MESNEVÎ’DE GEÇEN DARB-I MESELLERİN TÜRK ATASÖZLERİYLE BENZERLİKLERİNE BİR BAKIŞ

Year 2021, Volume: 6 Issue: 1, 40 - 65, 30.04.2021

Kenan Mermer

https://doi.org/10.30568/tullis.912675

Cited By: 1

Abstract

Devirlerin kendine has duruşu, idrak kabiliyeti, darb-ı mesel ve ta‘bîr (=atasözü ve deyim) dağarcığı, öncelikle sözel bir dünyası olduğu malumdur. Bu çerçevesi çizilmiş ve genişlemeye devam eden dünyaya bîgâne kalan müellif, kendi zamanında anlaşılmadığı gibi, evrensel bir tematiği yakalamak noktasında da muvaffak olamayacak, eserindeki düşünceleri istikbale doğru dallarını uzatamayacaktır. Zira zamanın ruhu, yaşanılan coğrafyanın etno-politik farklılıklarından beslenir ve anlam, kendi dehlizini ilk olarak yaşadığı zaman diliminde kazar. Temsilen düşünüldüğünde bu dehlizin genişliği, devrin entelektüel ortalamasıyla/ilmî vasatıyla; derinliği ise sözün kendisini aşan zamanlar-üstü bir kabiliyet göstermesiyle alakalıdır. Sözün özü, kendi zamanını yakalayamayan bir müellifin/sanatkârın, gelecekteki okuyucuyu yakalayabilecek bir marifeti göstermesi olanaksız hâle gelecektir. Mevlânâ’nın birikimi, ilgi alanına giren eserler, verdiği örnekler, anlattığı kıssalar, tedâî kabiliyeti, onun ilmî birikimini tekrar-be-tekrar hatırlatan niteliktedir. Okuyucu, onun eserlerinin sayfalarında dolaşırken Gazzâlî’den Attâr’a, Platon’dan Ebu’l-Hasan Eş‘ârî’ye doğru kolunu uzatan engin bir çevreleme hareketiyle karşılaşır. Mesnevî-i Ma‘nevî bu anlamda, tam bir kültür ve ahlâk kitabı olarak bizi karşılar. Bununla beraber, darb-ı mesellerin / atalar sözünün, ta‘bîrlerin / deyimlerin toplumun dil mayasını yansıtan bir ruha sahip olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Mesnevî’de dili gereği Farsça ifade edilen darb-ı mesellerin ve ta‘bîrlerin kaynağı noktasında kesin bir kıstas koymak oldukça zordur. Bizim ilk etapta hedefimiz, daha derin bir dil kazısı için bir öngörü oluşturmaya çalışmak, darb-ı mesellerin ve deyimlerin tercümeleriyle birlikte bir listesini vermek, içerik açısından bir taksim yapmak (=ilkesel, ironik, hikemî, tenbih, ikaz v.s.) ve bazı detaylardan hareketle Türk kültürü, örfü ve sözel birikimiyle alakasını kurmaya çalışmakla sınırlıdır. Listelenen örneklerin kaynağına dair kanaatlerimiz kesinlik arz etmese de, darb-ı mesellerin kökenine dair ilmî bir meraka kapı aralayacağını ümit ediyoruz. Ayrıca makalemiz, Arapça darb-ı mesellerle ilgili diğer bir çalışmamızın da ilk ayağını temsil etmektedir.

Keywords

Mesnevi, Atasözü, Mevlana, Darb-ı Mesel

References

• Ahmed Vefik Paşa. 1293b. Lehçe-i ǾOŝmânî. C. 1. İstanbul: Cem‘iyyet-i Tedrîsiyye-i ‘Osmâniyye.
• Ahmed Vefik Paşa. 1293a. Lehçe-i ǾOŝmânî. C. 2. İstanbul: Cem‘iyyet-i Tedrîsiyye-i ‘Osmâniyye.
• Ahmed Vefik Paşa. 2005. Atalar sözü = Müntehabât-ı durûb-ı emsâl. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Ayan, Hüseyin. 2007. “Mevlânâ’nın Varlık Anlayışı”. Ss. 71-80 içinde Uluslararası Mevlâna ve Mevlevîlik Sempozyum Bildirileri -I- (26-28 Ekim 2007). Şanlıurfa: Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Basımevi.
• Azmun, Ýusup. 2016. Söz Kökümız Öz Kökümız (Dürli dillere degişli sözleriň özara semantiki gatnaşygy boýunça derňewler). Stokgolm: Gün neşirýaty.
• Cebecioğlu, Ethem. 2005. “Psiko-Tarih Açısından Farklı Rûhî Tekâmül Mertebelerinin Mevlânâ’nın Anlaşılmasındaki Rolü -Metodolojik BirYaklaşım-”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (Mevlânâ Özel Sayısı) 6(14):29-54.
• Celaleddin, Mevlana. 1992. Divan-ı kebir. C. 5. Ankara : Kültür Bakanlığı.
• Çelebi, Asaf Halet. 1957. Mevlana ve Mevlevilik. İstanbul : Turgut Atasoy Ve Ortakları Matbaacılık.
• Çelebioğlu, Âmil. 1989. “Anadolu’nun Türkleşmesinde Mevlânâ’nın Rolü”. Marmara Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Türklük Araştırmaları Dergisi 5(5):223-48.
• Çubukçu, İbrahim Agâh. 1984. “Mevlana ve Felsefesi”. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 15(15):97-118.
• Dihhudâ, Ali Ekber. 1363a. Emŝâl ü Hikem. C. 1. Tahrân: Çâp-hâne-i Sipihr.
• Dihhudâ, Ali Ekber. 1363b. Emŝâl ü Hikem. C. 2. Tahrân: Çâp-hâne-i Sipihr.
• Dihhudâ, Ali Ekber. 1363c. Emŝâl ü Hikem. C. 3. Tahrân: Çâp-hâne-i Sipihr.
• Dihhudâ, Ali Ekber. 1363d. Emŝâl ü Hikem. C. 4. Tahrân: Çâp-hâne-i Sipihr.
• Eflaki, Arifi Ahmed. 1995. Ariflerin menkıbeleri. Ankara : Milli Eğitim Bakanlığı.
• Galland, Antoine. 2020. Durûb-ı Emsâl-i Türkî. Ankara: Nobel Yayınları.
• Kaplan, Mehmet. 2005. “Mevlânâ’nın Türk ve Dünya Kültürü Bakımından Taşıdığı Mânâ”. Ss. 93-104 içinde. Konya: Damla Ofset.
• Kartal, Ahmet. 2012. “İslami Türk Edebiyatına Tesiri Bakımından Mevlana Celâleddin-i Rûmî”. İslâmî Türk Edebiyatı Sempozyumu 55-96.
• Kurul. 1969. Bölge ağızlarında atasözleri ve deyimler. Ankara : Türk Dil Kurumu.
• Mahmud, Kaşgarlı. 1985. Divanu lugati’t-Türk tercemesi. Ankara : Türk Dil Kurumu.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. 2004. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. C. 1. İstanbul: Kitabevi.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. 2005b. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. C. 2. İstanbul: Kitabevi.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. 2005a. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. C. 3. İstanbul: Kitabevi.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. 2006. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. C. 6. İstanbul: Kitabevi. Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. 2007. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. C. 8. İstanbul: Kitabevi.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. 2008a. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. C. 9. İstanbul: Kitabevi.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. 2008c. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. C. 10. İstanbul: Kitabevi.
• Mevlânâ Celâleddîn Rûmî. 2008b. Mesnevî-i Şerîf Şerhi. C. 11. İstanbul: Kitabevi.
• Ocak, Ahmet Yaşar. 2011. Ortaçağlar Anadolu’sunda İslam’ın ayak izleri: Selçuklu dönemi : makaleler-incelemeler. İstanbul : Kitap Yayınevi.
• Önder, Mehmet. 1955. “Mevlânâ’nın Giyim Şekli ve Elbiseleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4(3-4):79-83.
• Örs, Derya. 2005. “Mevlânâ ve Kur’ân”. içinde Mevlânâ’nın Düşünce Dünyasından. Konya: Damla Ofset.
• Rumi, Mevlana Celaleddin-i. 1967d. Mesnevi Şerhi. C. 2. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Rumi, Mevlana Celaleddin-i. 1967a. Mesnevi Şerhi. C. 3. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Rumi, Mevlana Celaleddin-i. 1967f. Mesnevi Şerhi. C. 4. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Rumi, Muhammed b Muhammed b Hüseyin Mevlana Celaleddin-i Rumi. 1967. Mesnevi Şerhi. C. 6. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Rumi, Mevlana Celaleddin-i. 1967e. Mesnevi Şerhi. C. 8. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Rumi, Mevlana Celaleddin-i. 1967c. Mesnevi Şerhi. C. 11. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Rumi, Mevlana Celaleddin-i. 1967b. Mesnevi Şerhi. C. 12. İstanbul: Şamil Yayınevi.
• Şinâsî, İbrâhîm. 1302. Đurûb-ı Emŝâl-i ‘Oŝmâniyye. İstanbul: Matba‘a-i Ebu’z-Ziyâ.
• Tunalı, İsmail. 2002. Estetik. 2. bs. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Uzluk, Feridun Nafiz. 2017. Feridun Nafiz Uzluk: toplu makaleler: Mevlana, Mevlevilik ve Türk dili. Ankara : Türk Tarih Kurumu.
• Yinanç, Mükrimin Halil. 1944. Türkiye tarihi Selçuklular devri : Anadolunun fethi. İstanbul : İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi.
• Zemânî, Kerîm. 1383d. Şerh-i cami-i Mesnevi-i Ma’nevi. C. 1. c. (1140 s.). Tahran : İntişarat-ı Ittılaât.
• Zemânî, Kerîm. 1383b. Şerh-i cami-i Mesnevi-i Ma’nevi. C. 2. c. (940 s.). Tahran : İntişarat-ı Ittılaât.
• Zemânî, Kerîm. 1383e. Şerh-i cami-i Mesnevi-i Ma’nevi. C. 3. c. (1232 s.). Tahran : İntişarat-ı Ittılaât.
• Zemânî, Kerîm. 1375. Şerh-i cami-i Mesnevi-i Ma’nevi. C. 4. c. (1091 s.). Tahran : İntişarat-ı Ittılaât.
• Zemânî, Kerîm. 1383c. Şerh-i cami-i Mesnevi-i Ma’nevi. C. 5. c. (1156 s.). Tahran : İntişarat-ı Ittılaât.
• Zemânî, Kerîm. 1383a. Şerh-i cami-i Mesnevi-i Ma’nevi. C. 6. c. (1242 s.). Tahran : İntişarat-ı Ittılaât.