5. SINIF ÖĞRENCİLERİNİN SÖZLÜK İHTİYAÇLARI VE ORTAOKUL TÜRKÇE SÖZLÜKLERİ ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2017, Cilt: 21 Sayı: 3, 764 - 789, 17.12.2017

Sami Baskın

Öz

Öğrenciler, dil eğitimi esnasında başta anlam olmak üzere
kelime ile ilgili heceleme, telaffuz, çekimleme, eşdizimlilik, karşıt veya eş
anlam gibi pek çok husus için sözlüğe başvurma ihtiyacı hissedebilirler. Bu
ihtiyaç, dil eğitiminin planlamasına uygun olarak sınıftan sınıfa farklılık
gösterir. Bu yüzden öğrenci sözlükleri, hitap ettikleri yaş grubunun (sınıf düzeyinin) ihtiyaçları
dikkate alınarak hazırlanan özel eserlerdendir.

Bu araştırma Türkiye’de okul
sözlükleri hazırlanırken öğrenci ihtiyaçlarının dikkate alınıp alınmadığı ve
kullanıma sunulan sözlüklerin ihtiyaçları karşılayıp karşılamadığının
belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Araştırmanın evrenini tüm eğitim
seviyesindeki öğrenciler teşkil etse de araştırma 5. Sınıf öğrencileri ve
onların kullanabileceği sözlükler ile sınırlandırılmıştır. Öğrencilerin
ihtiyaçları belirlenirken 5. sınıf Türkçe dersi etkinlikleri ve Türkçe Öğretim
Programındaki kazanımların doküman analizlerinden yararlanılmıştır. Burada
tespit edilen ihtiyaçların bir listesi (kontrol listesi) yapılmış ve
öğrencilerin kullanımına sunulan sözlüklerin bu ihtiyaçlara cevap verebilirliği
araştırılmıştır.

İnceleme neticesinde 5.
sınıf öğrencileri bütüncül yapıda alfabetik ve eş seslileri ayrı maddeler
halinde düzenleyen, parçacıl yapıda kelimenin anlamını, türünü, eş ve zıt
anlamlısını, birden çok anlamı varsa yan, mecaz ve terim anlamlarını,
çağrıştırdığı diğer kelimeleri ve örnek kullanımını gösteren tanıklamaları
içeren bir sözlüğe ihtiyaç duydukları ortaya çıkmıştır. Ancak hâlihazırda
onların kullanımına sunulan ortaokul sözlükleri, bu sözlüksel unsurların çoğunu
içermemektedir. Bu yüzden öğrencilerin ihtiyaçlarını karşılamaktan uzaktır.
Dersin müfredatı, kazanımlar ve hedef söz varlığı dikkate alınarak sınıf
temelli sözlükler hazırlanmalıdır.

Anahtar Kelimeler

sözlük-kullanıcı ilişkisi, 5. sınıf öğrencilerinin sözlük ihtiyacı

Kaynakça

• Arıkan, R. (2013). Araştırma yöntem ve teknikleri. Ankara: Nobel Yayınları.
• Baskın, S. (2012). Memlûk dönemi türkçe sözlüklerinin yapısı. Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 1(1), 23-40.
• Baskın, S. (2014). Türkiye ve dünyada sözlük bilimi: tanımı, kapsamı ve diğer bilimlerle ilişkisi. International Journal of Language Academy, 2 (4), 445-457.
• Boz, E. (2006). Sözlük ve sözlükçülük sorunları. Gürer Gülsevin ve Erdoğan Boz (Ed.), türkçenin çağdaş sorunları. 1-44. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2011). Sözlükbilimi yazıları i. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Delice, H. İ. (2017). Sözlüklerde sözcük türlerine yer verilmeli mi?. III. uluslar arası sözlükbilimi sempozyumu bildiri kitabı (3-4 Kasım 2016, Eskişehir). Erdoğan Boz vd. (Ed.), 354-360. (e-kitap).Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
• Erdal S. (2014). İlköğretim okulları için Türkçe sözlük. İstanbul: Yuva Yayınları.
• Göçer, A. (2001). Türk dili ile ilgili sözlüklere genel bir bakış ve günümüz ilköğretim sözlükleri. Türk Dili, 598: 388-403.
• Holdt, Š., A., Čibej J. ve Vitez, A. Z. (2016). Value of language-related questions and comments in dıgıtal media for lexicographical user research. International Journal of Lexicography (Advance Access published April 21, 2016). 1-24. https://academic.oup.com/ijl/article/doi/10.1093/ijl/ecw017/2555486/Value-of-language-related-questions-and-comments (Erişim Tarihi: 12.03.2017).
• İmer, K. (1998). Türkiye’de dil planlaması: Türk dil devrimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime giriş. (M. Gürlek ve E. Patat, Çev.). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi. Ankara: Nobel Yayınları.
• Karataş, C. (2013). İlköğretim orta sözlük. İstanbul: Özyürek Yayınevi.
• Kurul (2015). Türkçe dersi (1-8. sınıflar) öğretim program. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
• Kuşçu, H. (2014). İlköğretim Türkçe altın sözlük. İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi.
• Lew, R (2015). Dictionaries and their users. International Handbook of Modern Lexis and Lexicography, 1-9. http://www.staff.amu.edu.pl/~rlew/pub/Lew_2015_Dictionaries_and_Their_Users.pdf (Erişim Tarihi: 10.02.2016).
• Melanlıoğlu, D. (2013). Ortaokul öğrencilerinin sözlük kullanma alışkanlıkları: nitel bir araştırma. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 2 (2), 266-284.
• Özkan, B. (2011). Güncel Türkçe sözlük’te “kasap” sözcükbirimi üzerine bir derlem araştırması. ACTA TURCICA, 3 (2), 103-118.
• Püsküllüoğlu, A. (2014). Ortaokul Türkçe sözlük. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Schryver, G.-M. de ve Prinsloo, D. J. (2011). Do dictionaries define on the level of their target sers? a case study for three Dutch dictionaries. International Journal of Lexicography (Advance access publication 7 February 2011), 24 (1), 5–28, doi:10.1093/ijl/ecq045
• Selçuk A. (2014). Türkçe sözlük. Konya: Karatay Yayınları.
• Sterkenburg, P. van (2003). The dictionary: definition and history. P. van Sterkenburg (Ed.), A Practical Guide to Lexicography. Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins Publishing Company.
• Varantola, K. (2002). Use and usability of dictionaries: common sense and context sensibility?. M.-H. Corréard (Ed.), Lexicography and Natural Language Processing a Festschrift in Honour of B.T.S. Atkins, 30–44. EURALEX, http://www.euralex.org/elx_proceedings/Lexicography%20and%20Natural%20Language%20Processing/Krista%20Varantola%20-%20Use%20and%20Usability%20of%20Dictionaries%20Common%20Senseand%20Context%20Sensibility.pdf
• Welker, H. A. (2010). Dictionary use: a general survey of empirical studies. Brasilia: Author’s Edition. http://www.let.unb.br/hawelker/dictionary_use_research.pdf (Erişim Tarihi: 20.01.2017).
• Xu, Hai (2006). Investigating dictionary users’ needs for illustrative examples: the case of chiınese efl learners. Cadernos de Tradução, 2 (18), 153-174, https://periodicos.ufsc.br/index.php/traducao/article/view/6946/6454 (Erişim Tarihi: 10.02.2016).
• Yaman, H. (2010). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sözlük kullanma alişkanliklari üzerine bir değerlendirme. Türklük Bilimi Araştırmaları, (27), 735- 751.