BİR DİL İÇİ AKTARIM ÖRNEĞİNİN SÖZ VARLIĞI BAKIMINDAN KARŞILAŞTIRILMASI: EY TURK UYGʻON

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 501 - 509, 20.12.2023

Ümit Karul

https://doi.org/10.30563/turklad.1376443

Öz

Soyvetler Birliğinin dağılması ile bağımsızlıklarına kavuşan Türk devletleri ile Türkiye Cumhuriyeti arasında siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkiler 1990’lı yıllardan itibaren hız kazanmıştır. Bu gelişmelerden edebiyat ve dil çalışmaları da etkilenmiştir. Yazarlar, şairler ve akademisyenler çeşitli eserleri Türk lehçeleri arasında aktarma çalışmalarına başlamıştır. Türkiye Türkçesinden diğer Türk lehçelerine ve bu lehçelerden Türkiye Türkçesine aktarmaların başlaması ve artması bu konu üzerinde bilimsel araştırmaları da gerekli kılmıştır. Zira lehçeler arası aktarmalarda çeşitli birtakım sorunlar ve zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle bu alanda yapılan dil bilimsel çalışmalar bu sorunları tespit edip çözüm üretmeyi hedeflemiştir.
Bu çalışmada Mehmet Emin Yurdakul’un, Tahir Kahhar tarafından Türkiye Türkçesinden Özbek Türkçesine aktarılan şiirlerinde lehçeler arası/dil içi aktarma sorunları tespit edilmeye çalışılmış ve betimsel istatistik (descriptive statistics) yöntemi kullanılarak bir inceleme yapılmıştır. Dil içi art zamanlı olan bu aktarmada kaynak metin ile hedef metin arasındaki istatistiki tutarlılık çalışmanın esasını oluşturmaktadır. Bu tutarlılıkları tespit edebilmek için çeviri/aktarma stratejilerinden faydalanılarak incelenen aktarmada kelime ve mısra düzeyinde eksiltme, ekleme ve değiştirme işlemleri tespit edilmeye ve bunların istatistiği çıkarılmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Özbek Türkçesi, Türkiye Türkçesi, Aktarma, Eksiltme ve Ekleme, Değiştirme

A vocational comparison of an internal translation example: ey turk uygʻon

Öz

Political, economic and cultural relations between the Turkic States, which gained their independence with the dissolution of the Soviet Union, and the Republic of Turkey have accelerated since the 1990s. Literature and language studies were also affected by these developments. Writers, poets and academics have started to translate various works between Turkic dialects. The beginning and increase of translations from Turkey Turkish to other Turkic dialects and from these dialects to Turkey Turkish has necessitated scientific research on this subject. Because various problems and difficulties arose in trasnlation between dialects. For this reason, linguistic studies in this field aim to identify these problems and produce solutions.
In this study, it was tried to determine the inter-dialect/intra-linguistic translation problems in Mehmet Emin Yurdakul's poems, which were translated from Turkey Turkish to Uzbek Turkic by Tahir Kahhar, and an analysis was made using the descriptive statistics method. In this intralingual diachronic transfer, the statistical consistency between the source text and the target text constitutes the basis of the study. In order to detect these consistencies, translation strategies were used to determine the reduction, expansion and modulation operations at the word level in the examined translation and their statistics were tried to be obtained.

Anahtar Kelimeler

Uzbek Turkish, Turkey Turkish, Transposition, Reduction and Expansion, Modulation

Kaynakça

• Alan, N. (2022). Bamsı Beyrek hikâyesinin Oğuz grubu Türk lehçelerindeki aktarmaları üzerine karşılaştırmalı bir inceleme. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Y. 11, S. 1, 36-56.
• Babahan, M. Ş. (2013). Bir Özbek Aydını Tahir Kahhar. Kardeş Kalemler Dergisi, Y. 7, S. 79, 55-57.
• Çalık, M. ve Sözbilir, M. (2014). İçerik Analizinin Parametreleri. Eğitim ve Bilim, Y. 39, S. 174, 33-38.
• Doğru, M. (2018). "Türkiye’de Öğrenim Gören Özbekistanlı Öğrencilerin Türkiye Türkçesi Öğrenmede ve Türkiye’de Yaşamış Oldukları Sorunlar: Selçuk Üniversitesi Özbek Öğrenciler Örneği." II. International Congress On Cultural Heritage and Tourism 3-5 Mayıs 2018 Taşkent-Özbekistan (ICCHT’2018). / Editörler: N. Uyanık vd. (Bölüm Yazarlığı; s. 10-21). ISBN: 978-605-7557-24-7, Konya, Eğitim Yayınevi.
• Eker, S. (2015). Lehçe İçi Aktarma Yöntemleri, Ankara, Kesit Yayınları.
• Kaplan, H. ve Peker, S. (2022). Kök Değerler Eğitimi Açısından Özbek Masalları. Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi Dergisi (AKEF) Dergisi, Y. 4, S. 2, 426-444.
• Odacıoğlu, C. ve Barut, E. (2018). Çeviri Usul, Strateji ve Yöntemleri Üzerine Bir Derleme. Tarih Okulu Dergisi (TOD), S. 11(XXXIV), 1363-1392.
• Öztürk, R. (2016). Özbek Türkçesi El Kitabı, Konya: Palet Yayınları.
• Qahhor, T. (1997). Mehmed Emin Yurdaqul Ey, Turk, Uygʻon, Toshkent: Yozuvchi Nashriyoti.
• Tansel, F. A. (1969). Mehmed Emin Yurdakul’un Eserleri – 1 Şiirler, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yavuz, E. (2018). “Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi Arasındaki Aktarım ve Çeviri Yazı Problemleri”, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 61, s. 215-253.
• Yelok, V. S. (2014). “Türkiye Türkçesinden Özbek Türkçesine Aktarma Meseleleri”, Gazi Türkiyat, S. 15, s. 67-86.
• Yeşilçiçek, V. ve Sakallı, E. (2013). “Doğu Türkistan’dan Anadolu’ya Türk Şiirinde Bağımsızlık Metaforu: Uyan”, Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, Y. 1, S. 1, s. 135-143.
• Yıldırım, A. ve Şimsek, H. (2018). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.