1815 Haritası’nda Antalya Kalesi: Surlar, Kapılar ve Burçlar

Year 2020, Volume: 84 Issue: 300, 667 - 716, 21.08.2020

Evren Dayar

https://doi.org/10.37879/belleten.2020.667

Abstract

Osmanlı döneminde Antalya Kalesi Anadolu’nun en önemli liman kaleleri arasında yer alıyordu. Önemi nedeniyle defalarca onarım görmüş, bu sayede 20. yüzyılın başlarına kadar ayakta kalmıştı. Antalya Kalesi’nin yaşadığı en kapsamlı onarımlardan biri 1812-1814 yılları arasında devam eden Tekelioğlu İsyanı’ndan sonra gerçekleşti. Tekelioğlu İbrahim Bey’in Sultan II. Mahmud’a isyan ettiği ve şehrin Osmanlı Devleti tarafından kuşatıldığı bu dönemde kalenin birçok bölümü yıkılmıştı. Bu nedenle Antalya’nın ele geçirilmesinden sonra kalenin imarıyla ilgili ilk keşif heyeti şehre gelmiş, 1815’te başlayan imar ve tamir süreci bir kaç yıl devam etmişti. Ayrıca, imarı için 1825 ile 1836’da iki ayrı keşif raporu daha düzenlenen kale bu raporlar doğrultusunda da onarım görmüştür. Tüm bu keşif raporları arasında en ayrıntılısı, Mimar Mustafa Raşid Efendi tarafından hazırlanan 1815 raporudur. Raporda, Antalya Kalesi’nin bakıma muhtaç yerleri tek tek sıralanmıştır. Mustafa Raşid Efendi tarafından çizilen ve raporla birlikte sunulan harita ise iç ve dış surları, kaleyi çevreleyen hendekleri, kale burçlarını ve kale kapılarını göstermektedir. Dolayısıyla, keşif raporundaki bilgiler ve harita sayesinde Antalya Kalesi’nin döneme ait yapısal bir panoramasını çıkarmak mümkün olmaktadır. Bu çalışma, 1815 haritası olarak adlandırdığımız bu çizimin detaylı bir tanıtımını yapmayı amaçlamaktadır. Bu vesileyle 19. yüzyılın başlarında Antalya Kalesi’nin vaziyeti de tasvir edilmeye çalışılacaktır.

Keywords

Antalya Kalesi, kent surları, burçlar, kapılar

Antalya Castle on the 1815 Map: City Walls, Doors and Towers

Abstract

During the Ottoman Empire period, Antalya Castle was one of the most important port castles of Anatolia. It has been repaired many times due to its importance, and thus it has managed to remain standing until the beginning of the 20th century. One of the most extensive repairs of the Antalya Castle occurred after the Tekelioğlu Rebellion, which continued between the years of 1812-1814. During this period, when Ibrahim Bey rebelled against the Sultan Mahmud II and the city was besieged by the Ottoman Empire, many parts of the castle were ruined. Therefore, after the seizure of Antalya, the first repair teams came to the city and the reconstruction process which was going to continue for several years, started in 1815. In addition, during this period, for the repair of Antalya Castle, two different discovery reports were prepared in 1825 and 1836, and Antalya Castle has been repaired in accordance with these reports. The most detailed of all these discovery reports is the 1815 report prepared by the Architect Mustafa Raşid Efendi. In the report, the need for repair of Antalya Castle was written in detail. The map drawn by Mustafa Raşid Efendi shows the interior and exterior walls, the ditches surrounding the castle, the castle towers and the castle gates. Thus, it is possible to extract a structural panorama of Antalya Castle in the early 19th century thanks to the information in the discovery report and the map. This article aims to come up with a detailed description of the drawing that we called the 1815 Map. On this occasion, the condition of Antalya Castle in the beginning of the 19th century will be tried to be depicted.

Keywords

Antalya Castle, city walls, towers, doors

References

• Arşiv Kaynakları 1. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA.)
• Sadaret Mektûbî Kalemi (A. MKT.) 46-12;125-81; 236-93.
• Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO.) 2756-206645; 2788-209026.
• Cevdet Askeriye Belgeleri (C. AS.) 840-35837.
• Cevdet Dâhiliye Belgeleri (C. DH.) 76-3780.
• Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Bina Eminliği Defterleri (D. BŞM. BNE. d.) 16224; 16431.
• Bâb-ı Defterî Baş Muhasebe Muhallefat Defterleri (D. BŞM. MHF. d.) 13237.
• Dâhiliye Nezâreti Mektûbî Kalemi (DH. MKT.) 431-57; 1055-9.
• Dâhiliye Nezareti Umûr-ı Mahalliye-i Vilâyât Müdürlüğü (DH. UMVM.) 97-38.
• Hatt-ı Hümâyun Tasnifi (HAT.) 1224-47828.
• İrade Dâhiliye (İ. DH.) 591-41111; 1454-17; 1454-1325.Ra/17.
• İrade Hariciye (İ. HR.) 2-51.
• İrade Meclis-i Vâlâ (İ. MVL.) 296-12002.
• İrade Şûrâ-yı Devlet (İ. ŞD.) 1702-23.
• Nüfus Defterleri (NFS. d.) 3230.
• Maliye Nezareti Varidat Muhasebesi Temettuat Defterleri (ML. VRD. TMT. d.) 9665.
• Yıldız Husûsî Marûzât (Y. A. HUS.) 335-66.
• 2. Antalya Şer’iyye Sicil Defterleri Defter No: 1, 3, 5, 6, 19.
• 3. Topkapı Sarayı Müzesi Arşivi TSMA. E. 9420-1.
• Kaynak ve Araştırma Eserler Akarca, Aşkıdil, Yunan Arkeolojisinin Ana Çizgileri I Şehir ve Savunması, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1998.
• Arseven, Celal Esad, “Kale”, Sanat Ansiklopedisi, c. II (VII. Fasikül), Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1983, ss. 908-910.
• Aydın, Mahir, Vidin Kalesi Tuna Boyundaki İnci, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2015.
• Baykara, Tuncer, Anadolu’nun Selçuklular Devrindeki Sosyal ve İktisadi Tarihi Üzerine Araştırmalar, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir 1990.
• Bean, George E., Eski Çağ’da Güney Kıyılar, çev. İnci Delemen-Sedef Çokay, Arion Yayınevi, İstanbul 1999.
• Bennett, Matthew; Bradbury, Jim vd., Dünya Savaş Tarihi Ortaçağ, Teçhizat Savaş Yöntemleri Taktikler 500-1500, c. 1, çev. Özgür Kolçak, Timaş Yayınları, İstanbul 2011.
• Boran, Ali; “Osmanlı Dönemi Kale Mimarisi”, Osmanlı Ansiklopedisi, c. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 1999, ss. 347-361.
• Cağlar, Burhan, İngiliz Said Paşa ve Günlüğü (Jurnal), Arı Sanat Yayınevi, İstanbul 2010.
• Danieloğlu, D. E., 1850 Yılında Yapılan Bir Pamphylia Seyahati, çev. Ayşe Özil, Sunaİnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2010.
• Davis, E. J., Anadolu, 19. Yüzyılda Karya, Frigya, Likya ve Psidya Antik Kentlerine Yapılan Bir Gezinin Öyküsü, çev. Funda Yılmaz, Arkeoloji Sanat Yayınları, İstanbul 2006.
• Erten, Süleyman Fikri, Antalya Tarihi, Antalya 1948.
• Ertuğ, Zeynep Tarım, “Tablhane”, Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Ansiklopedisi, c. 39, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2010, ss. 333-334.
• Evliya Çelebi, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi: Kütahya, Manisa, İzmir, Antalya, Karaman, Adana, Halep, Şam, Kudüs, Mekke, Medine, c. I, haz. Seyit Ali Kahraman, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• Eyice, Semavi, “Kale”, Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Ansiklopedisi, c. 24, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 2001, ss. 234-242.
• Fikri, Süleyman, Antalya Livası Tarihi, Matbaa-i Âmire, İstanbul 1338.
• Hellenkemper, H; Hild, F. “Lykien und Pamphylien”, Tabula Imperi Byzantini, 8 (2004), ss. 297-359.
• İbn-i Battuta, İbn Battuta Seyahatnamesi, cilt: I, çev. Sait Aykut, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2004.
• Lanckoronski, von Karl Grafen, Pamphylia ve Pisidia Kentleri, c. I, çev. S. B. Gün, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2004.
• Moğol, Hasan, Haritalarla Antalya, Mehter Yayınları, Ankara 1997.
• Kadriye Hüseyin, Mukaddes Ankara’dan Mektuplar, çev. Necmeddin Sahir Sılan, Cumhuriyet Kitap, İstanbul 1999.
• Karaca, Behset, “XVI. Asırda Antalya Tersanesi ve Burada Gemi Yapımı”, ed. B. Koçakoğlu, B. Karslı, Antalya Kitabı Selçukludan Cumhuriyet’e Sosyal Bilimlerde Antalya 1, Palet Yayınları, Konya 2018, ss. 78-95.
• Keegan, John, Savaş Sanatı Tarihi, çev. Füsun Doruker, Yeni Yüzyıl Yayınları, İstanbul 1995.
• Kırçınzade Süleyman Şükrü, Seyahatül-Kübra, yay. Salip Şapçı, Eğirdir Belediyesi, Eğirdir 2005.
• Konya Vilayeti Salnamesi (KVS) Def ’a 28, Konya 1317.
• Konya Vilayeti Salnamesi (KVS) Def ’a 30, Konya 1332.
• Krickl, Ernst, 1892 Likya Günlüğü, çev. Filiz Dönmez Öztürk, Z. Zühre İlkgelen, Suna İnan Kıraç Akdeniz Araştırmaları Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2005.
• Le Bruyn, Corneille, Voyage au Levant, L’Asie Mineure, Chio, Rhodes, Chypre, &c. D’Egypte, Syrie, & Terre-Sainte, c. II, Paris 1725.
• Özaydın, Abdülkerim, “Nevbet”, Türkiye Diyanet Vakfı (TDV) İslam Ansiklopedisi, c. 33, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 2007, ss. 38-41.
• Özdemir, Rıfat, “Osmanlı Döneminde Antalya’nın Fiziki ve Demografik Yapısı (1800-1867)”, XI. Türk Tarih Kongresi (5-9 Eylül), Kongreye Sunulan Bildiriler, c. IV, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1994, ss. 133-166.
• Pehlivanidis, Georgos, Attáleia kai Attaleiótes, Pamfylía, Lykía, Pisidía, Kilikía A, Atlantîs Yayınları, Athína 1989.
• Pîrî Reis, Kitab-ı Bahriyye, ed. Bülent Özükan, Boyut Yayınları, İstanbul 2013.
• Redford, Scott; Leiser, Gary, Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnamesi, çev. İnci Türkoğlu, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2008.
• Sevgen, Nazmi, Anadolu Kaleleri, Doğuş Matbaası, Ankara 1959.
• Sperling, E. “Ein Ausflug in die Isaurischen Berge im Herbst 862”, Zeitschrift für Allgemeine Erdkunde, c. 16, Berlin 1864, ss. 1-69.
• Stein, Mark L. Osmanlı Kaleleri Avrupa’da Hudut Boyları, çev. Gül Çağalı Güven, İş Bankası Yayınları, İstanbul 2007.
• Şenyurt, Oya, “III. Selim Döneminde İnşaat Ortamını Yönlendiren İki Fransız Mühendis ve Kale Tamirleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXVIII/2, 2013, ss. 487-521.
• Tızlak, Fahrettin, “Tekelioğlu İsyanı”, XIII. Tarih Kongresi (4-8 Ekim), Kongreye Sunulan Bildiriler, c. III, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002, ss. 237-254.
• Yılmaz, Leyla, Antalya (16. Yüzyılın Sonuna Kadar), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2002.
• Yılmaz, Leyla-Tuzcu, Kemal, Antalya’da Türk Dönemi Kitabeleri, Haarlem 2010.
• Yılmaz, İbrahim-Dikmen, Ümit, “Osmanlı Döneminde Kullanılan Yaklaşık Maliyet Tahmin Yöntemleri”, New World Sciences Academy, c. 7, no. 1, 2012, ss. 73-83
• Varkıvanç, Burhan, “Surların Oluşum Süreci Üzerine Bazı Gözlemler”, içinde Redford, Scott; Leiser, Gary, Taşa Yazılan Zafer Antalya İçkale Surlarındaki Selçuklu Fetihnamesi, çev. İnci Türkoğlu, Suna-İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Yayınları, İstanbul 2008.
• Wilson, Charles, Handbook for Travellers in Asia Minor, Transcaucasia, Persia, etc., London 1895.