ONTOLOJİK MEKÂN SİYASASI VE MABET

Year 2013, Issue: 67, 51 - 69, 24.10.2013

Bayram Sevinç

Abstract

Modern Türkiye’de bütün dinî gruplar, varoluş ve onanma siyasalarında mabedi sembolikolarak konumlandırmaktadırlar. Dinî grupların bu ontolojik mabet yaklaşımlarının yanında,resmî yaklaşım, mabetleri işlevsel olarak görmektedir. Bu resmi algı da modernleşmeparadigmasının evrenselci ve rasyonel mimari düşüncesine dayanır. Bu çalışmada,Türkiye’de modernleşme paradigması bağlamında, ilk dönemin yönetici seçkinlerinin kimliktanım ve tercihlerinin ortaya koyduğu mekân politikasında beliren mabet sorunsalı vebunun araçsallığı söz konusu edilmiştir. Dolayısıyla kimlik tartışmalarının ana odaklarındanbiri olan mabedin bir sembol olarak kültürel sistemde nasıl yer edindiği ve söylemlerin neresindebulunduğu sorunsallaştırılmıştır. Konu, Türkiye’de devlet ve dinî grupların mabetalgısıyla sınırlandırılmıştır. Bu bağlamda iki aktörün mabedin mimarisine yönelik algısı üzerindenbir bellek analizi yapılmıştır. Konu, dokümantasyon yöntemiyle ve karşılaştırmalı birperspektifle ele alınmıştır. Amaçlanan, her iki kitlenin mabedin maddî yapısına yönelik algıfarklılığının Cumhuriyet döneminde Türkiye’deki din-devlet ilişkileri tartışmasına etkisinintespit edilmesidir. İncelemenin bulguları göstermektedir ki dinî gruplarla resmî yaklaşımarasındaki perspektif farkı, din-devlet ilişkilerinin kırılganlaşmasına ve çözümsüz alanlarınoluşmasına neden olmuştur. Dinî gruplar, mabet ve ontolojik varlıkları arasında bir bağ kurarakonu özgürlükler alanına dâhil etmişken resmî perspektif, işlevsel yaklaşımı tercih ederekmimari merkezli bir algıyı benimsemiştir.

Keywords

Türk Modernleşmesi, mabet, cemevi, cami, kilise, sinagog, dinî kimlik

ONTOLOGICAL SPACE POLICY AND THE TEMPLE

Abstract

All religious groups position the place of worship symbolically at their existence and confirmation policies in modern Turkey. Besides these ontological approaches of the religious groups to the temples, the official approach considers the temples as functional. The official perception is based on the Universalist and rational architectural idea of the modernization paradigm. In this study, the temple problematic which appears at the space policy revealed by the identity definitions and preferences of the ruling elites of the first period and its instrumentality is mentioned in the context of the modernization paradigm in Turkey. Therefore as one major focus for the identity discussions on how the place of worship is located as a symbol in the cultural system and its place in the discourses are problematized. The subject is limited to the state and religious groups’ perception of the temple in Turkey. In this context, a memory analysis has been made through the two actors’ perception of the temple architecture. The subject has been discussed by the documentation method and comparative perspective. It is intended to determine the effect of both perceptions’ differences about the material structure of the temple on the religion-state relations during the Republican period in Turkey. Results of the examination show that the perspective differences between the official approach and religious groups have led the religion-state relations to be fragile and unresolved areas to be occurred. While the official perspective adopted an architecture-centric perception by choosing the functional approach, religious groups have included the temple in the field of the liberties by establishing a link between the temple and their ontological entities

Keywords

Turkish modernization, temple, cemevi (assembly house), mosque, church, synagogue, religious identity

References

• AHMAD, F. (2006). Bir Kimlik Peşinde Türkiye. çev. S. Cem Karadeli. İstanbul: Bilgi Ü. Yayınları.
• AKTAR, C. (1993). Türkiye’nin Batılılaştırılması. çev. Temel Keşoğlu. İstanbul: Ayrıntı Ya- yınları.
• ARABACI, F. (1997). “Fransa’da Müslüman Toplumun Örgütlenmesi ve Türk İslam Kim- liğini Korumada Cami ve Derneklerin Fonksiyonu”. Diyanet İlmi Dergi, 33 (3): 87-106.
• ATACAN, F. (1990). Sosyal Değişme ve Tarikat: Cerrahiler. İstanbul: Hil Yayınları.
• Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri (2006). 5. Baskı, Ankara: Atatürk Araştırmaları Merkezi.
• AYDIN, A. (1997). Alevilik Bektaşilik Söyleşileri. İstanbul: Pencere Yayınları.
• AYDIN, M. (2004). Dinler Tarihine Giriş. Konya: Din Bilimleri Yayınları.
• BAKKAL, A. (2010). “İnanç Özgürlüğü Açısından Mâbetlere ve Mânevî Değerlere Saygı”. İnsan Hakları ve Din Sempozyumu -15-17 Mayıs 2009. Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınları, ss.201-225.
• BALTACI, C. (1985). “İslâm Medeniyetinde Câmi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Dergisi, (3): 225-241.
• BARIŞ, M. N. (2006). Hz.Ömer Döneminde Bayındırlık Faaliyetleri. Yayınlanmamış Yük- sek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi SBE.
• BAUMAN, Z. (2000). Community: Seeking Safety in an Insecure World. Cambridge: Po- lity Press.
• BAYDAR, G. (2010). “Sessiz Direnişler ya da Kırsal Türkiye ile Mimari Yüzleşmeler”. Ed. Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss.173-188
• BAYKAL, O. (1979). “İslâm İçtimaî Hayatında Mescid ve Câmi”. İslam Medeniyeti Mec- muası, IV (2): 13-53.
• BERKES, N. (2006). Türkiye’de Çağdaşlaşma. Yay. Hzl. Ahmet Kuyaş. 9. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• BOZDOĞAN, S. (2010). “Türk Mimari Kültüründe Modernizm: Genel Bir Bakış”. Ed. Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss.135-154
• BOZKURT, V. (2006). Endüstriyel ve Post-Endüstriyel Dönüşüm -Bilgi, Ekonomi, Kültür. Bursa: Ekin Yayınları.
• BURKE, P. (2009). Afişten Heykele, Minyatürden Fotoğrafa Tarihin Görgü Tanıkları. çev. Zeynep Yelçe. 2. Baskı, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• CAN, Y. ve YILMAZ, M. (2008). “Müslümanların Fethedilen Topraklarda Mevcut Gayri İslam Mabetlere Yaklaşımı”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, VIII (2): 27-52.
• CANSEVER, T. (2012). İslam’da Şehir ve Mimari. İstanbul: Timaş Yayınları.
• COŞTU, Y. ve TURAN S. (2009). “İngiltere’deki Türk Camileri ve Entegrasyon Sürecine Sosyo-Kültürel Katkıları”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, IX (4): 37-52.
• ÇAMUROĞLU, R. (2008). Değişen Koşullarda Alevîlik. 5. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları.
• DEMİR, M. (2008). Kuşatılmış Bir İnancın Tarihi -Alevilik. İstanbul: Nokta Kitap.
• DOĞAN, L. (1966). “Camilerimiz Bir San’at Hazinesidir”. Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi (Dinî-Ahlakî-Meslekî-Edebî Dergi), 5 (8): 204-206.
• DÖNMEZ, Ş. (2002). Atatürk’ün Çağdaş Toplum ve Din Anlayışı. İstanbul: Çamlıca Ya- yınları.
• EYGİ, M. Ş. (2003). Yakın Tarihimizde Câmi Kıyımı. İstanbul: Tarih ve İbret Yayınları.
• GÖLE, N. (2001). Modern Mahrem. İstanbul: Metis Yayınları.
• GÜLALP, H. (2003). Kimlikler Siyaseti -Türkiye’de Siyasal İslam’ın Temelleri. İstanbul: Metis Yayınları.
• HAK, M. (1991). “İslâm Toplumu ve Toplum Hayatında Câmi’nin Yeri”. çev. Ahmet Güç. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3 (3): 287-292.
• KAÇMAZOĞLU, H. B. (1998). Demokrat Parti Dönemi Toplumsal Tartışmalar. İstanbul: Birey Yayınları.
• KARAÇAVUŞ, A. (2011). “Toplumsal Mekânın Merkezinin Değişimi Üzerine Bir Deneme: XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Trabzon’da Geleneksel Yaşamın Hükümsüzleşmesi”. Ka- radeniz İncelemeleri Dergisi, (10): 71-100.
• KESKİN, Y. M. (2004). Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Alevîliği -Elâzığ Sünköy Örneği. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
• KOLUKIRIK, S. (2008). “Türk Modernleşme Sürecinde Merkezin Dönüşümü: Yerelden Küresele Yeni Kimlik Arayışları”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (18): 133-146.
• KÜÇÜK, A. (1988). “Dinlerde İbadet ve Mabet”. Diyanet Dergisi (Dinî-İlmî-Edebî Üç Ay- lık Dergi), 24 (3): 25-54.
• MARDİN, Ş. (2005). Din ve İdeoloji. 14. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• MELİKOFF, I. (1999). Hacı Bektaş -Efsaneden Gerçeğe. 2. Baskı, İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• ONAY, A. (2006). “Cami Eksenli Din Hizmetleri”. Değerler Eğitimi Dergisi, 4 (12): 149- 175.
• ONAY, A. (2008). Türkiye’nin Cami Profili (Fizikî ve Sosyolojik Açılardan Bir Analiz). İs- tanbul: DEM Yayınları.
• SARIKOYUNLU, A. (2004). Atatürk, Din ve Din Adamları. 5. Baskı, Ankara: Türkiye Di- yanet Vakfı Yayınları.
• SEVİNÇ, B. (2009). Türkiye Bağlamında Dinlerarası İlişkiler ve Süreç Yapıları. Yayınlanma- mış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi SBE.
• SİTEMBÖLÜKBAŞI, Ş. (1995). Türkiye’de İslâm’ın Yeniden İnkişafı (1950-1960). Anka- ra: İSAM Yayınları.
• SÖYLEMEZ, M. M. (2001). Bedevîlikten Hadârîliğe Kûfe. Ankara: Ankara Okulu Yayınları.
• SUBAŞI, N. (2004). Gündelik Hayat ve Dinsellik. İstanbul: İz Yayıncılık.
• TAPPER, R. (1991). “Introduction”. Ed. Richard Tapper. Islam in Modern Turkey. Lon- don: I. B. Tauris, ss.1-27.
• TEKELİ, İ. (2010). “Bir Modernleşme Projesi Olarak Türkiye’de Kent Planlaması”. Ed. Sibel Bozdoğan ve Reşat Kasaba. Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, ss.155-172
• TEMEL, M. (2010). Atatürk Dönemi Din Hizmetleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• TÜRK, H. (2010). Anadolu’nun Gizli İnancı: Nusayrîlik -İnanç Sistemleri ve Kültürel Özel- likleri. 2. Baskı, İstanbul: Kaknüs Yayınları.
• VERGİN, N. (2000). Din Toplum ve Siyasal Sistem. İstanbul: Bağlam Yayınları.
• YAVUZ, M. H. (2005). Modernleşen Müslümanlar. çev. Ahmet Yıldız. İstanbul: Kitap Ya- yınları.
• YILDIRIM, E. (2005). Hayali Modernlik. İstanbul: İz Yayıncılık.