TÜRK EDEBİYATINDA MUAMMA ve SÜRÛRÎ’NİN “ŞERH-İ MUAMMEYÂT-I MÎR HÜSEYİN” ADLI ESERİ

Year 2017, Volume: 1 Issue: 11, 222 - 239, 17.12.2017

Tolga Öntürk

Abstract

Kelime
anlamı “gizlenmiş ve güç anlaşılır söz” olan mu’ammâ, edebiyatımızda bir ismin
gizlenmesi şeklinde düzenlenmiş bilmecelere verilen addır. Başlangıçta Allah’ın
doksan dokuz ismi hakkında yazılan mu’ammâlar, sonradan insan isimleri için de
yazılmıştır. İnce zekâ ve derin bir birikim gerektiren mu’ammâ düzenleme ve
çözme hususuna, şairlerimiz büyük önem vermişlerdir. Mu’ammâ, birçok nazım
şekli gibi edebiyatımıza Fars edebiyatından geçmiştir. Türk edebiyatında XV.
yüzyıldan itibaren Ali Şîr Nevâyî ile başlayan mu’ammâ söyleme geleneği Fuzûlî,
Emrî, Muammâyî Ali ile devam eder. Türk edebiyatında mu’ammânın tarifi, tanımı
ve çözüm yolları üzerine bazı eserlerde ve risâlelerde çeşitli bilgilere
rastlamak mümkündür. Fuzûlî’nin “Mu’ammâ Risâlesi”, Bedri Dilşâd’ın
“Murad-nâme” ve Feyzî’nin “Gül-i Sad-berg” adlı risalesinde mu’ammâların
çözümüne ve düzenlenmesine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Bu eserlerin yanı
sıra, mu’ammâ üzerine yazılmış şerhler de bu türle ilgili önemli bilgiler
ihtiva eder. Bunlardan Sürûrî’nin Molla Câmî, Mir Hüseyin Mu’ammâyî ve Ali
Ker’in mu’ammâları üzerine yaptığı şerhler oldukça önemlidir. Bilhassa Şerh-i Mu’ammeyât-ı Mir Hüseyin adlı
eserde, mu’ammâların çözüm yollarını anlatan Sürûrî’nin, bu fendeki ustalığı da
ortaya çıkar.

Bu
çalışmada, Türk Edebiyatında “şerh ve mu’amma” konuları hakkında bilgi
verilmiş, Surûrî’nin “Şerh-i Mu’ammeyât-ı Mîr Hüseyin” isimli eseri nüshaları
ile birlikte tanıtılmıştır.

Keywords

Surûrî, Mu’ammâ, Mir Hüseyn, Şerh, Türk Edebiyatı

References

• ARSLAN, Mehmet, “Divan Edebiyatında Mu’ammâ”, Osmanlı Edebiyat-Tarih-Kültür Makaleleri, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2000.
• BAŞ, Münire Kevser, Lâmii Çelebi’nin Şerh-i Mu’ammeyât-ı Âlâ Esma-i Hüsnâ’sı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara 1999.
• BİLKAN, Ali Fuat, Türk Edebiyatında Mu’ammâ, Akçağ Yayınları, Ankara 2000.
• CANIM, Rıdvan, Divan Edebiyatında Türler, Grafiker Yayınları, Ankara 2010.
• CEYHAN, Âdem, Bedr-i Dilşâd’ın Murad-name’si, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 1994.
• CEYLAN, Ömür, “Şerh-Türk Edebiyatı”, TDV İslam Ansiklopedisi, TDV Yayınları, C.38, 2010.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil -Yusuf Ziya Öksüz, Türk Bilmeceler Hazinesi, Ülker Yayınevi, İstanbul 1979.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat, Aydın Kitabevi, Ankara 2000.
• ELBİR, Bilal, “Surûrî’nin Şerh-i Şebistân-ı Hayâl’indeki Şerh Metodu Ve Hurûfîlik Yansımaları”, Turkısh Studıes, Volume 2/3, Summer 2007.
• ERDOĞAN, Mustafa, “Edebiyatımızda Şerh Geleneğine Genel Bir Bakış”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.1, Manisa 1997.
• ERZEN, Mehmet Halil, “Şem’i Şem’ullah’ın Şerh-i Tufetü’l Ahrâr’da İzlediği Şerh Metodu” Turkish Studies. Fall 2014, Vol. 9 Issue 12.
• GÜLEÇ, İsmail, “Gelibolulu Musluhiddin Sürûri, Hayatı, Kişiliği, Eserleri ve Bahrü’l-Ma’ârif İsimli Eseri”, Osmanlı Araştırmaları: The Journal of Ottoman Studies, XXI, 2001.
• MENGİ, Mine, “Metin Şerhi, Tahlili ve Tenkidi Üzerine”, Divan Şiiri Yazıları, Akçağ Yayınları, Ankara 2010.
• NÂCÎ, Muallim, Lügat-i Nâcî, TDK Yayınları, Ankara 2009.
• NEVÂYÎ, Ali Şîr, Mecâlisü’n-Nefâyis, (Haz: Kemal Eraslan), TDK Yayınları, C.II. Ankara 2001.
• OKATAN, Halil İbrahim, “Sûdî’nin Bostan Şerhinde Uygulanan Şerh Yöntemi Ve Eleştiri”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/9 Summer 2013.
• OLGUN, Tahir, Edebiyat Lügati, Enderun Kitabevi, İstanbul 1994.
• PALA, İskender, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Kapı Yayınları, İstanbul 2004.
• SAMİ, Şemsettin, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2006.
• SARAÇ, M. A. Yekta, Emri’nin Hayatı ve Edebi Kişiliği, İ. Ü. Türkiyat Mecmuası, C.20, 1997.
• SARAÇ, M. A. Yekta, “Muamma ve Divan Edebiyatındaki Seyri”, İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 27, S. 1, İstanbul 1997.
• SARAÇ, M. A. Yekta, “Şerhler”, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, İstanbul 2006.
• TARLAN, Ali Nihat, Divan Edebiyatında Muamma, Burhaneddin Matbaası, İstanbul 1936.
• YAMAN, Hakan, “Sürurî’nin Ahkâm-ı Nücum İsimli Bir Eseri Var Mıdır?”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 3/2 Spring 2008, s.743-750.
• YILMAZ, Ozan, “Klasik Şerh Edebiyatı Literatürü”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.5, S.9, 2007, s.271-303.