Klasik Osmanlı Türkçesi Dönemine Ait Yazarı Bilinmeyen Ahlak Risalesi (Giriş-İnceleme-Metin)

Year 2021, Volume: 4 Issue: 2, 286 - 301, 31.12.2021

İnan Gümüş

https://doi.org/10.37999/udekad.995793

Abstract

Ahlak kuralları toplumlara ve dönemlere göre değişiklik göstermekle birlikte temelde insanı ve toplumu belli kalıplar içerisinde tutarak düzeni sağlama işlevine sahiptir. İslam toplumları da özellikle Kur’an-ı Kerim ve sünnete dayalı olarak bir dizi ahlaki normlar geliştirmişler ve bunları çeşitli eserler aracılığıyla ortaya koymuşlardır. Ahlakla ilgili bilgiler doğrudan ahlak konusunun işlendiği eserlerde verilebileceği gibi başta din ve tasavvuf olmak üzere çeşitli başlıklar altında kaleme alınan eserlerde de ön plana çıkarılabilir. Bu anlamda Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında ahlak konusu geniş bir yelpazede ele alınmıştır. Üzerinde çalıştığımız Ahlak Risalesi de bu doğrultuda ele alınabilecek eserlerdendir. Yazarı ve yazılış tarihi bilinmeyen eser, “Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmut No. 6449/1” katalog bilgileriyle kayıtlıdır. Beş varaktan meydana gelen eserin her bir sayfasında on dokuz satır bulunmaktadır. İki kısımda değerlendirilebilecek eserin ilk kısmında genel ahlakla ilgili bilgiler verilmiş, ikincisinde ise ahlak konusuyla bağlantılı olarak Ahlak-ı Muhsinî’nin şükür babında yer alan Sultan Sencer ve derviş hikâyesinin öz bir çevirisi sunulmuştur. Bu çalışmada eserin tanıtımı ve çeviri yazıya aktarımının yanında dil ve içerik yönünden genel bir değerlendirmesine yer verilmiştir.

Keywords

ahlak, Klasik Osmanlı Türkçesi, Ahlak Risalesi, hikâye, Sultan Sencer ve derviş.

Ahlak Risalesi Whose Author is Unknown From Classical Ottoman Turkish (Introduction-Analaysis-Text)

Abstract

Although the moral rules varies according to societies and periods, it basically has the function of maintaining order by keeping people and society in certain patterns. Islamic societies have also developed a series of moral norms, especially based on the Qoran and Sunnah, and have put them forward through various works. As well as information about morality can be given directly in works dealing with the subject of morality, it can be emphasized in works written under various titles, such as religion and sufism. In this sense, the subject of morality in Arabic, Persian and Turkish literature has been discussed in a wide range. The Ahlak Risalesi, which we are working on, is one of the works that can be considered in this direction. The work, whose author and date of writing is unknown, is registered with catalog information “Süleymaniye Library, Hacı Mahmut No. 6449/1”. There are nineteen lines on each page of the work, which consists of five leaves. In the first part of the work, which can be evaluated in two parts, information about general morality is given, and in the second part, a concise translation of the story of Sultan Sencer and the dervish, which is included in the gratitude chapter of Ahlak-ı Muhsinî, is presented in connection with the subject of morality. In this study, a general evaluation of the work in terms of language and content is given, as well as the introduction and translation of the work.

Keywords

morality, Classical Ottoman Turkish, Ahlak Risalesi, story, Sultan Sencer and dervish.

References

• Alaaddin Ata Melik Cüveynî (2013). Tarih-i Cihan Güşa. çev. Mürsel Öztürk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• ALTINPAY, Hüseyin (2008). Hocazâde Abdülaziz Efendi Ahlâk-ı Muhsinî Tercümesi Fatih Ktp. 3467 (1a-60b). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• ATAÇ, Selma (2021). Rıdvân b. Abdülmennân’ın Terceme-i Ahlâk-ı Muhsinî’si (1b-85b, İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kırşehir: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AVÇİN, Mehmet (2011). Terceme-i Ahlâk-ı Muhsînî (1b-99a) (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• AYNÎ, Mehmed Ali (1993). Türk Ahlâkçıları. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• BULUÇ, Sadettin (1968). “Şeyyâd Hamza’nın Bilinmeyen Bir Mesnevîsi”. Türkiyat Mecmuası, XV: 247-257.
• Bursalı Mehmed Tahir (2009). “Ahlak Kitaplarımız”. Sadeleştiren: Saadettin Özdemir. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (22): 161-176.
• CEVİZCİ, Ahmet (2003). “Ahlâk ve Etik”. Felsefe Ansiklopedisi. Editör: Ahmet Cevizci. C. 1. İstanbul: Etik Yayınları. 117-121.
• CEVİZCİ, Ahmet (2005). Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Paradigma Yayınları.
• ÇAĞRICI, Mustafa (1989). “Ahlâk”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 2: 1-14/ [https://islamansiklopedisi.org.tr/ahlak#1, 09.08.2021].
• DEMİRKOL, Murat (2019). Ahlâk-ı Muhsinî Kâşifî’nin Ahlâk Kitabı (İnceleme-Çeviri-Tıpkıbasım). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• DEVELİ, Hayati (1995). Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ERDEM, Hüsameddin (2000). “Osmanlıda Ahlak ve Bazı Ahlak Risaleleri”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (10): 25-64.
• GÖKSU, Erkan [Tercüme ve Notlar] (2017). Gazneliler - Ravzatu’s-Safa (Mülûk-i Gazneviyye) - Muhammed bin Hâvendşâh bin Mahmûd Mîrhând. İstanbul: Kronik Kitap Yayınları.
• http://lugatim.com/s/ahlak, Erişim Tarihi: 10.08.2021
• KAFESOĞLU, İbrahim (1984). Harezmşahlar Devleti Tarihi (485-618/1092-221). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KOMİSYON (2009a). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KOMİSYON (2009b). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. C. 2 Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• KOYUNCU, Fatih (2016). Azmî Pir Mehmed’in Enîsü’l-Ârifîn’i (İnceleme-Tenkitli Metin). Doktora Tezi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1987). “Hârizmşâhlar”. MEB İslâm Ansiklopedisi. C. 5/Kısım 1:265-296.
• KÖYMEN, M. Altay (1984). Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi. C. 2 (İkinci İmparatorluk Devri). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• LEVEND, Agâh Sırrı (1964). “Ümmet Çağında Ahlâk Kitaplarımız”. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, (11): 89-115.
• ÖZLEM, Doğan (2014). Etik - Ahlak Felsefesi. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• PARLATIR, İsmail (2017). Açıklamalı İslâmî Terimler Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• SEVİM, Ali-MERÇİL, Erdoğan (2014). Selçuklu Devletleri Tarihi - Siyaset, Teşkilât ve Kültür. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• SÜMER, Faruk (1991). “Atsız b. Muhammed”. TDV İslâm Ansiklopedisi. C. 4: 91-92/ [https://islamansiklopedisi.org.tr/atsiz-b-muhammed, 17.08.2021].
• TURĞUT, Murat (2019). Osmanzâde Ahmed Tâib’in Ahlak-ı Ahmedı̂ İsimli Eseri (İnceleme-Metin-İndeks). Yüksek Lisans Tezi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TURĞUT, Murat (2021). “Türk Edebiyatı’nda Ahlâk-ı Muhsinî Tercümeleri”. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (4): 82-92.
• Yazarı Bilinmeyen Ahlak Risalesi. Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmut No. 6449/1.
• YILMAZ BOZO, Esra (2019). Ahlâk-ı Muhsinî: Metin-İnceleme (1a-98b). Yüksek Lisans Tezi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.