Mizahın Belleği: Görsel Kültür Mirasının Korunmasında Karikatür Arşivlerinin Rolü ve Önemi

Year 2025, Volume: 39 Issue: 1, 27 - 46, 30.03.2025

Canan Yılmaz , Hakan Anameriç

https://doi.org/10.24146/tk.1627640

Abstract

Amaç: Karikatürler kendine has anlatı yöntemleri ile döneminin toplumsal yapısına, siyasî olaylarına ve kültürel normlarına ilişkin veriler sunan, dile bağımlı kalmadan küresel ölçekte ortak bir mesaj iletebilen görsel sanat eserleridir. Bu araştırma, karikatürün sosyal, kültürel, tarihi ve akademik değeri dolayısıyla bir bilgi merkezi çatısı altında toplanmasının gerekliliğini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Çalışmanın bir diğer amacı ise karikatür koleksiyonu bulunan bilgi merkezlerinin karikatürleri sağlama, düzenleme, koruma ve erişime sunma süreçlerini incelemek, farklı ve ortak uygulamaları değerlendirmektir.

Yöntem: Çalışmada, karikatür koleksiyonlarının bilgi merkezlerindeki yönetim süreçlerini incelemek amacıyla nitel araştırma yöntemlerinden belgesel tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırma kapsamında karikatür koleksiyonuna sahip bilgi merkezlerinin bu koleksiyonlar özelinde sunduğu hizmetler, koleksiyon geliştirme politikaları, sergileri, çevrimiçi sayfaları, blog sayfaları, projeleri ve bu koleksiyonları konu edinen diğer akademik yazın incelenmiştir.

Bulgular: Karikatürlerin bilgi merkezlerinde erişime açılmasının farklı uygulamalar ve yöntemler ile mümkün olabileceği, bu yöntemlerin koleksiyon bazında ve bilgi merkezinin hizmet politikası kapsamında değerlendirilmesi gerektiği tespit edilmiştir. Çalışmada aynı zamanda karikatürlerin aynı temaya/konuya sahip diğer bilgi kaynaklarıyla oluşturduğu bütünlüğün önemi ortaya çıkmıştır.

Sonuç: Gazetelerde, dergilerde, broşürlerde görmeye alışkın olduğumuz karikatürler sahip oldukları tarihsel, sanatsal ve kültürel değerleri ile bilgi merkezlerinin koleksiyonlarında da yer almaktadır. Karikatürler; satın alma, bağış ve karikatür yarışmaları gibi çeşitli sağlama yöntemleri ile bilgi merkezlerinin koleksiyonlarına dahil edilmektedir. Fiziksel ve sanatsal özellikleri gereği kimi ortak uygulamaların yanı sıra, sağlama, düzenleme, saklama ve erişime sunma yolları bilgi merkezi ve koleksiyon özelinde farklılık göstermektedir. Karikatürler; bir bilgi merkezi çatısı altında yer aldığında diğer bilgi kaynaklarıyla bir bütün oluşturmaktadır. Gelecek nesillere bilgi ve araştırma değerini korunarak uygun koşullarda aktarılması bu sayede mümkün gözükmektedir.

Özgünlük: Literatürde karikatür konulu yayınlar ağırlıklı olarak karikatürlerin mizahi yönü, tarihi değeri, eğitimdeki yeri ve sanatsal özellikleri odaklıdır. Bu çalışma; karikatürün bir arşiv malzemesi olarak ele alınması, arşivcilik yöntem ve tekniklerine göre değerlendirilmesi ve bilgi merkezlerindeki durumunun ortaya konulması açısından özgün bir değere sahiptir.

Keywords

Karikatürler, karikatür arşivleri, kitap dışı materyaller, bilgi merkezleri, bilgi hizmetleri

Memory of Humor: The Role and Importance of Cartoon Archives for Preserving Visual Cultural Heritage

Abstract

Purpose: Cartoons are visual art forms that depict the social structure, political events, and cultural norms of their time through unique narrative methods. They can communicate a universal message without relying on language. This research aims to highlight the importance of archiving cartoons within an information center due to their social, cultural, historical, and academic value. Another aim of the study is to explore the processes of providing, organizing, preserving, and making cartoons accessible in information centers with cartoon collections and to evaluate the similarities and differences between them practices.

Method: This study used documentary analysis, a qualitative research method, to examine the management processes of cartoon collections in information centers. The scope of the research included the services provided by information centers with cartoon collections specifically for these collections, collection development policies, exhibitions, online pages, blog pages, projects, and other academic literature on these collections.

Findings: It has been determined that cartoons can be made accessible in information centers using various applications and methods, and these methods should be assessed based on the collection and the information center’s service policy. The study also highlighted the significance of integrating cartoons with other information resources that share the same theme or topic.

Implications: Cartoons, which we are used to seeing in newspapers, magazines, and brochures, are also included in the collections of information centers with their historical, artistic, and cultural values. Cartoons are part of the collections of information centers obtained through various acquisition methods such as purchases, donations, and cartoon competitions. Along with some standard practices, due to their physical and artistic characteristics, acquiring, organizing, storing, and making them accessible differ between information centers and collections. When included within an information center, cartoons integrate with other information. This integration facilitates the preservation of knowledge and research value and its transfer to future generations in an appropriate manner conditions.

Originality: The literature on caricature primarily emphasizes its humorous aspects, historical significance, role in education, and artistic features. This study offers a unique perspective by considering caricature as archival material, assessing it through archival methods and techniques, and highlighting its status in information centers.

Keywords

Cartoons, cartoon archives, non-book materials, information centers, information services

References

• Aktaş, M., & Koç, H. İ. (2022). Rasyonel sayılar konusunun öğretiminde animasyon ve karikatür kullanılmasının bilgilerin kalıcılığına göre incelenmesi. Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 9(2), 269-279. https://doi.org/10.51725/etad.1190739
• Alexander, M. ve Chen, H. (2003). Perceptions and effects of a system’s usability by experience level. Proceedings of the ASIST Annual Meeting, 40 (1), 389-397.
• Alpan, A.S. (2007, 27 Şubat). Osmanlı basınından karikatürler: II. Abdülhamit'i nasıl bilirdiniz. SoL. Erişim adresi: https://haber.sol.org.tr/toplum/osmanli-basinindankarikaturler-ii-abdulhamiti-nasil-bilirdiniz-185955
• Anadolu Üniversitesi (2024). Eğitim Karikatürleri Müzesi. Erişim adresi (2024,13 Aralık): https://www.anadolu.edu.tr/kampuste-yasam/muze-ve-sanat-merkezleri/egitimkarikaturleri-muzesi
• Armitage, L. H., Enser, P. G. (1997). Analysis of user need in image archives. Journal of Information Science, 23 (4), 287-299. https://doi.org/10.1177/0165551597023004
• Arşiv Terimleri. (2023). Hazırlayanlar: F. Rukancı, H. Anameriç ve A.Başar, , İstanbul: Devlet Arşivleri Başkanlığı.
• BİZ A.Ş. Abdülcanbaz. Erişim adresi (2024, 12 Aralık): http://www.abdulcanbaz.biz/Hakkinda/Biz
• Brewer, M. ve Weber, R. (1990-2000). They were to suddenly give us our freedom; I wouldn’t know which one to eat first. Billy Ireland Cartoon Library and Museum, Ohio. Erişim adresi: https://library.osu.edu/dc/concern/generic_works/41687k92c?locale=en
• Caitlin, M. (2016) Communicating the value of cartoon art across university classrooms: experiences from the Ohio State University Billy Ireland Cartoon Library and Museum, New Review of Academic Librarianship, 22 (2-3), 192-202. Doi: 10.1080/13614533.2016.1196225
• Cambridge University Library. Caricatures of the Franco-Prussian War and the Paris Commune. Erişim adresi (2021, 29 Ekim) : https://www.lib.cam.ac.uk/stories/caricaturesfranco-prussian-war-and-paris-commune-1870-71#group-section-Introduction-pnJHtq0ssj
• Cantek, L. ve Gönenç, L. (2017). Muhalefet Defteri: Türkiye’de Mizah Dergileri ve Karikatür. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Carter, L. R., ve Whittaker, B. M. (2015). Area studies and special collections: shared challenges, shared strength. Libraries and the Academy, 15 (2), 353-373.
• Charles M. Schulz Museum. About us. Erişim adresi (2024, 21 Eylül). https://schulzmuseum.org/
• Chen, H. L. ve Rasmussen, E. M. (1999). Intellectual access to images. Library Trends, Fall, 291-302.
• Cobain, K. (1992). I didn’t know how to play and I don’t give a hoot! New York Post. Erişim adresi: https://nypost.com/2021/06/14/kurt-cobains-self-portrait-doodle-auctioned-off-for281250/
• Das, A. K. (2019). Caricatures: as a medium of communication. Interdisciplinary Journal of Contemporary Research, 6 (1), 7-13.
• Encapsulation. (2024, 7 Ekim). Dictionary of Archives Terminology içinde https://dictionary.archivists.org/entry/encapsulation.html
• Fabry-Tehranchi, I. (2021, 29 Ekim). Caricatures of the Franco-Prussian War and the Paris Commune at Cambridge University Library. Cambridge University Library Erişim adresi: https://www.lib.cam.ac.uk/stories/caricatures-franco-prussian-war-and-paris-commune1870-71#group-section-Introduction-pnJHtq0ssj
• Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu. (1951). T. C. Resmî Gazete (Sayı: 7981). Erişim adresi (2024, 17 Kasım) :https://www.resmigazete.gov.tr/arsiv/7981.pdf
• Ginman, M., ve von Ungern-Sternberg, S. (2003). Cartoons as information. Journal of Information Science, 29 (1), 69-77.
• Golder, S. A., ve Huberman, B. A. (2006). Usage patterns of collaborative tagging systems. Journal of Information Science, 32(2), 198-208. https://doi.org/10.1177/0165551506062337
• Hackbart-Dean, P. (1997). Comic relief: the processing, preservation, and cataloging of editorial cartoons. Archival Issues, 163-176. doi: https://doi.org//archivalissues.10852
• House, J. (1930). Fifty drawings. Michael and Susan Kahn Political Cartoon Collection. UCLA Library. Erişim adresi (2024, 4 Aralık) : https://www.library.ucla.edu/collections/explore/michael-and-susan-kahn-political-cartooncollection/
• Johnston, M., & Köntges, T. (2016). Increasing metadata usability for the New Zealand cartoon archive at the Alexander Turnbull Library. Alexandria, 26 (2), 91-106.
• Kaplan, K. (2020). Ortaokul Türkçe derslerinde karikatür okuryazarlığı becerisinin geliştirilmesi: bir eylem araştırması. (Yayımlanmamış doktora tezi). Uşak Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Uşak.
• Kato, B. (2021 14 Haziran). Kurt Cobain’s self-portrait doodle auctioned for $281,250. New York Post. Erişim adresi: https://nypost.com/2021/06/14/kurt-cobains-self-portrait-doodleauctioned-off-for-281250/
• Koç Üniversitesi Dijital Koleksiyonlar. Türk Karikatür Basımları Koleksiyonu. Erişim adresi (2024, 14 Kasım): https://librarydigitalcollections.ku.edu.tr/collection/turk-karikaturbasimlari-koleksiyonu/
• Landbeck, C. (2008). Issues in subject analysis and description of political cartoons. 19th Annual ASIS SIG/CR Classification Research Workshop. https://doi.org/10.7152/acro.v19i1.12854
• Library of Congress. Cartoon drawings. Erişim adresi (2024, 8 Ekim): https://www.loc.gov/pictures/collection/acd/
• Library of Congress. Photos on Flickr. Erişim adresi (2024, 28 Kasım): https://www.loc.gov/rr/print/flickr_pilot.html
• Library of Congress. Preserving Herblock. Erişim adresi (2024, 19 Ekim): https://www.loc.gov/preservation/conservators/herblock/preservation.html
• Lippmann, W. (1965). Public opinion. New York: Macmillan.
• Marakoğlu, O. (2011). Edebiyatın edepsizliği ya da tutucu olmayan bütün metinler üstüne. Notos, Dosya: Yeraltı Edebiyatı, (29) 47-49.
• Marques, D., Neto, T. B., Guerra, C., Viseu, F., Aires, A. P., Mota, M., & Ravara, A. (2023). STEAM experience in the mathematics classroom: The Role of a Science Cartoon. Education Sciences, 13(4), 392. https://doi.org/10.3390/educsci13040392
• The National Library of New Zealand. New Zealand Cartoon and Comics Archive. Erişim adresi (2024, 12 Ekim): https://natlib.govt.nz/collections/a-z/new-zealand-cartoon-archive
• Nilüfer Belediyesi. Bursalı usta karikatürist özel bir sergiyle anılıyor. Erişim adresi (2022, 14 Ekim) : https://www.nilufer.bel.tr/haber/bursali-usta-karikaturist-ozel-bir-sergiyle-aniliyor
• Numanoğlu, N. S., & Taşdemir, A. (2025). İlkokul fen bilimleri dersinde kavram karikatürü destekli TGA tekniğinin kullanımı: akademik başarı üzerine Etkiler. Fen Matematik Girişimcilik ve Teknoloji Eğitimi Dergisi, 8(1), 22-41.
• The Ohio State University. The Billy Ireland Cartoon Library & Museum. Erişim adresi (2024, 3 Ekim): https://cartoons.osu.edu/about-us/
• Oral, T. (1998). Yaza çize. İstanbul: İris Mizah Kültür Yayınları.
• Panofsky, E. (2012). Lippmann, W. (1965). Public opinion: Rönesans Sanatında İnsancıl Temalar O. Düz, çev.). İstanbul: Pinhan.
• Pearce-Moses, R. (2005). A Glossary of Archival and Records Terminology. Chicago: The Society of American Archivists.
• Pflug, W. (2017). Assessing the Billy Ireland Cartoon Library and Museum Collection Needs: A Case Study on Collection Surveys. Archival Issues, 38(1), 43–55.
• Saydam, V. (2021). Özel arşivlerde sağlama süreci: arşivcinin rolü. Arşiv Dünyası. 8 (2), 178- 193. https://doi.org/10.53474/ad.1029355
• Selçuk, T. (1998). Grafik mizah (1. bs.). İstanbul: İris Koleksiyonu.
• Spillman, M. (2018). Billy Ireland Cartoon Library & Museum. American Journalism, 35 (3), 387–389. https://doi.org/10.1080/08821127.2018.1491231
• Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2011). Sanat sözlüğü: kavram ve terimleri, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Stead, O. ve Liew, C.L. (2020). Editorial cartoon collections: a review of indexing challenges. Aslib Journal of Information Management. 72 (3), 421-438. https://doi.org/10.1108/AJIM10-2019-0288
• Tanrıkulu, D. D. (2022). Sosyal bilgiler dersinde karikatür destekli probleme dayalı öğrenme yönteminin problem çözme algıları, derse yönelik tutumlar ve erişi düzeyine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Turani, A. (1993). Sanat Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Türk Dil Kurumu. “Metinlerarasılık”, Güncel Türkçe Sözlük. Erişim adresi (2025, 6 Mart): https://sozluk.gov.tr/
• UCLA Library. Michael and Susan Kahn Political Cartoon Collection. Erişim adresi (2024, 4 Aralık): https://www.library.ucla.edu/collections/explore/michael-and-susan-kahn-politicalcartoon-collection/
• Uslucan, F. (2016). Kısa ömürlü bir mizah ve hiciv gazetesi Davul, Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 7 (4), 13-22.
• Wu, Y. (2014). Indexing historical political cartoons for retrieval. Knowledge Organization, 40 (5), 283-294.