GEÇMİŞİN YENİDEN İNŞASI: TÂRÎH-İ SULTÂN SELÎM HAN VE TASVİRLERİ

Yıl 2013, Sayı: 18, 63 - 82, 01.06.2013

Tülün Değirmenci Tural

Öz

Bu yazının çıkış noktasını 17. yüzyılın ilk yarısında resimlenmiş olan resimli bir I. Selîm tarihi oluşturur. Târîh-i Sultân Selîm Han adlı bu eser, Hoca Sâdeddin Efendi’nin Tâcü’t-tevârîh’inin I. Selîm devrine ayrılmış son bölümünü oluşturur. El yazmasında, çoğunlukla I. Selîm’in askerî seferleri sırasında meydana gelen olayları betimleyen otuz dört tasvir yer alır. Resimlerin üslup ve ikonografisi saray dışında üretildiğini ve tüketildiğini düşündürür.
Bu yazı ile amaçlanan, çoğunlukla saray örnekleri ile tanınan Osmanlı tasvir sanatında, saray dışında üretilmiş olması ile özgün bir yere sahip olan bu el yazmasından yola çıkarak saray dışındaki resim ortamının niteliği hakkında bazı gözlemler yapmak; Osmanlı kentlilerinin geçmişlerini algılama ve bu algıyı görsel dile aktarma biçimlerini 17. yüzyılın özgül koşulları içinde anlamaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

I. Selîm, 17. yüzyıl, sözlü gelenek, Osmanlı el yazmaları, minyatür

Reconstruction of the Past: Târîh-i Sultân Selîm Han and its Illustrations

Öz

The main topic of this paper is an illustrated history of Selîm I produced at the mid. seventeenth century. The manuscript called Târîh-i Sultân Selîm Han constitutes the last part of the Tâcü’t-tevârîh, the ‘Crown of Histories’, written by Hoca Sâdeddin Efendi. The Târîh-i Sultân Selîm Han includes 34 full-page paintings made probably by the same artist. The illustrations of the manuscript depict events took place during the reign of Selîm I.
As a rare example of commercial painting production outside the Ottoman palace workshop, this manuscript gives an invaluable opportunity to discuss the nature of the bazaar painting as well as the past concept of Ottoman city dwellers. Beside it, the iconography of its paintings enables us to examine the impact of the oral literary tradition on shaping visual imaginations of the Ottomans.

Anahtar Kelimeler

Selîm I, 17th century, oral literary tradition, Ottoman manuscripts, miniature.

Kaynakça

• Aktepe, M. (1958). Hoca Sa’deddin Efendi’nin Tâcü’t-tevarih’i ve Bunun Zeyli Hakkında. Türkiyat Mecmuası, XII (106), 101-111.
• And, M. (1985). 17. Yüzyıl Türk Çarşı Ressamları. Tarih ve Toplum, 6, 40-45.
• And, M. (1989). 17. Yüzyıl Türk Çarşı Ressamlarının Padişah Portreleri. Türkiyemiz, 58, 4-13.
• Argunşah, M. (2009, Fall). Türk Edebiyatında Selîmnameler. Turkish Studies, 4(8), 31-47.
• Assman, J. (2001). Kültürel Bellek. Eski Yüksek Kültürlerde Yazı, Hatırlama ve Politik Kimlik (A. Tekin, Çev.). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Ayan, H. (1981). Cevrî, Hayâtı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Tenkidli Metni. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Babinger, F. (1992). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri (C. Üçok, Çev.). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Blochet, E. (1932-1933). Catalogue des Manuscrits Turcs. 1.cilt, Paris: Bibliothèque Nationale.
• Değirmenci, T. (2011). An Illustrated Mecmua: The Commoner’s Voice and the Iconography of the Court in Seventeenth-Century Ottoman Painting. Ars Orientalis, 41, 186-218.
• Değirmenci, T. (2012). Şah İsmail’in Gözdesi Tâclı Hanım’ın Tasviri. Toplumsal Tarih, 211, 42-45.
• Derman, M. U. (1994). Derviş Abdî-i Mevlevî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi içinde (C. 9, ss. 190-191). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Dikici, A. E. (2006). Imperfect Bodies, Perfect Companions? Dwarfs and Mutes at the Ottoman Court in the Sixteenth and Seventeenth Centuries. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sabancı Üniversitesi, İstanbul.
• Doğan, M. (1992). Çerkesler Katibi Yusuf’un Selîm-Nâmesi’nin Mukâyeseli Metin Tenkidi ve Değerlendirmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi.
• Emecen, F. (2012). Yavuz Sultan. İstanbul: Yitik Hazine Yayınları.
• Evliyâ Çelebi. (2007). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı-R. Dankoff (Haz.), 10. Kitap. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Fentress, J. and Chris W. (1992). Social Memory. Oxford: Blackwell Publishers.
• Fox, A. (2000). Oral and Literate Culture in England, 1500-1700. Oxford: Oxford University Press.
• Gökbilgin, M. T. (1993). Sancak-ı Şerif. İslâm Ansiklopedisi içinde ( C. 10. ss. 189-191). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları. Hoca Sadeddin Efendi. (1279). Tâcü’t-tevârîh. 2.cilt, İstanbul: Tabhane-i Amire.
• Kafadar, C. (1994). Eyüp’te Kılıç Kuşanma Törenleri. Eyüp: Dün/Bugün, Sempozyum, 11-12 Aralık 1993. T. Artan (Yay.Haz.), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kâtip Çelebi. (2007). Keşfü’z-Zunûn, An Esâmi’l-Kütübi Ve’l-Fünûn (Kitapların Ve İlimlerin İsimlerinden Şüphelerin Giderilmesi) (R. Balcı, Çev). 1. Cilt. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Levend, A. S. (1956). Gazavāt-Nāmeler ve Mihaloğlu Ali Bey’in Gazavāt-Nāme’si. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öz, T. (1953). Hırka-i Saadet Dairesi ve Emanat-ı Mukaddese. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Rado, Ş. [t.y.]. Türk Hattatları. İstanbul: Yayın Matbacılık.
• Serin, M. (1999). Hat Sanatı ve Meşhur Hattatlar. İstanbul: Kubbealtı.
• Şükrî-i Bitlisî. (1997). Selîm-Nâme. M. Argunşah (Haz.), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Tekindağ, M.C.Ş. (Ekim 1970). Selîm-Nâmeler. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 1, 197-230.
• Uğur, A. (1978). Selîm-Nâmeler. Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi. XXII, 367-379.
• Uğur, A. (1980). Hoca Sa’deddin Efendi’nin Selîm-Namesi. İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi. IV, 225-241.
• Yerasimos, S. (1999). Ağaçtan Elmaya: Apokaliptik Bir Temanın Soyağacı. Cogito (Bizans), 17, 291-294.
• Yücel, Y. (1988). Osmanlı Devlet Teşkilâtına Dair Kaynaklar, Kitâb-i Müstetâb-Kitabu Mesâlihi’l Müslimîn ve Menâfi‘i’l-Mü’minîn-Hırzü’l-Mülûk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.