Dede Korkut'taki Boğaç Han

Yıl 2022, Cilt: 7 Sayı: 1, 87 - 102, 04.07.2022

Dursun Can Eyüboğlu

https://doi.org/10.55107/turksosbilder.1063457

Cited By: 4

Öz

Yaşadıkları coğrafya ve iklim koşullarıyla uyum içerisinde hayatını devam ettirmiş Türklerin tarihinde ve Türk halk edebiyatında destanlar önemli bir yere sahiptir. Dede Korkut Destanları Türk destanları içerisinde önemli bir yere sahiptir. Dede Korkut’ta birçok kişi adı geçmektedir. Bunlardan biri Boğaç Han’dır. Boğaç Han’ın adı Dede Korkut Kitabı’nda bir boyda geçmektedir. Dede Korkut’ta önemli bir yere sahip olan Boğaç Han tipinde en eskisi tarihin derinliklerine uzanan birçok tarihi-destani-efsanevi-mitolojik tabaka bulunmaktadır. Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu’nun kökleri tarihi-mitolojiktir. Destanın eski devirlere uzanan bir en alt tabakası olabilir. Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu aslında üzücü bir tarihi olayın, baba-oğul arasındaki bir taht ve hükümdarlık mücadelesinin destanileşmiş, masumaneleşmiş bir yansımasıdır. Konusu, Türk ve dünya tarihinde benzerleri görülen bir olaydır. Bu durum destanın tarihi yönüyle ilgilidir ve destanın tarihi bağlarını yansıtmaktadır. Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu’nda, Kırk Mert, eski Türk hükümdar, bey ve teginlerinin yanlarında yer alan bürokratik yapının, görevlilerin destani bir yansımasıdır. Destanda Kırk Mert sonradan Kırk Namert’e dönüşmüştür. Destandaki Kırk Namert ise, hükümdarın yanındaki kötü niyetli ve çıkarcı kişilerin, beylerin ve onların yönetimindeki yozlaşmış bürokratik yapının bir yansımasıdır. Dirse Han Oğlu Boğaç Han Boyu birçok mesajlar vermektedir. Bu makalede, Dede Korkut’taki Boğaç Han; adı, ailesi, tarihteki, Dede Korkut’taki ve destanlardaki yeri incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Boğaç Han, Dirse Han, Bayındır Han, Boğa

Bogac Han in Dede Korkut

Öz

Epics have an important place in history and Turkish folk literature of the Turks, who have continued their lives in harmony with the geography and climatic conditions they live in. Dede Korkut Epics has an important place in Turkic epics. Many people are mentioned in Dede Korkut. One of them is Bogac Han. The name of Bogac Han is mentioned in one epic in The Book of Dede Korkut. Bogac Han type, which has an important place in Dede Korkut, has many historical-epic-legendary-mythological layers, the oldest of which dates back to the depths of history. The roots of Dirse Han Oglu Bogac Han Boyu are historical-mythological. The epic may have a bottom layer that goes back to ancient times. Dirse Han Oglu Bogac Han Boyu is actually an epic and innocent reflection of a sad historical event, a struggle for the throne and sovereignty between father and son. Its subject is an event whose similarity is seen in Turkish and world history. This situation is related to the historical aspect of the epic and reflects the historical ties of the epic. Kirk Mert in Dirse Han Oglu Bogac Han Boyu, is an epic reflection of the bureaucratic structure and officials who were next to the old Turkish rulers, beys and tegins. In the epic, Kırk Mert later turned into Kırk Namert. Kırk Namert in the epic, on the other hand, are a reflection of the malicious and self-seeking people next to the ruler, beys and the corrupt bureaucratic structure under their management. Dirse Han Oglu Bogac Han Boyu gives many messages. In this article, Bogac Han in Dede Korkut; his name, family, place in history, Dede Korkut and epics were examined.

Anahtar Kelimeler

Dede Korkut, Bogac Han, Dirse Han, Bayindir Han, Boga

Kaynakça

• Abdulla, Kamal (2015). Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut. Akt. Ali Duymaz. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Akan, Mertcan ve Erdoğan, H. Göktürk (2016). “Dede Korkut Hikâyelerinde Eski Türk Töresinin Uygulamaları”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 1. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 65-79.
• Akgül, Yusuf (1996). “Dede Korkut Oğuznamelerinin Dresten El Yazması Türkmen-Çovdur Varyantları “Nesilsizlik” ve “Ad Koyma” Motiflerinin Türkmen Halk Destanlarındaki Yeri”, Bilig, S. 3, s. 129-137.
• Aliyev, Kamran (2018). Açık Kitap: Dede Korkut. Akt. Rabia Işık. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Chavannes, Edouard (2013). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. Çev. Mustafa Koç. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Çoruhlu, Yaşar (2015). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Ekici, Metin (2019). Dede Korkut Kitabı Türkistan/Türkmen Sahra Nüshası, Soylamalar Ve 13. Boy, Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, Orijinal Metin (Tıpkıbasım), Transkripsiyon, Aktarma. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Eliuz, Ülkü (2001). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Şahıs Kadrosunun Karakter Yapıları Bakımından İncelenmesi”, Bilig, S. 18 (Yaz 2001), s. 63-86.
• Ercilasun, Ahmet Bican (1994). “Dede Korkut Kitabı ile Oğuz Destanı Arasındaki Münasebetler”, I. Sovyet-Türk Kollokyumu, Bakü, 1-8 Temmuz 1988; Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1988, TDK Yay., Ankara, 1994, s. 69-89.
• Ercilasun, Ahmet Bican (2004). “Zikredilen Şahıslara Dayanılarak Dede Korkut Boylarının Kronolojik Sıralanması”, II. Milletlerarası Dede Korkud Kollokyumu (Bakü, Azerbaycan, 21-26 Aralık 1998); Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1998/I, TDK Yay., Ankara, 2004, s. 61-69.
• Erdem, Melek (1998). Dede Korkut Türkmenistan Varyantları. Yayımlanmamış doktora tezi. Ankara Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Ergin, Muharrem (1964). Dede Korkut Kitabı / Metin - Sözlük. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Ergin, Muharrem (1989). Dede Korkut Kitabı I. / Giriş - Metin - Faksimile. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basım Evi.
• Ergin, Muharrem (2017). Dede Korkut Kitabı. İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
• Erol, Ali (2016). “Senfonik Bir Eser: Kitab-ı Dede Korkut”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 593-603.
• Eyüboğlu, Dursun Can (2019). Korkut. İstanbul: Cinius Yayınları.
• Eyüboğlu, Dursun Can (2021). Dede Korkut'taki Karacuk Çoban. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, 5 (2), 134-179.
• Genç, Reşat (2000). “Kültür Tarihimizde Destanların Yeri ve Dede Korkut’taki Olayların Zamanı Üzerine”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni (Ankara, 19-21 Ekim 1999) Bildirileri, haz. Alev Kahya Birgül ve Aysu Şimşek Canpolat. Ankara: AKM Yayınları. s. 169-174.
• Gökyay, Orhan Şaik (1973). Dedem Korkudun Kitabı. İstanbul: Başbakanlık Kültür Müşteşarlığı Kültür Yayınları.
• Gömeç, Saadettin (2010). “Bogaç Han Hikâyesinin Kırgız-Hakaslardaki Bir Yansıması”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, S. 184, s. 217-228.
• Gumilev, Lev Nikolayeviç (2011). Eski Türkler. Çev. D. Ahsen Batur. İstanbul: Selenge Yayınları.
• Hakkoymaz, Sakine ve Uygun, Neşe (2017). “Dede Korkut Hikâyelerindeki Üstün Yetenekli Çocuklar”, Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, Cilt 3, S. 2, s. 22-34.
• İnayet, Alimcan (2015). “Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Destan’ın Yeni Bir Yorumu Üzerine”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15/2, s. 7-13.
• Jirmunskiy, Viktor Maksimoviç (1961). “Kitabı Korkud” ve Oğuz Destanı Geleneği”, çev. İsmail Kaynak, Türk Tarih Kurumu Belleten, S. 100, s. 609-629.
• Karakaş, Rezan (2013). “Dede Korkut Hikâyelerinde “Tutsaklıktan Kurtarma Motifi” ve “Bey Oğulları” Arasındaki İlişki”, Turkish Studies, Volume 8/1, s. 1867-1879.
• Kasımova, Fidan (2016). “Dede Korkut ve Kelt Druidleri”, III. Uluslararası Türk Dünyası Kültür Kongresi “Dede Korkut ve Türk Dünyası” (Çeşme-İzmir, 19-23 Ekim 2015) Bildiriler Kitabı, 2. cilt, edit. Metin Ekici vd. İzmir: Ege Üniversitesi. s. 857-862.
• Kemaloğlu, Muammer (2019). Dede Korkut (Destan İçre Tarih). Ankara: Raf Kitabevi.
• Kocasavaş, Yıldız (2014). “Korkut Ata’yla İlgili Bazı Kayıtların Düşündürdükleri”. İlmi Araştırmalar S. 0 (8): s. 139-144.
• Konıratbayev, Avelbek (2000). “Korkut Ata Hakkında”, akt. Dinara Düysebayeva, Kazakistan’da Dede Korkut, haz. Abdimalik Nısanbayev vd. Ankara: AKM Yayınları. s. 147-182.
• Ögel, Bahaeddin (1971). Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 1. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ögel, Bahaeddin (1971b). Türk Kültürünün Gelişme Çağları, 2. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Pehlivan, Gürol (2014). “Müstensihin Edebî Eserin Yaratımındaki Rolü -Dede Korkut Kitabı Örneğinde-“, Milli Folklor, S. 101, s. 101-112.
• Sakaoğlu, Saim (1998). Dede Korkut Kitabı / İncelemeler-Derlemeler-Aktarmalar (I İncelemeler-Derlemeler). Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.
• Salman, Hüseyin (1998). Türgişler. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Sümer, Faruk (1972). Oğuzlar / (Türkmenler) Tarihleri - Boy Teşkilatı - Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları.
• Şen, Mesut (2003). “Tepegöz Hikâyesi ile Polyphemos Efsanesi Arasındaki Anlayış Farkı”, Türk Dili, S. 618, s. 602-611.
• Taşağıl, Ahmet (2002). “Göktürkler”, Türkler, edit. Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, C. 2. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları. s. 15-48.
• Taşdelen, Vefa (2015). “Platon’un Kratylos Diyaloğu Ve Dede Korkut Hikâyeleri’nde Adların Anlamı Üzerine”, Düşünce Hayatımızda ve Kültürümüzde Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu (Bayburt, 21-22 Mayıs 2015) Tebliğler, edit. Fatih Yalçın ve Kürşad Kara. Bayburt: Bayburt Üniversitesi Yayınları. s. 101-112.
• Tekşan, Keziban (2017). “Dede Korkut Hikâyelerinde Yaratıcı Düşünce ve Yaratıcı Kişilik Özellikleri”, Ana Dili Eğitimi Dergisi, S. 5(2), s. 225-237.
• Tezcan, Semih ve Boeschoten, Hendrik (2001). Dede Korkut Oğuznameleri. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Türktaş, M. Metin (2013). “Dede Korkut Hikâyelerinde Adı Geçen Hayvanlar ve Bu Hayvanların Diğer Türk Lehçelerindeki Adlandırılışları”, Önder Göçgün’e Armağan Cilt: 2, Ed. Mithat Aydın, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Yayınları. s. 1093-1102.
• Uç, Himmet (2003). “Dirse Han Oğlu Buğaç Han Hikâyesi”, Milli Folklor, S. 60, s. 47-56.