Mucizeden Keramete: “Yerden Su Çıkarma” Motifli Efsaneler

Yıl 2016, Sayı: 25, 119 - 140, 16.12.2016

Satı Kumartaşlıoğlu

Öz

Anadolu’da hastalık, adak vb. durumlarda ziyaret edilen ve etrafında çeşitli uygulamalar yapılan kutsal sular vardır. Bu kutsal suların oluşumu hakkında çeşitli efsaneler anlatılmaktadır. Bu efsanelere göre, kuraklık hasıl olduğunda, bir yerde abdest almak veya içmek için su bulunamadığında orada bulunan veli; bastonu, asası, kılıcı veya ayağı ile yeri kazar ve oradan su çıkar. Böylelikle o andaki su ihtiyacı giderilir. Ayrıca efsanelerde anlatılan bu su kaynaklarının önemli bir kısmı da günümüzde mevcuttur. Bazı yerlerde suyu çıkaran velinin yatırı da suyun hemen yanında bulunmaktadır. Bir velinin gösterdiği keramet neticesinde ortaya çıkan bu sular, eski Türk kültüründeki tabiat kültleri ile bağlantılıdır. Velilerin gösterdiği bu kerametlerin kaynağı ise peygamber mucizeleridir. Bu kutsal suları etrafındaki uygulamalar ve efsaneleri ile değişik açılardan incelemek gerekmektedir. Böylece geçmişten günümüze Türk kültürünün kültürel kodları ortaya çıkacaktır. Bu çalışmada, velilerin kerametleri ile ortaya çıkan sular hakkında anlatılan efsaneler, karşılaştırmalı metot ile incelenecek; ayrıca bu efsanelerdeki motiflerin tabiat kültü ve veli kültü ile bağlantısı ortaya konacaktır.

Anahtar Kelimeler

Kutsal su, veli, keramet, mucize, motif

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (1990). Ebü’l-Hayr-ı Rûmî, Saltuk-name III. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Alpaslan, İ. (2006). Demirci Efsaneleri. İzmir.
• Alpaslan, İ. (2010). Ağrı Efsaneleri. İzmir.
• Alptekin, A. B. (1993). Fırat Havzası Efsaneleri (Metinler). Antakya.
• Alptekin, A. B. (2002). Taşeli Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alptekin, A. B. (2012). Efsane ve Motifleri Üzerine. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Anohin, A. V. (2006). Altay Şamanlığına ait Materyaller (Z. Karadavut ve J. Meyermanova, Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Atalay (Vaktidolu), A.A. (1997). Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi. İstanbul: Can Yayınları.
• Aydın, M. (2005). Bayat ve Afyonkarahisar Söylenceleri. Ankara: Ürün Yayınları.
• Bapaeva, J. (2013). Tuva Şamanizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• Bayat, F. (2004). Türk Şaman Metinleri Efsaneler ve Memoratlar. Ankara: Piramit Yayınları.
• Bayat, F. (2007). Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi-Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler-İyeler ve Demonoloji), Cilt 2. İstanbul: Ötüken Neşriyat AŞ.
• Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük ( E. Ercan, Çev.). Ankara: Yurt Kitap-Yayın.
• Boratav, P. N. (1982). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• Bulut, H. İ. (2001). Hârikulâde Olması Açısından Kerâmet ve Mûcize ile İlişkisi. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 3, 329-350.
• Duman, M. (2010). İstanbul Efsaneleri. İstanbul: Heyamola Yayınları.
• Durdu, A. (1998). Abdal Hasan ve Abdal Hasan Türbesiyle İlgili İnanç ve Uygulamalar. Türk Halk Kültüründen Derlemeler 1996 içinde (ss. 49-55). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Eliade, M. (2003). Dinler Tarihine Giriş (L. Arslan, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Eliade, M. (1992). İmgeler Simgeler (M. A. Kılıçbay, Çev.). Ankara: Gece Yayınları.
• Erbaş, A. (2004). Muhtelif Dinlerde Su Motifi. EKEV Akademi Dergisi, 8(20), 241-258.
• Ergin, M. (1997). Orhun Abideleri (21. Bsk.). İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitabı I Giriş-Metin-Faksimile. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ergun, M. (1997). Türk Dünyası Efsanelerinde Değişme Motifi, I. Cilt İnceleme. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Göde, H. A. (2010). Isparta Efsaneleri. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Gölpınarlı, A. (1995). Manakıb-ı Hacı Bektâş-ı Velî “Vilâyet-nâme”. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Güzel, A. (1999). Abdal Mûsâ Velâyetnâmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. 2 Eylül 2015 tarihinde http://hadis.ihya.org/buhari/hadisler.php?t2=ara&ara=zemzem&yer=hadis adresinden erişildi.
• İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• İnan, A. (1998). Türklerde Su Kültü ile İlgili Gelenekler. Makaleler ve İncelemeler içinde (C. I., ss. 491-495). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kalafat, Y. (1999). Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara.
• Kara, R. (1994). Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma. Ankara: Erzincan Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı Yayınları.
• Kâşgarlı Mahmûd. (2005). Divânü Lugâti’t-Türk (S. Erdi ve S. T. Yurteser, Çeviri, Uyarlama, Düzenleme). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ksenefontov, A.V. (2011). Yakut Şamanlığı (A. Bağcı, Rusyadan Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Lvova, A.L., İ.V. Oktyabrskaya, A.M. Sagaleyev ve M.S. Usmanova. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri –Kainat ev Zaman-Nesneler Dünyası (M. Ergun, Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1983). Bektaşî Menâkıbnâmelerinde İslâm Öncesi İnanç Motifleri. İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Ocak, A. Y. (1992). Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler (Metodolojik Bir Yaklaşım).Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Oymak, İ. (2010). Anadolu’da Su Kültünün İzleri. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(1), 35-55.
• Ögel, B. (1988). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul.
• Önder, M. (1976). Aldı Sözü Anadolu. Ankara.
• Öztürk, Ö. (2009). Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoneix Yayınevi.
• Potapov, L.P. (2012). Altay Şamanizmi (M. Ergun, Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: İşaret Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1999). Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2003). 101 Anadolu Efsanesi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (1980). Anadolu Türk Efsanelerinde Taş Kesilme Motifi ve Bu Efsanelerin Tip Kataloğu. Ankara: Kültür Bakanlığı Millî Folklor Araştırma Dairesi Yayınları.
• Sakaoğlu, S. (2009). Efsane Araştırmaları. Konya: Kömen Yayınevi.
• Uçkun, R. (2014). Saltuknâme’de Sarı Saltuk Gazi’ye Atfedilen Kerametler. Türk Dünyası Bilgeler Zirvesi: Gönül Sultanları Buluşması. 26-28 Mayıs 2014. Eskişehir 2013 Türk Dünyası Kültür Başkenti Ajansı(TDKB) içinde (ss.131- 144.) Eskişehir. 22 Nisan 2016 tarihinde http://bilgelerzirvesi.org/bildiri/pdf2/rabiauckun.pdf. adresinden erişildi.
• Yörükân, Y. Z. (2006). Müslümanlıktan Evvel Türk Dinleri, Şamanizm. İstanbul.
• Zaripova Çetin, Ç. (2007). Tatar Türklerinde Mitolojik Varlıklarla ilgili Mitler ve İnanışlar (İyeler ve Yaratıklar). Bilig, 43, 1-32.
• Meryem Tokdemir, 62, ilköğretim, Afyonkarahisar/Seydiler.