St. PETERSBURG DOĞU YAZMALARI ENSTİTÜSÜ’NDE BULUNAN DÎVÂN-I HİKMET NÜSHALARI

Year 2020, Issue: 96, 293 - 318, 17.12.2020

Vüsale Musalı

Abstract

Sufi şair, Yesevîye tarikatının kurucusu, Pîr-i Türkistan Ahmed Yesevi’nin Türklere İslamiyet’i öğretmek amacıyla kaleme aldığı Dîvân-ı Hikmet bu gün de Türk İslam irfan ve düşünce tarihinin önemli kaynakları sırasındadır. K. Eraslan, İ. Hakkul, M. M. Tulum, N. Hasan ve H. Bice gibi araştırmacılar bu kıymetli eseri yayına hazırlayarak okurlarına ulaştırmak için çaba sarf etmişlerdir. Makalemizde ilk önce Divan-ı Hikmet’in Türk Dünyası’ndaki neşirleri değerlendirilmiş, hangi nüshaları esasında yayına hazırlandığı belirlenmiştir. Bu bilgilerden hareketle Divan-ı Hikmet’in St. Petersburg’daki önemli el yazmalarının popüler ve tenkitli metin çalışmalarında kullanılmadığı ortaya çıkmıştır. Bu sebeple gelecekte Divan-ı Hikmet’in yeni tenkitli metninin hazırlanması veya var olan neşirlerin daha tekmil hale getirilmesine yardımcı olacağı düşüncesiyle St. Petersburg Doğu Yazmaları Enstitüsü’nde korunan el yazmalarının tespit edilmesi ve tanıtılması hedeflenmiştir. Makalemizde ilk önce St. Petersburg Doğu Yazmaları Enstitüsü’nün Asya Müzesi kuruluş tarihi gözden geçirilmiş, daha sonra Rusya Bilimler Akademisi tutanaklarından hareketle Orta Asya ve Volga boyundan getirilen el yazması eserlerin hangi kararlarla, hangi kurumlar ve kimler tarafından elde edildiği araştırılmıştır. Ardından da St. Petersburg Doğu Yazmaları Enstitüsü’ne getirilmiş Divan-ı Hikmet nüshalarının bulunduğu koleksiyonlar ve bu koleksiyonlardaki nüshaların değerlendirilmesi üzerine yoğunlaşılmıştır. Yürüttüğümüz araştırmalar sonucunda adı geçen enstitüde Divan-ı Hikmet’in 23 nüshanın muhafaza edildiği tespit edilmiştir.

Keywords

Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet, Rusya Bilimler Akademisi, Oryantalizm

Dīvān-i Hikmat Copies at the St. Petersburg Institute of Oriental Manuscripts

Abstract

Dīvān-i Hikmat was written by Pir-i Turkistan Ahmad Yasawi, the mystic poet and founder of the Yasawiyya sect, with the aim of teaching Islam to the Turks. This work is still one of the important sources on the history of thought and wisdom of the Turkic-Islamic world. Researchers such as C. Eraslan, I. Hakkul, N. Hassan and H. Bijeh, made efforts to prepare this valuable work for publication and deliver it to its readers. The present article examines the publications of Dīvān-i Hikmat in the Turkic World. We seek the answer to the question what handwritten copies are used in these publications. As a result of these studies, it turned out that important manuscripts in St. Petersburg are not used in the popular and scientific-critical publications of Dīvān-i Hikmat. In order to help researchers prepare a better text for Dīvān-i Hikmat in the future, we sought to identify and describe the manuscripts of this work, which are protected at the St. Petersburg Institute of Oriental Manuscripts. First of all, in our article, the history of the establishment of the St. Petersburg Institute of Oriental Manuscripts Asian Museum was examined. Then, on the basis of the protocols of the Russian Academy of Sciences, it was determined that by what decisions, by what institutions and by whom the manuscripts were delivered from Central Asia and the Volga region to St. Petersburg. At the same time, the main attention was paid to collections containing copies of Dīvān-i Hikmat brought to the St. Petersburg Institute of Oriental Manuscripts. As a result of our studies, it was found that 23 copies of Dīvān-i Hikmat are stored in the said institute

Keywords

Ahmad Yasawi, Dīvān-i Hikmat, Russian Academy of Sciences, Oriental Studies

References

• Arhiv Rossiyskoy Akademii Nauk. St. Peterburgskiy Filial. Zabirov Vali Abdurrahmanoviç. F152, Op. Z.D. 131. L. 60-67. http://db.ranar.spb.ru/ru/ person/id/1109/ (Erişim Tarihi: 17.04.2020).
• Akimuşkin, Oleg. (2000). “K istorii formirovaniya fonda musulmanskih rukopisey Sankt Peterburgskogo filiala İnstituta Vostokovedeniya RAN”. Pismennıe Pamyatniki Vostoka 1(6), s.208.
• ____.(2002). “Avtobiografiçeskaya spravka Vladimira Alekseeviça İvanova”. Peterburgskoe Vostokovedenie. Vıpusk 10, s. 446-458.
• Argunşah, Mustafa. (2016). “Dîvân-ı Hikmet’in Türkiye Türkçesine Çevirileri Üzerine Eleştirel Düşünceler”. Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Sempozyumu, İstanbul.
• Arslan, Ahmet Turan. (2012). “Ahmed-i Yesevi Dîvânı’nın Osmanlı Türkçesine Bir Tercümesi (Tercüme-i Dîvân-ı Ahmed-i Yesevi)”. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu, Bildiriler.
• Aşimov, Rüstem. (2016). “Türkistan Mülkünün Şayh-ul Maşaihi”. Hoca Ahmet Yesevî Yılı Anısına Uluslararası Türk Dünyası Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Kongresi Bildirileri, 5. Cild. Ankara.
• Azarov, Aleksey. (2019). “Alkey Margulan i jernova repressiy. Trudnıe otnoşeniya uçenogo s Sovetskoy vlastyu”. Erişim tarihi: 14.04.2020.https://rus.azattyq. org/a/kazakhstan-soviet-scientist-alkey-margulan/30101609.html
• Azmun, Yusuf. (1994). Ahmed Yesevî, Dîvân-ı Hikmet (Dr. Emel Esin Kütüphanesi nüshası). İstanbul: Türk Kültürünü Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yay.
• Bartold, Vasiliy. (1915). “İzvleçeniya iz protokolov zasedaniy Akademii” İzvestiya İmperatorskoy Akademii Nauk. VI seriya, Tom 9, vıpusk 14. S. 1439-1440.
• ____. (1916). “Otçet o komandirovki v Turkestanskiy kray letom 1916 goda”. İzvestiya İmperatorskoy Akademii Nauk. Seriya 6, Tom 10, Vıpusk 14, s. 1239-1242.
• ____. (1926). “Zanyatiya v Turkestanskih bibliotekah i muzeyah letom 1925 goda”. İzvestiya Akademii Nauk SSSR. Seriya 6, Tom 20, Vıpusk 3-4, s. 217–236.
• Belyayev, Vladimir. (1932). “Arabskiye Rukopisi Buharskoy Kollekçii Aziatskogo Muzeya – İnstituta Vostokovedeniya AN SSSR”. Trudı İV AN SSSR. II, 1-52.
• Bice, Hayati. (2016). Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî ve Hikmetleri. İstanbul: H Yayınları.
• Bozkurt, Birgül. (2016). “Ahmed Yesevi Bibliyografyası: Türkiye’de Yesevi ile ilgili çalışmalara dair değerlendirmeler”. Turkish Studies, 11/17, s.283-334.
• Bregel, Yuriy. (1969). “Vostoçnıye Rukopisi v Kazani”. Pismennıe Pamyatniki Vostoka s. 357-367.
• İşmuhamedova, Maryam. (1995). “Devon-i Hıkmeting Qo’lyozmaları”. Filologiya fanlari nomzodi ilmiy darajasi oliş uçun yozilgan dissertatsiya avtoreferati. Toşkent.
• İşmuhamedova, Maryam. (2008). Devoni Hikmatning Yığma-qıyosiy Matni. Taşkent, 2008.
• İvanov, Vladimir. (1974). “Spiski Rukopisey Buharskoy Kollektsii”. Predislovie i primeçaniya Y. Borşevskogo”. Pismennıe Pamyatniki Vostoka. s. 407-436.
• “İzvleçeniya iz protokolov zasedaniy Akademii” (1909). İzvestiya İmperatorskoy Akademii Nauk. VI seriya, Tom 3, Vıpusk 7, s. 508.
• Kapıcı, Özhan. (2015). “Şarkiyatçılar ve Koleksiyoncular: XIX. Yüzyılda Rusya’da Şarkî El Yazması Kütüphanelerinin Teşekkülüne Dair Bazı Notlar”. Türkiyat Araştırmaları. Yıl: 12, Sayı: 23, Güz. s.209-238.
• Kasımov, Begali. (1992). “Taşkent Fondunda Ahmet Yesevî Kitapları”. Milletlerarası Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Katanov, Nikolay (1900). İosif Fedoroviç Gotvald. Biografiya, portret i spisok ego soçineniy i izdaniy. Kazan: Tipo Lit. İmp. Universiteta.
• Kıdır, Torali. (2010). Divani Hikmet (Avdarma, transkripsiya, metin, sözdik). Türkistan: Turan baspası.
• --------. (2017). “Yesevi Mirasının Araştırılmasında Günümüz Güncel Sorunları”. Hoca Ahmet Yesevi’nin Manevi Mirası. Almatı: Leader Offset Printing. s. 41-48.
• Kolektif. (1896). Biografiçeskiy slovar professorov i prepodavateley imperatorskogo Sankt Peterburgskogo Universiteta za istekşuyu tretyu çetvert veka ego suşestvovaniya. 1869-1894. Tom 1. Sankt Peterburg: Tipo-Litografiya A.M.Volfa.
• Kolektif. (1898). Biografiçeskiy slovar professorov i prepodavateley imperatorskogo Sankt Peterburgskogo Universiteta za istekşuyu tretyu çetvert veka ego suşestvovaniya. 1869-1894. Tom 2. Sankt Peterburg: Tipo-Litografiya A.M.Volfa.
• Kononov A.N. Türkologiya / Aziatsky Muzey – Leningradskoe Otdelenie İnstituta Vostokovedeniya AN SSR. Moskva: Nauka, 1972.
• Köprülü, M. Fuad. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kurnaz, Cemal ve Tatçı, Mustafa. (1997). “Ahmed-i Yesevi Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi”. Bilig 4/Kış, 253-263.
• Melioransky, Platon. (1913). “Ahmed Yesevi”. Enzyklopaedie des Islam, c. 1, Leyden — Leipzig: s. 217.
• -----. (1995). Hikmetler. Haz. İbrahim Hakkulov; Çev. ve Sadeleştiren E. S. Toplu. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• -----. (2006). Divan-ı Hikmet. Haz. İ.Hakkul, N.Hasan. Taşkent: “Maveraünnehir” yayınevi.
• Yasavi Ahmad. (1991). Hikmetler. Nashrga tayyorlovchi. İbrahim Hakkulov. Toşkent: G. Gulom nomidagi Adabiyot va sanʼat nashriyoti.
• Zabirov, Veli. (1935). Predvaritelnoe soobşenie o rabote XV. Arheografiçeskoy Ekspeditsii Akademii Nauk. İstoriçeskiy Sbornik N 4, s. 269-282.
• Zagoskin, N. (1904). Biografiçeskiy slovar professorov i prepodavateley imp. Kazanskogo Universiteta. Çast pervaya. Kazan: 1904.
• Zaleman, Karl. (1898). “İzvleçeniya iz protokolov zasedaniy Akademii”. İzvestiya İmperatorskoy Akademii Nauk. Tom 8, Vıpusk 1, s. VI-XVIII.
• --------. (1911). “Musulmanskiy rukopis vnov postupivşiya v Aziatskiy Muzey v 1909-1910 gg.” İzvestiya İmperatorskoy Akademii Nauk Tom 15, s. 251- 260.
• --------. (1909). “İzvleçeniya iz protokolov zasedaniy Akademii”. İzvestiya İmperatorskoy Akademii Nauk. Tom 3, Vıpusk 7, s. 508.