TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE SÖZCÜK TÜRETME OLANAKLARI (SÖZLÜKSEL OLMAYAN AD TABANLARINDAN AD, EYLEM VE EYLEMSİ YAPIMI)

Year 2015, Volume: 1 Issue: 6, 236 - 265, 31.12.2015

Oğuz Ergene

Abstract

Sondan eklemeli bir dil olan Türkçede sözcük türetimi, ad ya da eylem tabanlarına ulanan türlü biçim birimleri ile gerçekleşir. Türkiye Türkçesinde ad, eylem ve eylemsi türetilen ad tabanlarının bir bölümü ise ölçünlü dilde yaygın biçimde kullanılmamaları ya da Türkçe sözlüklerin nitelikleri ve hazırlanma ilkeleri doğrultusunda, sözlük birimi olarak değerlendirilmemektedir. Söz konusu tabanlardan türetilen kimi adlarla eylemler de ölçünlü dilin söz varlığını içeren sözlüklerde işlenmemiştir. Bu çalışmada, Türkçe sözlüklerde sözlük birimi olarak yer almayan ad tabanları ile bu öğelerden türetilen adlar, eylemler ve eylemsiler incelenmiş; türetme yapılan tabanlar, bunlara ulanan türetme işlevli biçim birimleri sınıflandırılmış ve örneklendirilmiştir. Büyük bölümü, genel ağda çevrim içi yayımlanan ulusal ve yerel gazetelerden, haber sitelerinden derlenen örneklerin tamamı, yazılı kaynaklardan elde edilmiştir. Çalışmada, Türkçe biçim birimleri ile sözlüksel olmayan pek çok ad tabanından ad, eylem ve eylemsi türetilebildiği ve genellikle ad türündeki bu örneklerin yazılı kaynaklarda kullanıldığı belirlenmiş; Türkçenin sözcük türetme olanakları üzerine kimi çıkarımlarda bulunulmuştur.
Anahtar Sözcükler: Türkiye Türkçesi, türetme, biçim bilimi, biçim birimi, sözlükselleşme.

Sondan
eklemeli bir dil olan Türkçede sözcük türetimi, ad ya da eylem tabanlarına
ulanan türlü biçim birimleri ile gerçekleşir. Türkiye Türkçesinde ad, eylem ve
eylemsi türetilen ad tabanlarının bir bölümü ise ölçünlü dilde yaygın biçimde
kullanılmamaları ya da Türkçe sözlüklerin nitelikleri ve hazırlanma ilkeleri
doğrultusunda, sözlük birimi olarak değerlendirilmemektedir. Söz konusu
tabanlardan türetilen kimi adlarla eylemler de ölçünlü dilin söz varlığını
içeren sözlüklerde işlenmemiştir. Bu çalışmada, Türkçe sözlüklerde sözlük
birimi olarak yer almayan ad tabanları ile bu öğelerden türetilen adlar,
eylemler ve eylemsiler incelenmiş; türetme yapılan tabanlar, bunlara ulanan
türetme işlevli biçim birimleri sınıflandırılmış ve örneklendirilmiştir. Büyük
bölümü, genel ağda çevrim içi yayımlanan ulusal ve yerel gazetelerden, haber
sitelerinden derlenen örneklerin tamamı, yazılı kaynaklardan elde edilmiştir.
Çalışmada, Türkçe biçim birimleri ile sözlüksel olmayan pek çok ad tabanından
ad, eylem ve eylemsi türetilebildiği ve genellikle ad türündeki bu örneklerin
yazılı kaynaklarda kullanıldığı belirlenmiş; Türkçenin sözcük türetme
olanakları üzerine kimi çıkarımlarda bulunulmuştur.  

Keywords

Türkiye Türkçesi, türetme, biçim bilimi, biçim birimi, sözlükselleşme

References

• AKSAN Doğan (1990). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim 3, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BANGUOĞLU Tahsin (1986).Türkçenin Grameri, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• BLOOMFIELD Leonard (1956). Language, New York: Henry Holt And Company.
• BOOIJ Geert (2005). The Grammar of Words, Oxford: Oxford University Press.
• BOZ Erdoğan (2006). “Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu”, Türkçenin Çağdaş Sorunları, s. 9-46, İstanbul: Divan Yayınevi.
• ___________ (2013). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi, Ankara: Gazi Kitabevi.
• BÜYÜKKANTARCIOĞLU Nalan (2000). “Türkçe Sözcük Biçimlenmesinde Düzlemler ve Türetmeler”, Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 17 (1), 81-94.
• COATES Richard (2005). Word Structure, Taylor & Francis e-Library, http://en.bookfi.org/book/ 1023318 (ET: 18.09.2015).
• DİL DERNEĞİ (2012). Türkçe Sözlük, Ankara: Dil Derneği Yayınları.
• GERDTS Donna B. (1998). “Incorporation”, The Handbook of Morphology (Ed. A. Spencer ve A. M. Zwicky), s. 84-100, Oxford: Blackwell Publishers Ltd.
• GÜNAY V. Doğan (2007). Sözcükbilime Giriş, İstanbul: Multilingual.