İçtimaî ve İktisadî Yönleriyle İpsala Nahiyesi (XV. Yüzyılın İkinci Yarısı)

Year 2021, Issue: 35, 155 - 183, 10.12.2021

Cengiz Parlak

https://doi.org/10.20427/turkiyat.820702

Abstract

İpsala, eski çağlardan itibaren Meriç geçidini denetleyen yerleşim noktalarından biridir. Osmanlıların XIV. yüzyılın ikinci yarısının başlarında Rumeli’de ilk fethettiği yerlerden biri olan İpsala, XV-XVI. yüzyıllarda seferler esnasında Rumeli kuvvetlerinin toplanma bölgesi olarak da kullanılmıştır. XV. yüzyıldan itibaren nahiyenin idarî yapısının oluşumunu tamamladığı ve aynı yüzyılın ikinci yarısında ise yerel yönetim, güvenlik ve toplumsal açıdan geliştiği görülmektedir. 1450’li yıllardaki mahalle sayısını ve nüfus yapısını 1480’li yıllarda da koruyan nahiye merkezi, taşra iskân birimleriyle de etkileşime girip içtimaî ve iktisadî ağlar kurmuş ve bir hinterlant oluşturmuştur. Böylece merkezdeki ve taşradaki iktisadî faaliyetler, devletin vergi gelirleri elde etmesini sağlamıştır. Bu gelirlerin çoğunluğu, Osmanlı Devleti’nin askerî teşkilatının esasını oluşturan timar sistemine aktarılmıştır. Ayrıca vakıflar aracılığıyla da İpsala’da sosyal ve ekonomik bir hayat kurulmuştur. Çalışmamızda İpsala nahiyesinin XV. yüzyılın ikinci yarısındaki bu gelişimini ayrıntılarıyla, XVI. yüzyılın başlarındaki durumunu ise kısmen açıklamaya çalışacağız.

Keywords

İpsala, Meriç, Rumeli, Yörükler, Paşa Livası, timar, vakıf, ihtida

The Communal and Economic Aspects of the Ipsala District in the Second Half of the 15th Century)

Abstract

Since the ancient times, the Ipsala district is one of the control posts of the Maritsa passage. Ipsala town one of the first places the Ottomans conquered in Rumelia at the beginning of the second half of the 14th century, was also used as the gathering area of Rumelia forces during expedition in the 15th and 16th centuries. From the 15th century onwards, the district’s administrative structure was formed, while by the second half of the century, issues related to local administration, security and society were dealt with. The district center, which preserved in the 1450s the number of neighborhoods and its population structure, by the 1480s, interacted with provincial settlements, established social and economic networks and formed a hinterland. Thus, the state acquired through the economic activities of the district center and its provinces tax revenues income. The majority of these revenues were transferred into the timar system, which constituted the basis of the military organization of the Ottoman State. In addition, through the waqf system Ipsala town established a social and economic life. This study will endeavor to explain in some detail the development of the Ipsala District in the second half of the 15th century covering also some aspects during the early 16th century.

Keywords

Ipsala, Maritsa, Rumelia, Yörüks, Pasha Livas, timar, waqf, conversion

References

• Abdurrahman Hibrî. (1996). Enîsü’l-Müsâmirîn, Edirne Tarihi (1360-1650) (Ratip Kazancıgil, Çev.). Edirne: Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları.
• Ahmedî. (2018). İskendernâme (F. Öztürk, Çev.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Akçıl, N.Ç. ve Özer, C. (2006). Murâdiye Külliyesi. DİA, 31, 199-201.
• Âşık Mehmed. (2007). Menâzırü’l-Avâlim, III (M. Ak, Haz.). Ankara: TTK.
• Âşık Paşazade. (2003). Osmanoğulları’nın Tarihi (K. Yavuz ve M. A. Y. Saraç, Çev.). İstanbul: K Kitaplığı.
• Ayverdi, E. H. (1972). Osmanlı Mimarîsinin İlk Devri, I. İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
• Barkan, Ö. L. (1980). Türkiye’de Toprak Meselesi, Toplu Eseler 1. İstanbul: Gözlem Yayınları.
• Beksaç, E. ve Beksaç, Ş. N. (2020). İpsala’nın Erken Günleri: Arkeoloji ve Tarihiyle İpsala. H. Kayıcı ve E. Ünsal (Ed.), Her Yönüyle İpsala içinde (C. I, ss.1-15). Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Beldiceanu, N. (1985). XIV. Yüzyıldan XVI. Yüzyıla Osmanlı Devletinde Timar (Mehmet Ali Kılıçbay, Çev.). Ankara: Teori Yayınları.
• Beldiceanu-Steinherr, I. (1991). Atçeken. DİA, 4, 48-49.
• Cezar, M. (2011). Mufassal Osmanlı Tarihi, II. Ankara: TTK.
• Değerli, A. (2020). Onaltıncı Yüzyılın İlk Yarısında Paşa Sancağında Bir Kaza: İpsala. H. Kayıcı ve E. Ünsal (Ed.), Her Yönüyle İpsala I içinde (ss. 143-152). Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• De La Broquière, B. (2000). Bertrandon de la Broquiere'in Denizaşırı Seyahati (İ. Arda, Çev., S. Eyice, Der.). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Emecen, F. M. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Hanedan Devlet ve Toplum. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Erzen, A. (1994). İlkçağ Tarihinde Trakya, Başlangıçtan Roma Çağına Kadar. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Evliya Çelebi. (2006). Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı (Haz.), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Cilt 3, Kitap 2. İstanbul: YKY.
• Evliya Çelebi. (2008). Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman (Haz.), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Cilt 2, Kitap 1. İstanbul: YKY.
• Evliya Çelebi. (2010). Seyit Ali Kahraman (Haz.), Evliya Çelebi Seyahatnâmesi, Cilt 2, Kitap 5. İstanbul: YKY.
• Faroqhi, S. (2000). Osmanlı’da Kentler ve Kentliler (N. Kalaycıoğlu, Çev.). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ferlibaş, M. B. (2020). Selanik’teki XVI. Yüzyıla Ait Vakıflardan Biri: Yakub Paşa’nın Vakıf Eserleri ve Vakfettikleri. Belleten, LXXXIV(299), 135-202.
• Fisher, S. N. (2014). Sultan Bayezid Han (1481-1512) (H. Yalın, Çev.). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Genç, M. (2003). Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (1957). Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fâtihân. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Gökbilgin, M. T. (2007). XV. ve XVI. Asırlarda Edirne ve Paşa Livası Vakıflar-Mülkler Mukataalar. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Herodotos. (2009). Tarih (M. Ökmen, Çev.). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Hristozov, H. (2017). The Ottoman Town of İpsala from the Second Half of the 14th to the Еnd of the 16th Century. D. Stoyanova, G. Boykov ve I. Lozanov (Ed.), Cities in Southeastern Thrace Continuity and Trasnformation içinde (ss. 161-182). Sofia.
• Kurt, Y. (1992). Adana’da 1572 Yılında Kullanılan Türk Erkek Şahıs Adları. Belleten, LVII(218), 173-200.
• Liakopoulos, G. C. (2002). The Ottoman Conquest of Thrace Aspects of Historical Geography. The Institute of Economics and Social Sciences of Bilkent University, In Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts in History. Ankara.
• Mehmed Neşri. (1957). F. R. Unat ve M. A. Köymen (Haz.), Kitâb-ı Cihan- nümâ Neşrî Tarihi, II. Ankara: TTK.
• Oruç Beğ. (2007). N. Öztürk (Haz.), Oruç Beğ Tarihi. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Öz, M. (1999).Osmanlı Klasik Döneminde Tarım. Osmanlı Ansiklopedisi içinde (C. 3, ss. 66-73). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Öztürk, S. (1996). Osmanlı Arşiv Belgelerinde Siyakat Yazısı ve Tarihî Gelişimi, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Öztürk, O. M. (2012). Hızır Bin Abdullah’ta Saz Düzenleri ve Yansıttığı Ses Sistemi Üzerine Tespitler. Porte Akademik Müzik ve Dans Araştırmaları Dergisi, (5), 109-128.
• Pakalın, M. Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II. İstanbul: MEB Yayınları.
• Reindl, H. (2014). II. Bayezid ve Çevresi Hükümdarın Adamları (A. S. Ürgüplü, Çev.). İstanbul: Arvana Yayınları.
• Sağırlı, A. (2000). Mehmed B. Mehmed Er-Rûmî (Edirneli)’nin Nuhbetü’t- Tevârih ve’l Ahbâr’ı (Basılmamış Doktora Tezi). İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Sahillioğlu, H. (1983). Onbeşinci Yüzyıl Sonunda Bursa’da Dokumacı Köleler. Atatürk Yıllık Konferansları, VIII (1975-1976’dan ayrı basım), 217-229.
• Sahillioğlu, H. (1993). Darphane. DİA, 8, 501-505.
• Sezgin, İ. (2007). Paşa Livâsı. DİA, 34, 183-184.
• Sevin, V. (2007). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası. Ankara: TTK.
• Şükrullah Efendi. (2013). Behçetü’t-Tevârih (H. Almaz, Çev.). İstanbul: Mostar Yayınları.
• Turan, Ş. (1997). Kanuni Süleyman Dönemi Taht Kavgaları. İstanbul: Bilgi Yayınevi.
• Ünal, N. (2020). Osmanlı Şem’haneleri ve Mumcu Esnafı. USBAD Uluslararası Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, (3), 232-250.
• Varlık, M.Ç. (1974). Germiyan-oğulları Tarihi (1300-1429). Ankara: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, Ş. Ö. (2020). İpsala Şehri’nde Nüfus ve Yerleşim (1519-1570). H. Kayıcı ve E. Ünsal (Ed.), Her Yönüyle İpsala I içinde (ss. 125-142). Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, S. S. (2011). Osmanlı Klasik Çağında Sivas. İstanbul: Kitabevi.
• Yurdaydın, H. G. (1961). Kanunî’nin Cülûsu ve İlk Seferleri. Ankara: TTK.
• Yücel, Y. ve Sevim, A. (1991). Osmanlı Klâsik Döneminin Üç Hükümdarı Fatih-Yavuz-Kanuni. Ankara: TTK.