BEŞİKTAŞ “KÖYİÇİ KENSEL SİT ALANI” ÖRNEKLERİ BAĞLAMINDA GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARİSİNDE ÇİNİ BEZEME

Year 2023, Issue: 27, 203 - 222, 14.07.2023

Şennur Kaya , Hatice Adıgüzel

https://doi.org/10.22520/tubaked.1269172

Abstract

İstanbul’un Beşiktaş İlçesi’nin tarihi merkezi olan “Köyiçi Kentsel Sit Alanı” sınırları, kagir sivil mimarlık örneklerinin ağırlıklı olduğu yapı stokunu ve anıt eserleri kapsamaktadır. Taşınmaz kültür varlığı olarak da tescil kayıtları bulunan bu yapılardan 7 kagir sivil mimarlık örneği, iskele binası ile ilk Milli Emlak Dükkanları olarak inşa edilen ticaret yapısının cephe bezemesinde çiniye yer verilmiştir. Yapım tarihleri bilinenler çerçevesinde 1894 - 1914- 1916 yılları aralığında inşa edildiği saptanan bu yapılarda tipolojik ve mimari tasarım özellikleri doğrultusunda ithal ve yerli üretim çini tercih edilmiştir. Bunlardan ağırlıklı grubu oluşturan ithal çiniler üzerinde yapılan araştırmalar neticesinde, 6 sivil mimarlık örneğinin dış cephesinde kullanılan çinilerin Fransa’nın Desvres bölgesinin üretimi olduğu tespit edilmiştir. Mimari üslup bakımından da diğerlerinden ayrılan 1914 tarihli sivil mimarlık örneğinde kullanılan Art Nouveau üslubundaki çinilerin ise fabrikasına işaret eden bulgularla birlikte Belçika imalatı oldukları saptanmıştır. 20. yüzyılın başlarındaki Osmanlı mimarlık söyleminin yapı örneklerini teşkil eden diğer iki yapıda kullanılan Kütahya çinilerinde geleneksel desenler dışında yenilikçi tasarımlara da gidildiği görülmüştür. Sonuç olarak Beşiktaş “Köyiçi Kentsel Sit Alanı”nda bu çalışma kapsamında incelenen çinilerin 19. yüzyıl sonlarından 20. yüzyılın başlarına kadar olan dönemde Osmanlı mimarisinde çini bezemede izlenen tutumu yansıttığı anlaşılmıştır.

Keywords

Beşiktaş, Geç Dönem Osmanlı Mimarisi, Kentsel Sit Alanı, Çini Bezeme, Art Nouveau

Thanks

Özlem Erol, Gözde İrem Cebir.

TILE DECORATION IN LATE OTTOMAN ARCHITECTURE IN THE CONTEXS OF BEŞİKTAŞ “KÖYİÇİ URBAN SITE” EXAMPLES

Abstract

The boundaries of the “Köyiçi Urban Site”, the historical center of Beşiktaş District of Istanbul, include the building density which are predominantly examples of masonry civil architecture and monuments. Among these structures, which have registration records as immovable cultural property, 7 masonry civil architecture examples, Beşiktaş pier building and the commercial structure built as the National Real Estate Shops, includes tiles decoration on their façade. Imported and local produced tiles were preferred in these structures, which were determined to have been built between 1894 - 1914-1916 within the framework of those whose construction dates are known. This usage is in parallel with the typological and architectural design features of the buildings. As a result of the research carried out on imported tiles, which constitute the predominant group, it has been determined that the tiles used on the exterior of 6 examples of civil architecture are the production of the Desvres region of France. It has been determined that the tiles in the Art Nouveau style used in the civil architecture example of 1914, which differ from the others in terms of architectural style, are of Belgian manufacture, together with the findings pointing to its factory. In the Kütahya tiles used in the other two buildings, which constitute the building examples of the Ottoman architectural discourse at the beginning of the 20th century, it was seen that innovative designs were also used in addition to traditional patterns. In conclusion, it has been understood that the tiles examined within the scope of this study in Beşiktaş “Köyiçi Urban Site” reflect the attitude observed in tile decoration in the Ottoman Empire from the end of the 19th century to the beginning of the 20th century.

Keywords

Beşiktaş, Late Ottoman Architecture, Urban Site, Tile Decoration, Art Nouveau

References

• Adıgüzel, H. (2006). 19-20. yüzyıl İstanbul mimarlığında Art Nouveau üsluplu çiniler [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.
• Adıgüzel, H. (2014). Topkapı Sarayı’ndaki Avrupa çinilerinin üretim merkezleri ışığında değerlendirilmesi [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Adıgüzel, H. (2023). İstanbul yapılarında Art Nouveau üsluplu çiniler. M. D. Gümüş (Ed.), İstanbul Art Nouveau’su (s. 225-251) içinde. Albaraka Kültür Sanat ve Yayıncılık A.Ş.
• Akbayar, N. (1998). Tarih içinde Beşiktaş-Osmanlı dönemi. N. Akbayar (Ed.), Dünden bugüne Beşiktaş (s. 17-28) içinde. Beşiktaş Belediyesi Yayınları.
• Álvarez-Dopico, C. I. (2010). Qallaline: Les revêtements céramiques des fondations beylicales tunisoises du XVIIIe siècle [Unpublished doctoral thesis]. Université d‟Oviedo.
• Arlı, H. (1989). Kütahyalı Mehmed Emin Usta ve eserlerini üslubu [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi.
• Arslan, H. (2014). Boğaziçi’nde 18. yüzyıldan kalma bir İstanbul evinin durumu hakkında sanat tarihi bağlamında yeni değerlendirmeler. METU JFA, (1), 111-112. https://doi.org/10.4305/metu.jfa.2014.1.5
• Ayverdi, E. H. (1958). Fatih devri sonlarında İstanbul mahalleleri, şehrin iskânı ve nüfusu. Vakıflar Umum Müdürlüğü Yayınları.
• Baeck, M. (2004). The industrial tile in France / Die industrielle fliese in Frankreich / De industriële tegel in Frankrijk / Le carreau industriel en France. In Mario Baeck, Ulrich Hamburg, Johan Kamermans v.d.(eds.), Industrial tiles = Industrielle fliesen = Industriele tegels = Carreaux industriels 1840 – 1940. Nederlands Tegelmuseum.
• Baeck, M. (2009). Les carrelages céramiques belges en style Art Nouveau. In Ceramiques de l’Art Nouveau en Belgique: Catalogue de L’exposition (s. 67-80). Musee de la Ceramique.
• Baykara, C. (1995). Şişli İlçesi’nde Art Deco üslubuna ilişkin cephe düzenlemeleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Barillari, D. & Godali, E. (1997). İstanbul 1900. YEM Yayınları.
• Batur, A. (1998). Sıra evler. N. Akbayar (ed.), Dünden bugüne Beşiktaş (s. 19-121) içinde. Beşiktaş Belediyesi Yayınları.
• Batur, A. (Ed.) (2003). M. Vedat Tek kimliğinin izinde bir mimar. Yapı Kredi Yayınları.
• Berger, A. (1998). Tarih içinde Beşiktaş- Antik dönem, Bizans dönemi. N. Akbayar (Ed.), Dünden bugüne Beşiktaş (s. 13-16) içinde. Beşiktaş Belediyesi Yayınları.
• Bonifas, J. (eds.). (1994). Faïences du nord de la France. Réunion des Musées Nationaux.
• Cephanecigil, G. (2003). Tüm çalışmaları. A. Batur (Ed.), M. Vedat Tek kimliğinin izinde bir mimar (s. 323-382) içinde. Yapı Kredi Yayınları.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA). İ.ŞE-14/14; DH. MKT. 2471/88.
• Çağlayan, M. (2020). Beşiktaş’ın 19. yüzyıldaki kentsel dönüşümüne bir bakış. Artuklu İnsan ve Toplum Bilim Dergisi, 5 (1), 33-52. https://doi.org/10.46628/ itbhssj.707051
• Çelik, Z. (1998). 19. yüzyılda Osmanlı Başkenti, Değişen İstanbul (2. baskı). (S. Deringil, Çev.), Tarih Vakfı Yurt Yayınları (Orijinal eserin basım tarihi 1986).
• Çini, R. (2002). Ateşin yarattığı sanat Kütahya çiniciliği. Celsus Yayıncılık.
• Evliya Çelebi, (1996). Evliya Çelebi seyahatnamesi I. kitap. Y. Dağlı, S. A. Kahraman, R. Dankoff, O. Ş. Gökyay (Ed.), Yapı Kredi Yayınları.
• Eyice, S. (1976). Bizans devrinde boğaziçi. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayını.
• Ilık-Saltık, Ö. (2022). Tarihi çevrede işlev değişim/ dönüşümleri: Beşiktaş-köyiçi, kartal heykeli ve çevresi üzerine bir değerlendirme. Mimarlık ve Yaşam Dergisi / Journal of Architecture and Life, 7 (2), 589-615. https://doi.org/10.26835/my.1006182
• İBB Atatürk Kitaplığı Harita Koleksiyonu. Hrt. 005980/01- 005524 – 003801 - 0038802 – 003813.
• İstanbul Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu, (2004, 15 Eylül). 15 Eylül 2004 tarih ve 59 numaralı kurul kararı.
• KreisMuseum Zons. (b.t.). Env. No. F400. https://nat. museum-digital.de/object/596132 Nisan 2023 tarihinde adresinden erişildi.
• Koçu, R. E. (1961). İstanbul Ansiklopedisi: Beşiktaş. C.5 (ss. 2562-2571) içinde. İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat.
• Kuban, D. (2000). İstanbul bir kent tarihi-Bizantion, Kontstantinopolis, İstanbul. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Le Monde Carré de Benoît Faӱ, (b.t/a). http://www. lemondecarre.com/new_car_17/ adresinden Mart 2023 tarihinde erişildi.
• Le Monde Carré de Benoît Faӱ, (b.t/b). http://www. lemondecarre.com/new_car_17#desvres adresinden Mart 2023 tarihinde erişildi.
• Lemmen. H. V. (1993). Tiles in architecture. Laurence King Publishing.
• Lemmen, H. V. & Verbrugge, B. (1999). Art Nouveau tiles. Rizzoli International Publications.
• Merey-Enlil, Z. (t.y). 19. yüzyıl İstanbul’unda konut yapı gelenekleri ve kent kültürü. N. Akın-A. Batur- S. Batur (Ed.), Osmanlı mimarlığının 7 yüzyılı “Uluslararüstü bir miras” (s. 286-295) içinde. YEM Yayınları.
• Musée de la Céramique Desvres. (2012). Histoire des faïenceries locales. https://www.musee-ceramiquedesvres. com/wp-content/uploads/2016/06/Histoiredes- faienceries-locales-1.pdf 30 Mart 2023 tarihinde erişildi.
• Musée de la Céramique Desvres. (b.t./a). https://www. musee-ceramique-desvres.com/collection/lescarreaux- stanniferes/ adresinden 15 Mart 2023 tarihinde erişildi.
• Musée de la Céramique Desvres. (b.t./b). Fourmaintraux Courquin adlı imalathanenin bir katalog sayfası. https://www.musee-ceramique-desvres.com/ collection/les-documents-techniques/ adresinden Mart 2023 tarihinde erişildi.
• Neftçi, A. (2013). Ali Talad Bey. Vakıflar Restorasyon Yıllığı, (6), 151-154.
• Öztürk, A. İ. ( 2019). Başlangıcından günümüze İstanbul’un tüm belediyeleri. İdeal Kültür Yayıncılık.
• Pervititch, J. (2000). Pervititch sigorta haritalarında İstanbul. Tarih Vakfı / AXA OYAK Holding.
• Riley, N. (1992). Tile art: A history of decorative ceramic tiles. Chartwell Books.
• Salman, Y. (1998). İskeleler. N. Akbayar (Ed.), Dünden bugüne Beşiktaş (s. 145-147) içinde. Beşiktaş Belediyesi Yayınları.
• Seropyan, V. (1998). Ermeni kiliseleri. N. Akbayar (Ed.), Dünden bugüne Beşiktaş (s. 231-234) içinde. Beşiktaş Belediyesi Yayınları.
• Şarlak, E. (2010). İstanbul’un 100 kilisesi. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Şenyurt, O. (2002). 1800-1950 yılları arasında İstanbul’da faaliyet gösteren Rum mimarlar [Yüksek lisans tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• TC Kültür ve Turizm Bakanlığı, (2023). İstanbul 3 Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü Taşınmaz Kültür Varlıkları ve Sit Alanları. https://korumakurullari.ktb.gov.tr/TR- 247136/tasinmaz-kultur-varliklari.html adresinden Ocak 2023 tarihinde erişildi.
• Theunissen, H. (2008). Osmanlı İmparatorluğu’nda Hollanda çinileri. Kebikeç, (25), 357-384.
• Theunissen, H. (2010). Harem geeft geheimen prijs. De rol van Nederlandse tegels in het Topkapı paleis. Keramika, 22 (3), 28- 33.
• Theunissen, H. (2011). Dutch tiles in 18th century Ottoman Baroque-Rococo interiors: Hünkâr sofası and hünkâr hamamı. Sanat Tarihi Dergisi, 17 (2), 71-135.
• Theunissen, H. & Adıgüzel, H. (2017). A Paradise for the studious and literary: The Dutch tiles of the Ragıb Mehmed Pasha library. Journal of the Tiles & Architectural Ceramics Society, (23), 11-23.
• Theunissen, H. & Tişkaya, Z. (2005). The Dutch tiles of Surp Krikor Lusavoriç church in Istanbul. Electronic Journal of Oriental Studies, 8 (11), 1-41.
• Theunissen, H. & Tişkaya, Z. (2006). Dutch tiles in 18th century Ottoman Baroque-Rococo interiors: The Sabil-Kuttab of Sultan Mustafa III in Cairo. Electronic Journal of Oriental Studies, 9(3), 1-38.
• Tişkaya, Z. (2004). Galata Surp Krikor Lusavoriç kilisesi çinileri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi.
• Uçar, A. (2014). İzmir konutlarında karosimanlar. Sanat Tarihi Dergisi, 23 (1), 67-81.
• Uçar, A. (2021). Buca konutlarının dış cephelerinde süsleme. Ç. Bayburtlu (Ed.) Kültür tarihi ve disiplinlerarası sanat tasarım- IV (s. 9-24) içinde. Artikel Akademi.
• Urioste, A. A. (2004). El azulejo en la arquitectura Uruguaya: Siglos XVIII, XIX y XX. Librería Linardi y Russo.
• Uzun, T. (2008). Geç Osmanlı – erken Cumhuriyet dönemi mimarlık pratiğinde bilgi ve yapım teknolojileri değişimi erken betonarme İstanbul örnekleri: 1906- 1930 [Yayımlanmamış doktora tezi]. Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Yenişehirlioğlu, F. (2013). A digital database for tiles at the Topkapı palace museum storage rooms. in Fréderic Hitzel, 14th International Congress of Turkish Art (19-21 September 2011,Paris/France), (s. 13-23). College de France.
• Yılmaz. E. (2022). Beşiktaş’ta kentsel mekanın modernleşme süreci (Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e kadar) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Yılmaz, G. (2009). Hollanda duvar çinilerinin Topkapı Sarayı’ndaki kullanımı. in Geza Daivd-Ibolya Gerelyes (eds.), Thirteenth International Congress of Turkish Art proceedings (3-8 September 2007 Budapest / Hungary), (s. 729-745). Hungarian National Museum.
• Yılmaz, G. (2018). China-Holland-Kütahya interactions on the 18.th century wall tiles. in M. Bernardini-A. Taddei, M.D. Sheridan (eds.), 15.th ICTA (International Congress of Turkish Art) proceedings (15-26 September 2015 Naples / Italy), (s. 729- 736). Ministry of Culture and Tourism, Republic of Turkey / University of Naples / Istituto per l’Oriente C.A. Nallino.