TIP YAZMALARINDA YER ALAN MADENCİLİK VE MİNERAL TERİMLERİ

Year 2014, Sayı: 36, 321 - 368, 01.06.2015

Yrd. Doç. Dr. Feyza Tokat

https://doi.org/10.17133/tba.39195

Cited By: 1

Abstract

Tıp yazmaları, sadece tıp tarihine ve diline ışık tutacak bilgilerle sınırlı değildir. Bu eserlerde tıp tarihi ve tıp dili ile birlikte, farklı bilim dallarının tarihi ile ilgili söz varlığını tespit etmek mümkündür. Dolayısıyla tıp yazmalarının mümkün olduğu kadar incelenmesi ve söz varlığının ortaya konması önem taşımaktadır. XV.-XVII. yüzyıllar arasında yazılmış telif, tercüme veya derleme Türkçe tıp yazmalarında hastalıkların teşhisinin yanı sıra, tedavi yöntemleri ve ilaç yapımı da anlatılmaktadır. Bu sebeple tıp yazmaları ilaç yapımında kullanılan eczacılık, kimya, botanik, zooloji, madencilik gibi bilim dallarına ait terimleri de içerir. Bu çalışmada XV.-XVII. yüzyıllar arasında yazılmış altı tıp yazmasında bulunan madencilik ve mineral terimleri tespit edilmiş, maden ve minerallerle ilgili söz varlığı, dönemin madencilik ve mineral terimleri açısından Türkçenin durumu, hangi dillerden etkilendiği ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada 554 madencilik terimi tespit edilmiştir. Bu terimlerden Türkçe olan 51’inin standart Türkiye Türkçesinde ve ağızlarında varlıklarını hâlâ sürdürdükleri görülmüştür.

Keywords

Tıp yazması, madencilik terimleri, mineral terimleri, söz varlığı

References

• ARGUNŞAH, Mustafa (1990), “15. Yüzyılda Yazılnuş Tuhfe—i Murâdî İsimli
• Cevhernâme’de Geçen Değerli Taşlarla İlgili Terimler”, Marmara Üniver
• sitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, S.6, s.l—20.
• BAYAT, Ali Haydar ve OKUMUŞ, Necdet (2004), Mürşid (Göz Hastalıkları) İnceleme-Metin-Dizin-Sözlük, Atatürk Kültür Merkezi Yay., Ankara.
• DEMİRLİ, Ekrem (2012), “Hezârfen Hüseyin B. Câfer İstânköyî’nin Fihrîsü’l— Ervâm Adlı Eserinde Geçen Bitki Adları”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, S.46, s.l—28.
• DOĞAN, Şaban (2009a), Terceme-i Akrabâdîn Sabuncuoğlu Şerefeddin ( Giriş- İnceleme-Metin- Dizinler), Doktora Tezi, Sakarya Universitesi Sosyal Bi— linıler Enstitüsü, Sakarya.
• DOĞAN, Şaban (2009b), “15. Yüzyıla Ait Bir Tıp Terimleri Sözlüğü: Terceme—i Akrabâdîn’in Istılah Lügatı”, Turkish Studies, C.4, 8.4, S. 250—316.
• EYÜBOĞLU, İ. Zeki (2004), Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü, Sosyal Yayınlar, 4. bs., İstanbul.
• GÜMÜŞATAM, Gürkan (2009a) Hazâ Kitâb u Hükemâ-yı Tertîb-i Mucâlece Adlı Eser Üzerine Bir Dil Incelemesi, Ankara Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara.
• GÜMÜŞATAM, Gürkan (2009b), “Eski Anadolu Türkçesi Eserlerinden Tertîb—i Mucâlece’deki Organ Adlı Tıp Terimleri”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten, S.l, s.25—50.
• GÜMÜŞATAM, Gürkan (2010), “Eski Anadolu Türkçesinde Eczacılık Terimleri ye Bu Terimlerin Tıp, Botanik, Zooloji, Madencilik, Kimya Terinıleriyle
• Ilişkileri”, Turkish Studies, CS, 8.2, s. 1076—1080.
• GÜMÜŞATAM, Gürkan (2012), “Eski Türk Tıbbında (XIV. - XVI. yüzyıllar)
• Ölçüler ve Ölçme Usulleri”, Turkish Studies, C.7, S.l, s.ll89—l216.
• GÜRLEK, Mehmet (2011), İbrahim Bin Abdullah’ın Cerrâh-nâme (Alâ’im-i
• Cerrâhîn ) Adlı Eseri ( Giriş-Metin-Sözlük), Doktora Tezi, Marmara Univer—
• sitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• GÜRLEK, Mehmet. (2011), “'Alâ’im—i Cerrâhîn’de Geçen Bitki Adları”, Adı- yaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C.4, 8.7, S. 123—145.
• GÜVEN, Meriç (2009), “ Eski Anadolu Türkçesiyle Yazılmış Tıp Yazmaların—
• daki Türkçe Organ Adları Üzerine Bir İnceleme”, TÜBAR Türklük Bilimi
• Araştırmaları, 8.26, 8. 185—218.
• KAHYA, Esin (1978), “İki Osmanlıca Metinden Derlenmiş Anatonıi ve Fizyolo— ji Terimleri”, Bilim ve Kültür Dili Olarak Türkçe, S. 235—269.
• KUTLAR, Fatma Sabiha (2005), Klâsik Dönem Metinlerinde Değerli Taşlar ve Risâle-i Cevâhir-nâme, Oncü Kitap, Ankara.
• KÜÇÜKER, Paki (2010), “Lügat—i Müşkilât—ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları”,
• Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.3, S. 11, s. 401—415.
• MURAD, Sibel (2009), Lügat-i Müşkilât-ı Ecza Derviş Siyâhî [__ârendevî ( Giriş- Inceleme-Metin- Dizinler), Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Universitesi Sos— yal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• ÖCAL, Muammer, GÜNGÖR, Gültekin ve GÖK, M. Şükrü (1999), Resimli Ma- den Terimleri Sözlüğü, Eti Holding Yay., Ankara.
• ÖNLER, Zafer (1987), “Hacı Paşa"mn Müntehâb—ı Şifâ Adlı Eserinde Geçen Bitki Adları Üzerine”, Türk Dili, S. 413, s. 403—407.
• ÖNLER, Zafer (1988), “XIV.—XV. Yüzyıl Türkçe Tıp Kitaplarındaki Bitki Adla— rı Üzerine”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 52, s. 53—63.
• ÖNLER, Zafer (1989), “Eski Anadolu Türkçesi Döneminde Yazılırnş İki Tıp Ki— tabında Yer Alan Sağlık Bilgisi Terimleri”, TDAYBelleten-l958 s. 89—130.
• ÖNLER, Zafer (2004), “XIV.—XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adla— rı”, Kebikeç, S.18, s. 273—301.
• SÜVEREN, Kenan (1991), İbn-i Sina ( 980-] 03 7) ’nın Akrabâdîn Eseri ile Şerefeddin Sabuncuoğlu (1385-1468) ’nun Akrabâdîn Eserinin Tıp ve Bilim
• Tarihi Açısından Karşılaştırılması, Doktora Tezi, GATA Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
• THRUSH, Paul W. (1996), Dictionary of Mining Mineral and Related Terms, US Bureau of Mines, American Jeological Institute, 2. bs., Washington.
• TOKAT, Feyza (2012), Hezarfen Hüseyin Efendi’nin “Tuhfetü’l-Erîbi’n-Nâfia
• l_i’r-Rühânî ve’t-Tabîb”i (Inceleme-Metin-Dizin ), Doktora Tezi, Pamukkale
• Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Denizli.
• TÜRKMEN, Seyfullalı (2006), Eski Anadolu Türkçesinde Tıp Terimleri, Doktora Tezi, Kırıkkale Universitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.