İki Ülke, Tek Görev: Osmanlı ve İngiliz Ücretli Duacılarının Karşılaştırması (XVI ve XVII. Yüzyıllar)

Year 2025, Volume: 89 Issue: 314, 201 - 221, 08.04.2025

Songül Şenlik

Abstract

Bu makale, XVI ve XVII. yüzyıllarda Osmanlı Devleti ve İngiltere’de istihdam edil- miş olan ücretli duacılar arasında temel bir karşılaştırmaya odaklanmaktadır. Tarih boyunca, tüm toplumlarda dua etme görevini üstlenmiş din adamları vardı. İngiliz ve Osmanlı ücretli duacıları ise kendilerine ayrılmış geliri sağlayanların ruhları için duâ etmekle yükümlüydü. Bu insanlar çoğunlukla devlet tarafından korunmaya ve bakılmaya ihtiyaç duyan, destek ve yardıma muhtaç kişilerdi. Ücretli duacılar ile ilgi- li yapılmış çalışmalardan ve Osmanlı arşivindeki belgelerden yaralanarak hazırlanan makalede, iki farklı ülkenin ücretli duacılarının benzerlik ve farklılıkları tespit edilmeye çalışılmaktadır. Makale, benzerliklerin din ve sosyal yaşantının gerekliliklerine göre, farklılıkların ise dönemin ekonomik ve kültürel koşullarına göre şekillendiğini savun- maktadır. Duacılar hakkında kısa bir girişle bilgi verildikten sonra duâ edip maaş alan ya da bir sebeple gelir sahibi olup bunun neticesinde devlete, hükümdara ve geliri sağlayana duâ eden zümrenin çalışma şartları, nitelikleri, sorumlulukları ve gelirlerine dikkat çekilmektedir. Konunun henüz detaylı bir şekilde çalışılmaması ve her iki dev- letin de söz konusu duâcıları hakkında ayrıntılı yayınların olmaması sebebiyle makale bir deneme niteliğindedir.

Keywords

Duâgûy, maaşlı duacı, zevâid-horan, manastır, imarethane, sosyal yardım

Two Countries, One Mission: Comparing Member of Ottoman and English Pay-to-Pray Institutions (XVI and XVII. Centuries)

Abstract

This article compares paid prayer workers employed in the Ottoman Empire and England during the sixteenth and seventeenth centuries. Throughout history, clergy in all societies undertook the duty of offering prayers. However, English and Ottoman pay-to-pray workers were specifically obligated to pray for the souls of those who provided them with dedicated income. These individuals were often in need of state protection and care and were in need of support and assistance. Using studies conducted on paid prayer workers and documents from Ottoman archives, this article seeks to identify the similarities and differences between the prayer workers of these two countries. The article argues that the similarities were shaped by the requirements of religion and social life, while the differences were shaped by the economic and cultural conditions of the time. Following a brief introduction to prayer workers, the article highlights the working conditions, qualifications, responsibilities, and income of those who received a salary or, for various reasons, acquired income and thus prayed for the state, the ruler, and the income provider. Due to the lack of in-depth studies on the topic and the absence of detailed publications on such prayer workers in both states, this article is of an essay.

Keywords

Beadsman, beadswoman, pay-to-pray, almsman, almswoman, monasteries, social aid

References

• Archival Sources
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (Turkish State Archives) (BOA)
• Mühimme Defterleri, (A.DVNSMHM.d.), 43/2.
• Ruus Kalemi Defterleri (A.RSK.d.), 1502, 1506, 1509, 1522, 1526. Kamil Kepeci Tasnifi Defterleri, (KK.d.), 261.
• Published Narrative Sources
• Hasan Bey-zâde Ahmed Paşa, Hasan Bey-zâde Tarihi, Metin ve İndeks (1003-1045 / 1595-1635), Vol. II, Prep. Şevki Nezihi Aykut, TTK Yayınları, Ankara 2004.
• Mustafa Nuri Paşa, Netâyicü’l-Vukuât, Kurumları ve Örgütleriyle Osmanlı Tarihi, Vol. I-II,
• Simp. Neşet Çağatay, TTK Basımevi, Ankara 1979.
• Naîmâ Mustafa Efendi, Târih-i Naîmâ, Prep. Mehmet İpşirli, Vol. 4, TTK Yayınları, Ankara, 2007.
• Secondary and Electronic Sources
• Açık, Turan, “Kerim Devletin Duacıları ve/veya Osmanlı İmparatorluğu’nda Sosyal Yardım Uygulaması Olarak Duâgûyân Maaşı”, Genel Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi, Special Issue for the 100th Anniversary of the Republic of Turkey, 2023, pp. 291-308.
• Akgündüz, Murat, “Osmanlı Döneminde Camilerde Kur’ân Okunmasıyla İlgili Görevliler”, Diyanet İlmî Dergi, No. 56, 2020, p. 443-458.
• Akyüz, Ferhat, “Sosyal Yardımdan Sosyal Sigortaya: Bismarckyan ve İngiltere Sosyal Güvenlik Sistemlerinin Tarihsel Dönüşümü”, The Journal of International Social Research, Vol. 1/5, 2008, pp. 58-70.
• Aslanmirza, Özge, Surplus-Receivers (Zevâid-Horan) From Imperial Waqfs: Between Philanthropy and Political Economy, Unpublished master’s dissertation, Middle East Technical University, Ankara 2017.
• Chance, Eleanor, Colvin, Christina, Cooper, Janet, Day, C. J., Hassall, T.G., Jessup, Mary and Selwyn, Nesta, “Charities for the Poor”, A History of the County of Oxford, Vol. 4, 1979, pp. 462-475.
• Cilacı, Osman, “Duâ”, TDV İslam Ansiklopedisi, Vol. 9, İstanbul 1994, pp. 529-539.
• Çevrimli, Nilgün, “Terms Of Defining Women In Foundations From The Founder, Social Status, And Family Relation”, Ululararası Medeniyet Çalışmaları Dergisi, Vol. 3/No. 1, 2018, pp. 263-281.
• Çizakça, Murat, A History of Philanthropic Foundations: The Islamic World from the Seventh Century to The Present, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2000.
• Fox, Chiristine Merie, The Royal Almshouse at Westminster c. 1500-c.1600, Royal Holloway, Unpublished doctoral dissertation, University of London, London 2012.
• Genç, Mehmet-Özvar, Erol, “Osmanlı Devleti’nde Sosyal Güvenlik ve Sosyal Yardımlaşma”, Osmanlı Ekonomisine Dair Konuşmalar-1, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 2021.
• Gürkan, Salime Leyla, “Manastır”, TDV İslam Ansiklopedisi, Vol. 27, 2003, pp. 558- 560.
• Hakluyt, Richard, The Principal Navigations Voyages Traffiques and Discoveries of the English Nation, Vol. V, New York 1906.
• Heffening, Wiliam, “Waqf ”, Encyclopedia of Islam, Vol. 8, 1987, pp. 1096-1103. İpşirli, Mehmet, “Duâgû”, TDV İslam Ansiklopedisi, Vol. 9, 1994, pp. 541-542. İpşirli, Mehmet, “Şeyhülislam”, TDV İslam Ansiklopedisi, Vol. 39, 2010, pp. 91-96.
• Karaca, Taha Niyazi, “Dostluktan Çatışmaya: Osmanlı Dönemi Türk-İngiliz İlişkileri”, Journal of Anglo-Turkish Relations (JATR), Vol. 1/No. 1, 2020, pp. 11-32.
• Kocaman, Kasım, “Kuruluş Vakfiyesine Göre İstanbul Fatih Camii Görevlileri ve Görevleri”, AKEV Akademi Dergisi, ICOAEF Özel Sayısı, 2019, pp. 141-146.
• Koç, Ahmet-Özdemir, Ömer, “Kanûnî Vakfiyesi’ne Göre Süleymaniye Camii ve Görevlileri”, Diyanet İlmî Dergi, Vol. 53/No. 2, 2017, pp. 133-137.
• Kurat, Akdes Nimet, Türk-İngiliz Münasebetlerinin Başlangıcı ve Gelişmesi (1553-1610), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1953.
• Lennard-Brown, Sarah Marion, Almshouses of London and Westminster: their role in lay piety and the relief of poverty, 1330-1600, Unpublished doctoral dissertation, University of London, 2020.
• Oğur, Özcan, Karaman Eyaleti Konya Merkez Kazası Hurufat Defterlerine Göre Konya ve Civarının İdari ve Sosyal Durumu (1690-1839), Kırıkkale University, Unpublished doctoral dissertation, Kırıkkale, 2018.
• Orhonlu, Cengiz, Osmanlı Tarihine Âid Belgeler, Telhisler (1597-1607), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul 1970.
• Ortaylı, İlber, “Kadı”, TDV İslam Ansiklopedisi, Vol. 24, 2001, pp. 69-73.
• Özil, Hüseyin, “Feodal Topluma alternatif Bir Bakış: Tipler”, Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Vol. 6/No. 6, 2018, pp. 859-867.
• Pamuk, Şevket, Osmanlı Ekonomisi ve Kurumları, İletişim, İstanbul 2020.
• Peri, Oded, “Waqf and Ottoman Welfare Policy. The Poor Kitchen of Haseki Sultan in Eighteenth-Century Jerusalem,” Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 35 / No. 2, 1992, pp. 167-186.
• “Pray”, https://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/ alms?q=alms, (accessed: 02.03.2024).
• Skilitter, Susan, “William Harborne: İlk İngiliz Elçisi 1583-1588”, Türk-İngiliz İlişkileri 1583-1984, Başbakanlık Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ankara 1985.
• Şenlik, Songül, Osmanlı Devleti’nde Duâgûyluk Müessesesi (XV-XVII. Yüzyıllar), Unpublished doctoral dissertation, Mimar Sinan Güzel Sanatlar University, İstanbul 2024.
• Taşkesen, Mustafa Özcan, “Osmanlı Döneminde Sosyal Refah Sistemi Olarak Vakıflar”, İş ve Hayat, Vol. 3/No. 5, 2017, pp. 57-66.
• Taşkın, Ünal, “Klasik Dönem Osmanlı Eğitim Kurumları”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Vol. 1/Nr. 3, 2008, pp. 342-366.
• Temizer, Nihal Cihan, “Waqf System: Comparative of in the Ottoman and in The West”, International Journal of İslamic Economics and Finance Studies, Vol. 2, 2021, pp. 141-162.
• Türkoğlu, İlknur, “İstanbul’da Kentsel Hafızanın Devamlılığı: Pantokrator Manastırı ile Süleymaniye Külliyesi’nin Karşılaştırılması”, Vakıflar Dergisi, Vol. 53, 2020, pp. 199-219.
• Walsh, Thomas K., Succoring The Needy: Almshouses And The Impotent Poor In Reformation England c. 1534-1640, Unpublished master’s dissertation, Nova Scotia Dalhousie University, Halifax 2015.
• Yalçın, Sabahat, “İngiltere’deki Sosyal Emniyet Sisteminin Nüvesi”, Journal of Social Policy Conferences, No. 9, 10, 11, 2011, pp. 217-225.
• Yediyıldız, Asım, “Bayramzâde Zekeriyya Efendi’nin (1514-93) Vakfı”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Vol. 12/Nr. 1, 2003, pp. 153-166.
• Yediyıldız, Bahaeddin, XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi, TTK Yayınları, Ankara 2003.
• Dictionaries
• Oxford Wordpower, Oxford University Press, 2000.
• Devellioğlu, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi, Ankara 2007.
• Sami, Şemseddin, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2005.