Allah Tasavvurlarındaki Farklılığın Âyet Yorumlarına Yansıması: Fahreddin er-Râzî ve Zemahşerî Özelinde Bir İnceleme

Year 2023, Issue: 15, 325 - 338, 28.06.2023

Yusuf Karatay , Muhammet Abay

https://doi.org/10.53112/tudear.1320668

Abstract

Her dinin kutsal saydığı metinler, tarih boyunca ona muhatap olanlar tarafından yorumlanmış ve aktarılmıştır. Dinlerin insanlar tarafından anlaşılması, yaşanması ve yaşatılması da yorumlanan kutsal metinler üzerinden gerçekleşmiştir. Bu yorumlama faaliyeti sonucunda da yorumcunun öznelliği, yorumların da öznel olmasına neden olmuştur. Sadece inanç, ibadet ve muamelatla ilgili konular değil, her dinde mutlak otorite ve aşkın varlık yerine konan Tanrı’nın tasavvur edilmesi de bu öznellikten payını almış, Tanrı tasavvurları her dine, mezhebe hatta şahıslara göre farklılaşmıştır. İslam düşünce geleneğinde Allah tasavvurları konusunda da farklı düşünceler mevcuttur. Bu farklılıkların temelinde, insanların Allah hakkındaki algıları, deneyimleri, inançları ve düşünceleri yer almaktadır. Bu makalede söz konusu Allah tasavvurlarındaki farklılıkların âyet yorumlarına yansıması rü’yetullah konusundaki örnek âyetlerle Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-Râzî et-Taberistânî (ö. 606/1210) ve Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî ez-Zemahşerî (ö. 538/1144) özelinde ele alınmış, böylece tasavvur-yorum ilişkisinin keyfiyeti tespit edilmiştir. Makalede nicel araştırma yöntemlerinden betimsel analiz ve dokümantasyon yöntemleri kullanılmış, adı geçen müfessirlerin yorumları mukayese edilerek Allah’a dair algıları doğrultusunda tasavvurların âyet yorumlarına yansımaları aktarılmaya çalışılmıştır. Araştırmanın sonucunda da adı geçen iki müfessir özelinde Allah tasavvurlarının âyet yorumlarına doğrudan etkisi olduğu, her müfessirin tasavvuru doğrultusunda âyetleri te’vil ettiği görülmüştür.

Keywords

Tefsir, Allah, Tasavvur, Yorum, Râzî, Zemahşerî

The Reflection of The Difference in The Conceptions of God on The Interpretations of The Verse: A Study Specific to Fahreddin al-Razi and Zemakhshari

Abstract

The sacred texts revered by each religion have been interpreted and transmitted by those who have engaged with them throughout history. The understanding, practice, and preservation of religions have been carried out through the interpretation of these sacred texts. As a result of this interpretive activity, the subjectivity of the interpreter has led to the subjectivity of the interpretations. Not only matters of faith, worship, and conduct, but also the conception of God, which replaces absolute authority and transcendent existence in every religion, has been influenced by this subjectivity, causing variations in the conception of God across different religions, sects, and even individuals. In Islamic intellectual tradition, there are also different perspectives on the conception of Allah. At the core of these differences lie people’s perceptions, experiences, beliefs, and thoughts about Allah. This article explores the reflection of these differences in the interpretations of verses concerning the vision of Allah, with a focus on selected verses and the interpretations of Abu Abdullah (Abu al-Fadl) Fahr al-Din Muhammad ibn Umar ibn Husayn al-Razi al-Tabaristani (d. 606/1210) and Abu al-Qasim Mahmud ibn Umar ibn Muhammad al-Harizmi al-Zamakhshari (d. 538/1144). In doing so, it seeks to determine the nature of the relationship between conception and interpretation. The article employs qualitative research methods, including descriptive analysis and documentation, comparing the interpretations of the mentioned exegetes to elucidate how conceptions influence interpretations of verses related to the conception of Allah. The research concludes that the aforementioned two exegetes directly shape their interpretations of verses according to their own conceptions of Allah.

Keywords

Commentary, God, İmagination, Exegesis, al-Razi, al-Zamakhshari

References

• Kur’ân-ı Kerîm
• Ahmed b. Hanbel. (2002). er-Red ʿale’l-cehmiyye ve’z-zenâdıka. Dâru’s-Sebât li’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir b. Tâhir b. Muhammed b. Abdillâh et-Temîmî el-İsferâyînî. (1977). el-Fark beyne’l-firak (2. bs). Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn. (1993). el-Esmâ ve’s-sıfât (C. 2). Mektebetü’s-Sevâdî.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail. (2001). el-Câmiʿu’s-sahîh. Dâru Tavki’n-Necât.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. (1411). Rü’yetullâh. Mektebetü’l-Menâr.
• Dârekutnî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ömer b. Ahmed. (1985). el-ʿİlelü’l-vâride fî’l-ehâdîsi’n-nebeviyye (C. 12). Dâru Tayyibe li’n-Neşri ve’t-Tevzîʿ-Dâru İbni’l-Cevzî.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. (2009). Sünen-i Ebî Dâvûd. Dâru’r-Risâleti’l-ʿÂlemiyye.
• Ebû Nuʿaym el-İsfahânî, Ahmed b. Abdillâh b. İshâk. (1974). Hilyetü’l-evliyâ’ ve tabakâtü’l-esfiyâ’ (C. 5). Matbaʿatu’s-Saʿâde.
• Eşʿarî, Ebü’l-Hasen Alî b. İsmâîl b. Ebî Bişr İshâk b. Sâlim el-Basrî. (t.y.). el-İbâne ʿan usûli’d-diyâne. Dâru İbn Zeydûn li’-Tıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ.
• İbn Huzeyme, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk. (1988). Kitâbu’t-tevhîd ve isbâtu sıfâti’r-Rabb ʿazze ve celle. Dâru’r-Rüşd.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. (1995). Mecmûʿu fetâvâ (C. 5). Mecmeʿu’l-Melik Fahd li-Tıbâʿati’l-Mushafi’ş-Şerîf.
• Kâdî Abdulcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. (t.y.(a)) (C. 4). el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-ʿadl.
• Kâdî Abdulcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. (t.y.(b)). Müteşâbihü’l-Kur’ân. Dâru’t-Turâs.
• Kâdî Abdulcebbâr, Ebü’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. (1996). Şerhu’l-usûli’l-hamse (3. bs, C. 1). Mektebetü Vehbe.
• Kırbaşoğlu, M. H. (2020). Ehl-i Sünnet’in kurucu ataları -Ashabu’l-hadis’e göre Allah’ın sıfatları meselesi- (3. bs). Otto Yayınları.
• Makrizî, Ebû Muhammed (Ebü’l-Abbâs) Takıyyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdilkādir b. Muhammed. (1418). el-Mevâʿiz ve’l-iʿtibâr bizikri’l-hıtat ve’l-âsâr (C. 4). Dâru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn b. el-Haccâc. (1955). el-Câmiʿu’s-sahîh. Dâru İhyâi’t-Turâsî’l-ʿArabî.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. (2000a). Mefâtîhu’l-gayb (3. bs, C. 13). Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. (2000b). Mefâtîhu’l-gayb (3. bs, C. 17). Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn et-Taberistânî. (2000c). Mefâtîhu’l-gayb (3. bs, C. 30). Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-ʿArabî.
• Şehristânî, Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm b. Ahmed. (1992). el-Milel ve’n-nihal (2. bs, C. 1). Daru’l-Kütübi’l-ʿİlmiyye.
• Şeybânî, İbn Ebî ʿÂsımEbû Bekr Ahmed b. Amr b. ed-Dahhâk b. Mahled. (1980). Kitâbü’s-sünne ve meʿahû zılâlü’l-cenne fî tahrîci’s-sünne. el-Mektebetü’l-İslâmî.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Ğâlib el-Âmilî. (2001a). Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Kur’ân (C. 1). Dâru Hecer li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ ve’l-İʿlân.
• Taberî, Ebû Caʿfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Ğâlib el-Âmilî. (2001b). Câmiʿu’l-beyân ʿan te’vîli âyi’l-Kur’ân (C. 20). Dâru Hecer li’t-Tıbâʿa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʿ ve’l-İʿlân.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. (1975). Sünen. Mektebetü ve Matbaatu Mustafa el-Bâbî el-Halebî.
• Yâfiʿî, Abdulfettâh b. Sâlih Kadîş. (2010). et-Tecsîm ve’l-mücessime ve hakikatu ʿakîdeti’s-selef fî sıfâti’l-ilâhiyye. Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. (1992). el-Erbeʿîn fî sıfâti Rabbi’l-ʿâlemîn. Mektebetü’l-ʿUlûm ve’l-Hikem.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. (2003). Kitâbu’l-ʿarş (2. bs, C. 1). ʿİmâdetü’l-Bahsi’l-ʿİlmiyyi bi’l-Câmiʿati’l-İslâmiyye.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. (2009). el-Keşşâf ʿan hakâʾiki gavâmizi’t-tenzîl ve ʿuyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-teʾvîl (3. bs). Dâru’l-Maʿrife.