskişehir, 2004; 324-54.
• 23. Özdamar K. Paket programlar ile istatistiksel veri analizi-2 (Çok değişkenli analizler). Yenilenmiş 5. Baskı, ETAM A.Ş.: Matbaa Tesisleri, Kaan Kitapevi, Eskişehir, 2004; 324-54.
• 24. Kramer M, Bauer W, Dicker D, van Hulsteijin JH. The changing face of internal medicine: patient centre dcare. European journal of internal medicine. 2014 Feb; 25 (2): 125-127.
• 24. Kramer M, Bauer W, Dicker D, van Hulsteijin JH. The changing face of internal medicine: patient centre dcare. European journal of internal medicine. 2014 Feb; 25 (2): 125-127.
• 25. Öztürk Emiral G, Aygar H, Isiktekin B, Göktaş S, Dağtekin G, Arslantas D, Ünsal A. . “Health literacy scale-European union.” Health 6.1 (2018): 1-7).
• 25. Öztürk Emiral G, Aygar H, Isiktekin B, Göktaş S, Dağtekin G, Arslantas D, Ünsal A. . “Health literacy scale-European union.” Health 6.1 (2018): 1-7).
• 26. Bayoğlu Tekin Y, Mete Ural Ü, Üstüner I, Balık G, Kır Şahin F, Güvendağ Güven ES. Knowledge and Attitudes about emergency contraception among married women in the eastern black sea region of Turkey. Gynecol obstet reprod med 2015;21:22-26.
• 26. Bayoğlu Tekin Y, Mete Ural Ü, Üstüner I, Balık G, Kır Şahin F, Güvendağ Güven ES. Knowledge and Attitudes about emergency contraception among married women in the eastern black sea region of Turkey. Gynecol obstet reprod med 2015;21:22-26.
• 27. Arslancan M, Çetin H, Tuna M, Yıldızdal A, Öner C, Şimşek EE. Bir aile sağlığı merkezine kayıtlı 15-49 yaş kadınların acil kontrasep¬tif yöntemleri bilme, uygulama durumları ve ilişkili faktörler. Jaren. 2020;6(2):352-9.
• 27. Arslancan M, Çetin H, Tuna M, Yıldızdal A, Öner C, Şimşek EE. Bir aile sağlığı merkezine kayıtlı 15-49 yaş kadınların acil kontrasep¬tif yöntemleri bilme, uygulama durumları ve ilişkili faktörler. Jaren. 2020;6(2):352-9.
• 28. Uzuner A, Ünalan P, Ekşi MŞ, Erbölükbaş R, Onaran H, Save D. Üreme çağındaki kadınların acil kontrasepsiyon hakkındaki bilgi düzeyi. Türk Aile Hek Derg 2005;9:105-112.
• 28. Uzuner A, Ünalan P, Ekşi MŞ, Erbölükbaş R, Onaran H, Save D. Üreme çağındaki kadınların acil kontrasepsiyon hakkındaki bilgi düzeyi. Türk Aile Hek Derg 2005;9:105-112.
• 29. Alharbi MS, Almujil AS, Alreshid FF, Kutbi EH. Knowledge and attitude about emergency contraception among Saudi women of childbearing age. J Family Med Prim Care. 2019;8(1):44-8.
• 29. Alharbi MS, Almujil AS, Alreshid FF, Kutbi EH. Knowledge and attitude about emergency contraception among Saudi women of childbearing age. J Family Med Prim Care. 2019;8(1):44-8.
• 30. Baser E, Demet Aydogan Kirmizi, Taner Kasapoglu, Serap Fırtına Tuncer, Zehra Ozturk Basarir,Funda Salgur, Melek Bilge, Sadiman Kiykac Altinbasban, Omer Lutfi Tapisiz The European Journal Of Contraceptıon & Reproductıve Health Care 2021, VOL. 26, NO. 6, 507–512https://doi.org/10.1080/13625187.2021.1906411.
• 30. Baser E, Demet Aydogan Kirmizi, Taner Kasapoglu, Serap Fırtına Tuncer, Zehra Ozturk Basarir,Funda Salgur, Melek Bilge, Sadiman Kiykac Altinbasban, Omer Lutfi Tapisiz The European Journal Of Contraceptıon & Reproductıve Health Care 2021, VOL. 26, NO. 6, 507–512https://doi.org/10.1080/13625187.2021.1906411.
• 31. Güngör D, Dilek K, Güngör S, Yazıcı FG. Acil Postkoital Kontrasepsiyon. Turkiye Klinikleri J Surg Med Sci 2006;2:89-94.
• 31. Güngör D, Dilek K, Güngör S, Yazıcı FG. Acil Postkoital Kontrasepsiyon. Turkiye Klinikleri J Surg Med Sci 2006;2:89-94.
• 32. Myer L, Mlobeli R, Cooper D, Smit J, Morroni C. Knowledge and use of emergency contraception among women in the Western Cape province of South Africa: a cross-sectional study. BMC Women’s Health 2007;7.
• 32. Myer L, Mlobeli R, Cooper D, Smit J, Morroni C. Knowledge and use of emergency contraception among women in the Western Cape province of South Africa: a cross-sectional study. BMC Women’s Health 2007;7.
• 33. Tuncer K. S, Karakurt P. Kadınların jinekolojik kanserler ile ilgili farkındalık düzeyinin artmasında sağlık okuryazarlığının etkisi üzerine bir araştırma. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2023; 13 (1):196-206.
• 33. Tuncer K. S, Karakurt P. Kadınların jinekolojik kanserler ile ilgili farkındalık düzeyinin artmasında sağlık okuryazarlığının etkisi üzerine bir araştırma. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi 2023; 13 (1):196-206.
• 34. Dilli Z. Evli kadınların (18-65 yaş arası) servikal kansere ilişkin bilgi düzeyi ile öz-etkililik ve sağlık okuryazarlığı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Hemşirelik Anabilim Dalı. Halk Sağlığı Hemşireliği. Yüksek Lisans Tezi. 2016.
• 34. Dilli Z. Evli kadınların (18-65 yaş arası) servikal kansere ilişkin bilgi düzeyi ile öz-etkililik ve sağlık okuryazarlığı düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. İzmir Kâtip Çelebi Üniversitesi. Sağlık Bilimleri Enstitüsü. Hemşirelik Anabilim Dalı. Halk Sağlığı Hemşireliği. Yüksek Lisans Tezi. 2016.
• 35. Bearak J, Popinchalk A, Ganatra B, Moller AB, Tunçalp Ö, Beavin C, Kwok L, Alkema L. Unintended pregnancy and abortion by income, region, and the legal status of abortion: estimates from a comprehensive model for 1990–2019 . Lancet Glob Health 2020;8:1152–61.
• 35. Bearak J, Popinchalk A, Ganatra B, Moller AB, Tunçalp Ö, Beavin C, Kwok L, Alkema L. Unintended pregnancy and abortion by income, region, and the legal status of abortion: estimates from a comprehensive model for 1990–2019 . Lancet Glob Health 2020;8:1152–61.
• 36. Koçak D.Y, Duman Büyükkayacı N, Topuz Ş, Yılmazel G, Güngör T, Başcı A. Üreme çağındaki kadınların acil kontrasepsiyon hakkındaki bilgi düzeyi Jinekoloji - Obstetrik ve Neonatoloji Tıp Dergisi 2016; 13(3):112 – 116.
• 36. Koçak D.Y, Duman Büyükkayacı N, Topuz Ş, Yılmazel G, Güngör T, Başcı A. Üreme çağındaki kadınların acil kontrasepsiyon hakkındaki bilgi düzeyi Jinekoloji - Obstetrik ve Neonatoloji Tıp Dergisi 2016; 13(3):112 – 116.