Türkistan Tarihi Araştırmaları Açısından Mühim Bir Gezgin: Henri Moser ve Eserleri

Year 2020, Volume: 5 Issue: 1, 161 - 176, 18.06.2020

Oktay Berber

Abstract

Türk tarihi ve kültürü açısından son derece mühim bir coğrafya olan Türkistan hakkında geçmişte olduğu gibi günümüzde de pek çok çalışma yapılmaktadır. Söz konusu çalışmalarda yararlanılan kaynaklar arasında seyyahlara ait notlar yer almaktadır. Coğrafi, iktisadi, sosyal, kültürel, idari, askerî pek çok konuda gözlemlerin yer aldığı bu kaynaklara dayanarak döneme dair değerlendirmeler yapılabilmektedir. Bu bağlamda Türkistan hakkında bilgi veren seyyahlardan birisi de Henri Moser’dir. 1868 yılında Türkistan istikametine doğru ilk seyahatini gerçekleştiren Moser, bundan sonra birkaç defa daha bölgeye gitmek imkânı bulmuştur. Gerçekleşen seyahatler neticesinde gözlemlerini Fransızca olarak kaleme alan Moser, iki eserinde Türkistan’ın yapısı hakkında oldukça kapsamlı notlar aktarmıştır. Özellikle son dönemlerde seyahatnamelere dayalı olarak Türkistan hakkında hazırlanan çalışmalarda Henri Moser’in eserlerine yeterince yer verilmediği görülmektedir. Bu noktadan hareketle çalışmamızda Moser ve eserleri hakkında bilgi aktarılarak Türkistan tarihi üzerine yapılacak araştırmalara katkı sağlanması amaçlanmıştır.

Keywords

Buhara, Hive, Taşkent, Türkistan'da Rus Hakimiyeti

References

• À l’orientale: Collecting, Displaying and Appropriating Islamic Art and Arthitecture in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries, Ed. Francine Giese vd., Brill, Leiden 2019.
• AMANAT, Abbas – KHAZENİ, Arash, “The Steppe Roads of Central Asia and the Persian Captivity Narrative of Mirza Mahmud Taqi Ashtiyani”, Writing Travel in Central Asian History, Ed. Nile Green, Indiana University Press, Indiana 2014, s. 113-132.
• BERBER, Oktay, “Bozkırda Bir Vaha: Seyahatnamelere Göre 19. Yüzyılda Hive”, Seyyahların İzinde Türkistan, Ed. Mustafa Gökçe, Pegem Akademi Yay., Ankara 2019, s. 217-244.
• CHAİX, Paul, “L'irrigation dans l'Asie centrale, par Henri Moser. Paris 1894”, Le Globe. Revue genevoise de géographie, t. 33 (1894), s. 151-158.
• CURTİS, Atherton, Catalogue of the Etched Work of Evert Van Muyden, Frederick Keppel&Co., New York 1894.
• Durch Zentralasien, Reiseschilderungen, F. A. Brockhaus, Leipzig 1888.
• ERDOĞAN, Eralp, “Seyyahların Gözüyle 19. Yüzyılda Buhara ve Hive’de Yapılan Ticarî Faaliyetler”, Seyyahların İzinde Türkistan, Ed. Mustafa Gökçe, Pegem Akademi Yay., Ankara 2019, s. 245-266.
• GORŞENİNA, Svetlana, “Voyageurs Francophones en Asie Centrale de 1860 à 1932”, Cahiers du Munde russe, Vol 39/3 (1998), s. 361-373.
• GREEN, Nile, “Introduction”, Writing Travel in Central Asian History, Ed. Nile Green, Indiana University Press, Indiana 2014, s. 1-40.
• HOOSON, David, “Geography in Russia: Glories and Disappointments”, Geography: Discipline, Profession and Subject since 1870. An International Survey, Ed. Gary S. Dunbar, Kluwer Academic Publishers, 2001, s. 225-243.
• IŞIK, Hasan, “Seyahatnamelerin Türk Tarihi ve Türkistan Araştırmaları Açısından Önemi”, Seyyahların İzinde Türkistan, Ed. Mustafa Gökçe, Pegem Akademi, Ankara 2019, s. 1-26.
• Journal de Genève, 25 Ağustos 1895 Pazar (https://www.letempsarchives.ch/ -ET: 04.12.2019).
• --------, 22 Ağustos 1906 Çarşamba (https://www.letempsarchives.ch/ -ET: 04.12.2019).
• MOSER, Henri, A Travers L’Asie Centrale La Steppe Kirghize-Le Turkestan Russe-Boukhara-Khiva-Le Pays Des Turcomans et la Perse, Impressions de voyage, Paris 1886.
• --------, L'irrigation en Asie centrale, étude géographique et économique, Société édition scientifique, Paris 1894.
• --------, L'Orient inédit: à travers la Bosnie et l'Herzégovine, 1895.
• PFAFF, Robert, “Henri Moser”, Schaffhauser Biographien HI, Thayngen 1969, s. 212-222.
• RİCH, David Alan, The Tsar’s Colonels. Professionalism, Strategy, and Subversion in Late İmperial Russia, Harvard University Press, Massachusetts 1998.
• SCHELBERT, Leo, Historical Dictionary of Switzerland, 2014.
• YAZICI, Hüseyin, “Seyahatname”, DİA, C. 37, İstanbul 2009, s. 9-11.