AN INDUSTRIAL HERITAGE, THE WAREHOUSE WITH CHIMNEY OF THE KOCAELI CLOTH (ÇUHA) FACTORY

Year 2023, , 113 - 124, 01.08.2023

Gülçin Kahraman , Banu Boduroğlu

https://doi.org/10.22520/tubaar.1267414

Abstract

In the Ottoman Empire, during the Tanzimat period, industrialization was given importance; factory structures started to be established. In this period, Kocaeli became a busy trade city where factories were established, with its proximity to Istanbul and its port. The cloth Factory, one of the first factories of this period, was an industrial structure established in Kocaeli in 1843 to meet the textile needs of the army. Sultan Abdülmecid decided to establish a broadcloth factory, and the budget to be covered by the state, to be independent of Europe and provide job opportunities to the local people by producing the broadcloth, which had been supplied from abroad until this period. In the factory, which grew with the structures added over time, production was ensured with the machines brought from abroad. Since Kocaeli was an important industrial city in this period, it was desired to be occupied by the English and Greeks in the First World War. With the bombing of the factory by the English in 1920, the structures were severely damaged; production stopped. The factory, which was transferred to the military after this period, remains in the military area today, and many factory structures are unusable. In this study, together with the history of the Broadcloth factory, the architectural features of the old weaving atelier and its chimney called the “Warehouse with Chimney” in the factory were examined. It is seen in the archive documents that the factory became dysfunctional after the bombardment, but the warehouse was not damaged during this period. However, until 1999, the documents related to the building were not reached, and it was determined that one of the workshop buildings was lost, and changes were made to the surviving parts. The original condition of the building, which is an industrial heritage, has been evaluated with its lost elements and archival documents.

Keywords

Industrial structure, architectural heritage, Broadcloth Factory, chimney warehouse, Tanzimat period

BİR ENDÜSTRİ MİRASI, KOCAELİ ÇUHA FABRİKASININ BACALI AMBARI

Abstract

Osmanlı da Tanzimat dönemiyle birlikte sanayileşmeye önem verilmiş; fabrika yapıları kurulmaya başlanmıştır. Kocaeli bu dönemde İstanbul’a yakınlığı ve limanının olması ile fabrikaların kurulduğu aktif bir ticaret kenti olmuştur. Bu dönemin ilk fabrikalarından olan Çuha Fabrikası 1843’te Kocaeli’nde ordunun tekstil ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulmuş bir endüstri yapısıdır. Sultan Abdülmecid bu döneme kadar yurtdışından karşılanan çuhanın yurt içinde üretilerek hem Avrupa’dan bağımsız olunması hem de yerli halka iş imkânı sağlanması için bir çuha fabrikası kurulmasına, bütçenin ise devletten karşılanmasına karar vermiştir. Zamanla eklenen yapılarla büyüyen fabrikada yurtdışından getirilen makinelerle üretim sağlanmıştır. Kocaeli bu dönemde önemli bir sanayi kenti olduğu için Birinci Dünya Savaşı’nda İngilizler ve Yunanlar tarafından işgal edilmek istenmiştir. 1920’de İngilizler’in fabrikayı bombalamaları ile birlikte yapılar ağır hasar görmüş; üretim durmuştur. Bu dönemden sonra askeriyeye devredilen fabrika, günümüzde de askeri alan içerisinde kalmaktadır ve birçok fabrika yapısı kullanılmaz durumdadır. Bu çalışmada Çuha fabrikasının tarihi ile birlikte fabrika içerisinde “Bacalı Ambar” olarak adlandırılan eski dokuma atölyesinin ve bacasının mimari özellikleri incelenmiştir. Bombardımandan sonra fabrikanın işlevsiz kaldığı ancak bacalı ambarın bu dönemde hasar almadığı arşiv belgelerinde görülmektedir. Ancak 1999 yılına kadar geçen sürede yapıya ilişkin belgelere ulaşılmamış olup atölye yapılarından birinin kayba uğradığı, ayakta kalan bölümlerinde ise değişiklikler yapıldığı tespit edilmiştir. Endüstri mirası olan yapının kayba uğramış öğeleri ve arşiv belgeleriyle özgün durumu değerlendirilmiştir.

Keywords

Endüstri yapısı, mimari miras, Çuha Fabrikası, bacalı ambar, Tanzimat dönemi

References

• Arpacıoğlu, Ü. (2012). Mekânsal Kalite ve Konfor İçin Önemli Bir Faktör: Günışığı, Mimarlık, 368, s. 48- 52.
• Arpacıoğlu, Ü. (2015). Restorasyon Çalışmalarında Alınan Fiziksel Çevre Kararlarının Enerji Kullanımına Etkisinin Değerlendirilmesi, Divanhane Örneği, Yapı, 409, s. 142-149.
• Aydın, E., Ö. (2016). “Osmanlı Devleti’nin Kocaeli’ndeki Sanayi Mirası: Hereke ve İzmit (Çuhane) Fabrika-İ Hümayunları”, Uluslararası Karamürsel Alp Ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildiri Kitabı, s.733- 746.
• Boyacıoğlu, D. (2013). Osmanlı Fabrika Yapılarının Kentsel ve Mimari Analizi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Cebesoy, A. F. (1953). Millî Mücadele Hatıraları, İstanbul: Temel Yayınları.
• Çam, Y. (2001). İzmit Tersanesi ve Marmara Üss-İ Bahriye, M. Sabrı Yalım’a Armağan, Kocaeli.
• Çark, Y. G. (1970). Türk Devletine Hizmet Eden Ermeniler 1453–1953, İstanbul: Yeni Matbaa.
• Çetin, A. (2000). İzmit Tarihinden Sayfalar, Kocaeli.
• Dölen, E. (1992). Tekstil Tarihi Dünya’da ve Türkiye’de Tekstil Teknolojisinin ve Sanayisinin Tarihsel Gelişimi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Ekinci, M. (2013). İzmit Çuha Fabrikası Dokuma Atölyesi’nin (1 No’lu) Restorasyon Projesi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli.
• Fıratlı, N. (1971). İzmit Şehri ve Eski Eserleri Rehberi, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Hazır, A. (2013). İzmit Çuhane Tavla Yapısının Restorasyon Projesi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kocaeli.
• İnalcık, H. (1993). Osmanlı İmparatorluğu Toplum ve Ekonomi, İstanbul.
• Kahraman, G. ve Boduroğlu, B. (2019). Kartepe Çuhane Fabrikaları Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon Projeleri, Kartepe Belediyesi, Etüt ve Proje Müdürlüğü.
• Karavar, H. (2007). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İzmit Çuha Fabrikası, (Editör:Volkan Şenel), Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.
• Kıraç, B. (2018). Küçükçekmece Osmanlı Kibritleri Fabrikası’nın Endüstriyel Miras Kapsamında Değerlendirilmesi, Megaron, 13, 1, s.67-84.
• Küçükerman, Ö. (1988). Türk Giyim Sanayii Tarihindeki Ünlü Fabrika “Feshane” Defterdar Fabrikası, İstanbul: Sümerbank Yayınları.
• Sandalcı, M. (2000). Max Fruchtermann Kartpostalları, İstanbul: Koçbank Yayınları.
• Şimşek, A. S. (1960). Feshane Mensucat Fabrikası, İstanbul: Öztürk Basımevi.
• Tekeli, İ. (1994). Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Kültür Bakanlığı/Tarih Vakfı Yayını, Cilt 4, İstanbul.
• Tuğlacı, P. (1993). Osmanlı Mimarlığında Balyan Ailesi’nin Rolü, İstanbul: Yeni Çığır Kitapevi.
• Sofuoğlu, A. (2006). Millî Mücadele Döneminde Kocaeli, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Sanal Kocaeli. com (2023). http://www.sanalkocaeli. com/images/haberler/ turk_tesktil_sanayisinin_en_ eski_kurulusu_karamursel_mensucat_fabrikasi_ h2329.jpg)
• Zamanın Aynasında Kocaeli (2022). http://e-kutuphane. kocaeli.bel.tr/Kitaplar/Kultur/Zamanin-Aynasinda- Kocaeli-25.