Döviz Pozisyonunun Finansal Performansa Etkisi: BİST İmalat Sektörü Örneği

Year 2025, Volume: 39 Issue: 2, 103 - 116, 15.04.2025

Ferhat Canlıtepe , Oğuz Saygın

https://doi.org/10.16951/trendbusecon.1537322

Abstract

Firmaların kâr elde etme, pazar payını artırma, sosyal fayda sağlama, yaşam süresini devamlı kılma, müşterilerine hizmet etme, rekabet etme, istihdama katkıda bulunma gibi farklı amaçları bulunmaktadır. Firmaların amaçlarının nicel olan kısmı; planlanan hedefler, içinde bulunulan sektörün durumu ve önceki dönemlerde elde edilen faaliyet sonuçlarıyla kıyaslanarak ilgili firmanın performansı hakkında bilgi edinilebilmektedir. Finansal performans firmaya ait gelir, kârlılık, likidite, borç durumu gibi çeşitli finansal göstergeleri kapsamaktadır. Bu çalışmanın temel amacı, Borsa İstanbul (BİST) imalat sektöründe yer alan firmaların döviz pozisyonunun finansal performansları üzerinde bir etkisi olup olmadığının irdelenmesidir. Araştırmanın örneklemini BİST imalat sektöründe yer alan 109 firmanın 2012 ile 2022 yılları arasındaki çeyrek dönemlik frekanstaki verileri oluşturmaktadır. Çalışma literatürden farklı olarak, çeyrek dönemlik mali tablo verileri ile çalışılmış ve ayrıca döviz kuru riskini temsilen yabancı para net pozisyonu verisi kullanılmıştır. Çalışma kapsamında verilerin analiz edilmesinde, panel veri analiz tahmincilerinden, sistem genelleştirilmiş momentler (Sistem-GMM) tahmincisi kullanılmıştır. Gerçekleştirilen analiz sonucunda, yabancı para net pozisyon oranı ile finansal performans oranları arasında sırasıyla; yatırılan sermaye getirisi oranı, Tobin Q oranı ve özkaynak kârlılığı oranı ile pozitif ilişki tespit edilmiştir. Firmaların döviz pozisyonunun finansal performanslarını farklı ölçütlere göre aynı yönde etkilediği söylenebilir.

Keywords

Finansal Performans, BİST İmalat Sektörü, Sistem-GMM, Döviz Pozisyonu

The Effect of Foreign Exchange Position on Financial Performance: Evidence from BIST Manufacturing Sector

Abstract

Firms have different objectives such as making profit, increasing market share, providing social benefits, sustaining life expectancy, serving customers, competing, and contributing to employment. The quantitative part of the objectives of the firms can be compared with the planned targets, the situation of the sector and the operating results obtained in previous periods to obtain information about the performance of the relevant firm. Financial performance includes various financial indicators of the firm such as revenue, profitability, liquidity and debt status. The main objective of this study is to examine whether the foreign exchange position of firms in the Borsa Istanbul (BIST) manufacturing sector has an impact on their financial performance. The sample of the study consists of the quarterly frequency data of 109 firms in the BIST manufacturing sector between 2012 and 2022. Unlike the literature, the study utilizes quarterly financial statement data and also uses foreign currency net position data to represent exchange rate risk. Within the scope of the study, the system generalized moments (System-GMM) estimator, one of the panel data analysis estimators, was used to analyze the data. As a result of the analysis, a positive relationship was found between the net foreign currency position and financial performance ratios; return on invested capital ratio, Tobin's Q ratio and return on equity ratio, respectively. It can be said that firms' foreign currency position affects their financial performance in the same direction according to different measures.

Keywords

Net Foreign Exchange, Financial Performance, BIST Manufacturing Sector, System GMM

References

• Ağır, H., Özbek, S. & Türkmen, S. (2020). Finansal Kuznets Eğrisi yaklaşımı çerçevesinde finansallaşma ve gelir eşitsizliği ilişkisi: E7 ülkeleri üzerine ekonometrik bir tahmin. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 15(2), 71-84.
• Akal, Z. (2005). İşletmelerde performans ölçümü ve denetimi. Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları, Ankara.
• Akman, M. & Okuyan, H. A. (2024). Net döviz pozisyonunun firma karlılığına etkisi: BİST uygulaması. Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 7(1), 106-123. [CrossRef]
• Altunok, F., Aytug H. & Oduncu A. (2014). Understanding exchange rate exposure through net foreign exchange position channel. International Currency Exposure, 95-127.
• Baggs J., Beaulie E. & Fung, L. (2009). Firm survival, performance, and the exchange rate. Canadian Journal of Economics / Revue canadienne d'Economique, 42(2), 393-421. [CrossRef]
• Barakalı, O. C. & Elmas, B. (2022). Kur riskinin piyasa değerine etkisi: Borsa İstanbul’da bir analiz. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi Ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 27(2), 277-289. [CrossRef]
• Barro R. J. (1980). Output Effects of Government Purchases, NBER Working Papers 0432, National Bureau of Economic Research, Inc.
• Bayar Y. & Ceylan E. (2017). Impact of macroeconomic uncertainty on firm profitability: a case of BİST non-metallic mineral products sector. Journal of Business, Economics and Finance, 6(4), 318-327. [CrossRef]
• Çankaya, S. & Güçver, C. (2019). Borsa İstanbul İmalat Sanayi Endeksine kayıtlı firmaların finansal risk yönetimlerinde türev ürün kullanımının belirleyicileri. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 13(2), 185-213.
• Çonkar, K., Elitaş C. & Gökhan A. (2011). İMKB Kurumsal Yönetim Endeksi’ndeki (XKURY) firmaların finansal performanslarının TOPSİS yöntemi ile ölçümü ve kurumsal yönetim notu ile analizi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 61(1), 81-115.
• Doruk, Ö. T. (2023). Macroeconomic determinants of firm performance: evidence from Turkey. The Singapore Economic Review, 68(1), 177-196. [CrossRef]
• Ercan, M. K. & Ban, Ü. (2014). Değere dayalı işletme finansı finansal yönetim. Gazi Kitabevi, Ankara.
• Forbes, K. (2002). How do large depreciations affect firm performance?. IMF Econ Rev, 49(1), 214–238. [CrossRef]
• Freeman, R.E. (1984). Strategic management: a stakeholder approach. Pitman, Boston. [CrossRef]
• Fung, L. & Liu, J. T. (2009). The impact of real exchange rate movements on firm performance: a case study of Taiwanese manufacturing firms. Japan and the World Economy, 21(1), 85-96. [CrossRef]
• Gemici, E. (2019). Teorik ve ampirik perspektifte seçilmiş finans konuları. Nobel Bilimsel Eserler, Ankara.
• Helhel, Y. (2015). Foreign exchange rate exposure and its determinants on performance of manufacturing firms in Turkey. Research Journal of Finance and Accounting, 6(12), 80-87.
• Héricourt, J. & Poncet S. (2015). Exchange rate volatility, financial constraints, and trade: empirical evidence from Chinese firms. The World Bank Economic Review, 29(3), 550-578. [CrossRef]
• Hüsnüoğlu, N. (2017). Dijital bölünmeyi etkileyen faktörler üzerine bir uygulama: Panel veri GMM analizleri. Doğuş Üniversitesi Dergisi, 18(2), 19-34.
• Inyiama, O. & Caroline N.O. (2014). Interactions between exchange rate and financial performance indicators in Nigeria beer industry: Evidence from Nigeria Breweries Plc. Academic Journal of Interdisciplinary Studies MCSER Publishing, 3(6), 341-352. [CrossRef]
• Kendall, M. G. & Stuart, A. (1973) The Advanced Theory of Statistics, Volume 2: Inference and Relationship, Griffin. ISBN 0-85264-215-6 (Section 31.19)
• Lawson, C. (1999). Towards a competence theory of the region. Cambridge Journal of Economics, 151-166.
• Mefteh-Wali, S. & Rigobert, M.-J. (2018). The dual nature of foreign currency debt and its impact on firm performance: Evidence from French non-financial firms. Management International, 23(1), 68-77. [CrossRef]
• Modigliani, F. & Miller, M. H. (1958). The cost of capital, corporation finance and the theory of investment. The American Economic Review, 48(3), 261–297. [CrossRef]
• Mucuk, B. (2017). Sürdürülebilirlik Raporları Kapsamında Kurumsal Sosyal Sorumluluğun Finansal Performans Üzerine Etkisi: BİST Sürdürülebilirlik Endeksinde Bir Araştırma (Tez No: 473578). [Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı]. YÖK Tez Merkezi.
• Mutluay, H. A. & Turaboğlu T. T. (2013). Döviz kuru değişimlerinin firma performansına etkileri: Türkiye örneği. BDDK Bankacılık ve Finansal Piyasalar Dergisi, 7(1), 59-78.
• Okka, O. (2015). İşletme finansmanı. Nobel Yayın, Ankara.
• Orlitzky, M., Schmidt, F.L. & Rynes, S.L. (2003). Corporate social and financial performance: A meta-analysis. Organization Studies, 24(3), 403-441. [CrossRef]
• Ölçer, F. (2005). Dengeli stratejik performans ölçüm ve yönetim sisteminin (balanced scorecard) tasarımı ve uygulaması. Amme İdaresi Dergisi, 38(2), 89-134.
• Pacini, K., Mayer, P., Attar. S. & Azam, J. (2017). Macroeconomic factors and firm performance in the United Kingdom. Journal of Smart Economic Growth, 2(3), 1-11.
• Parlak, D. & İlhan, H. (2016). Foreign exchange risk and financial performance: the case of Turkey. International Review of Economics and Management, 4(2), 1-15.
• Porter, M. (1980). Competitive advantage: creating and sustaining superior performance; and competitive strategy: techniques for analyzing industries and competitors. Free Press, New York.
• Razaq, I. T. & Akinlo, A. E. (2017). Interrelationship between size, growth and profitability of non-financial firms in Nigeria. European Journal of Business and Management, 9(7), 76-86.
• Reis Ş. G. & Özçiçek Ö. (2021). Yabancı para cinsinden borçlanma ve işletme karlılığı. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 11(3), 1316-29. [CrossRef]
• Savcı, M. (2013) Mali Tablolar Analizi (Ekin Basım Yayın Dağıtım, Bursa).
• Saygın, O. (2017). Finansal gelişme ve yenilenebilir enerji tüketimi ilişkisi: gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler için bir inceleme (Tez No: 471965). [Doktora Tezi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme Anabilim Dalı]. YÖK Tez Merkezi.
• Setiawanta, Y., Utomo, D., Ghozali, I. & Jumanto, J. (2020). Financial performance, exchange rate, and firm value: the İndonesian public companies case. Organizations and Markets in Emerging Economies, 2(22), 348-366.
• Şenol, Z. & Koç, S. (2021). Kur riski ve kur riski yönetiminin firma performansına etkisi. Ekonomi, Politika & Finans Araştırmaları Dergisi, 6(2), 534-564. [CrossRef]
• Tatoğlu, F. Y. (2020). Panel Zaman Serileri Analizi. Beta Basım Yayın Dağıtım.
• Tkalec, M. & Vizwk, M. (2009). The impact of macroeconomic policies on manufacturing production in Croatia. Economic Trends and Economic Policy, 19(121), 61-92.
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası. (t.y.). Finansal Kesim Dışındaki Firmaların Döviz Varlık ve Yükümlülükler. 20 Aralık 2024 tarihinde https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/tr/tcmb+tr/main+menu/istatistikler/parasal+ve+finansal+istatistikler/finansal+kesim+disindaki+firmalarin+doviz+varlik+ve+yukumlulukleri adresinden erişildi.
• Ünal, O. & Altın, H. (2015). Döviz kur riski ile şirket değeri arasındaki ilişkinin İMKB otomotiv sektöründe analizi. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26.
• Yıldız, B. & Yılmaz, T. (2022). Yabancı para pozisyonunun firma karlılığına etkisi: Borsa İstanbul örneği. Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 12(2), 1399-1418. [CrossRef]
• Yıldız, G. A. (2020). Gelişmekte olan ülkelerde işçi dövizlerinin finansal gelişme üzerindeki etkisi: dinamik panel veri analizi. Maliye Dergisi, 178, 98-114.