Rumeli ve Balkan Türkülerinin Ezgilerinde Mekân

Year 2025, Issue: 1, 44 - 54, 11.01.2025

Erdoğan Altınkaynak

Abstract

Mekân kelimesi “barınılacak yer”, “hane”, “coğrafi parça” gibi anlamlar içerir. Mecazi olarak da “işletme”, “sahip olunan yer” anlamında da kullanılır. Edebiyatta özellikle kurgusal eserlerde “olayın geçtiği yer” şeklinde tanımlanır. Kökenleri Orta Asya’dan beslenerek gelen kadim Anadolu kültürünün temel ögelerinden biri olan türkülerde de mekân kavramı belirli duyguların oluşturulması, dinleyicinin hayal gücünü ortaya çıkarması ve düşüncenin işlenmesi amacıyla yoğun bir şekilde işlenmiştir.Türküler üzerinde çeşitli özelliklerin incelenmesi ve bilimsel olarak ortaya konulması amacıyla farklı alanlardan çok sayıda araştırmacı çalışma yapmıştır. Bunlar “araştırma”, “derleme”, “inceleme”, “tasnif”, “yayın”, “icra” çalışmaları şeklinde ayrı ayrı veya bir bütün olarak çalışma konusu olabilir. Bu çalışmalarda türküler; “konuları”, “ezgi yapıları”, “tür ve şekil yapıları”, “yöresel özellikleri” ve “yayılma sahaları” gibi çeşitli açılardan değerlendirilmiştir. Geleneksel açıdan bu tasnif şekli doğrudur. Şu ana kadar yapılan türkü tasnifleri neredeyse birbirinin aynısı olarak ortaya konulmuştur. Ancak türkülerin sadece ezgi, şekil ve konu başlıklarından ibaret olmadığı tarzındaki bir bakış açısı ve düşünce şu ana kadar tasnif çalışmalarında pek önemsenmemiştir.Edebi ürünlerde olaya ait anlatımlarda her zaman olayın kurgulandığı ya da duyusal / duygusal ilişki kurulduğu bir mekân da vardır. Edebi eserin başlangıcı konusunda da türe, eserin içeriğine, amaçlanan duygu ve düşünceye ve kullanılacak tekniğe uygun biçimlerde oluşturulur. Bu makalede, Trakya ve Rumeli türkülerinde ilk mısraın veya birbiriyle bağlantılı olarak ilk iki mısraın konunun somutlaşmasını sağlamak ve gerçeklik duygusunu ortaya çıkarmak amacıyla bir mekâna atıfla başladığı belirlenmiştir. Bu mekanlar (1) “türkünün geçtiği mekânı ve türkünün nereye ait olduğunu belirtmek”, (2) “olayın geçtiği yeri bildirmek”, (3) “türkünün maksadını ve mesajını ifşa etmek”, (4) “olayın trajik veya dramatik bir durumu arz ettiğini işaretlemek”, (5) “konunun içeriğine uygun bir sembol olarak kullanmak” ve (6) “türkünün kahramanının son durumunu belirtmek” gibi başlıklar altında toplamak mümkündür. Mekânların türleri ile ilgili olarak, (1) “şehir veya yerleşim adları”, (2) “ırmak, dağ gibi coğrafi unsurlar”, (3) “liman, pazarlar, çarşı gibi ticari mekânlar”, (4) “pencere, oda, çeşme gibi dar mekânlar”, (5) “yol, avlu, evlerinin önü” gibi belirsiz mekânlar ile (6) “kahve fincanı, kese, mendil, giysi gibi eşya ve aletlerden oluşan gizli mekânlar” şeklinde bir sınıflandırma yapılabilir.İncelenen türkülerin sözel yapısı da değerlendirilmiş ve türkülerin belirli bir sıra içinde oluşturulduğu belirlenmiştir. Rumeli ve Balkan Türkülerinin sözleri, sıralama, mekanların türkülerde kullanıldığı yerler, kullanılma işlevleri ve tasnifleri bu makalede araştırmanın ana ekseninin oluşturmaktadır.

Keywords

mekân, türkü, Balkan ve Rumeli, türkülerin yapısı, mekânın işlevi

The Use of Place in Rumalia and Balkan Folk Song Tunes

Abstract

The word ‘place’ has meanings such as ‘place of shelter’, ‘household’,
‘geographical part’. It is also used metaphorically in the sense of ‘enterprise’,
‘owned place’. In literature, especially in fictional works, it is defined as ‘the place
where the event takes place’. The folk song classifications made so far have
been almost identical to each other. However, a point of view and thought that
folk songs are not only composed of melody, form and subject titles has not
been given much importance in classification studies so far. In this article, it has
been determined that the first verse or the first two verses in Thrace and Rumelia
folk songs start with a reference to a place in order to concretise the subject and
to reveal the sense of reality. These places can be categorised under such
headings as (1) ‘indicating the place where the folk song takes place and where
the folk song belongs to’, (2) ‘indicating the place where the event takes place’,
(3) ‘revealing the purpose and message of the folk song’, (4) ‘marking that the
event presents a tragic or dramatic situation’, (5) ‘using it as a symbol appro
priate to the content of the subject’ and (6) ‘indicating the final state of the hero
of the folk song’. Regarding the types of places, a classification can be made as
(1) ‘city or settlement names’, (2) ‘geographical elements such as rivers,
mountains’, (3) ‘commercial places such as harbours, markets, bazaars’, (4)
‘narrow places such as windows, rooms, fountains’, (5) indefinite places such as
‘road, courtyard, front of houses’ and (6) ‘hidden places consisting of objects
and tools such as coffee cups, pouches, handkerchiefs, clothes’. The verbal
structure of the analysed folk songs was also evaluated and it was determined
that the folk songs were composed in a certain order. The main axis of the
research in this article is the lyrics of Rumelia and Balkan Folk Songs, the order,
the places where the places are used in the folk songs, the functions of their use
and their classifications

Keywords

: place, folk songs, Rumelia and Balkan, structure of folk songs, functions of place

References

• Arseven, V., (1961). Halk müziğinde söz I. Türk Folklor Araştırmaları, C. VI, S. 138.
• Arsunar, F., (1947). (1948), Anadolu halk türkülerinden örnekler C. I. Ankara, Halkevi Yayınları.
• Arsunar, F., (1948). Anadolu halk türkülerinden örnekler, C. II. Ankara, Halkevi Yayınları.
• Ataman, S. Y. (1951). Memleket Havaları. İstanbul, Saka Matbaa.
• Atılgan, H .l. (1979). Hikâyeli Çukurova Türküleri. Hatça Kız. Sivas Folkloru, S. VII (76- 77), (Mayıs-Haziran), s. 19.
• Hamdi H. (2008). Makedonya Türklerince söylenen türküler. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Bayrak, M. (1996). Öyküleriyle halk anlatı türküleri. Ankara, Baran Ofset.
• Bekki, S. (2004). Baş yastıkta göz yolda Sivas türküler. İstanbul, Kitabevi Yayınları Ocak s. 2301-2302.
• Boratav, P. N. (1995). 100 soruda Türk halk edebiyatı. İstanbul, Gerçek Yayınları.
• Elçin, Ş. (1992). “Türkü”, Türk dünyası el kitabı, Ankara, C. III, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Kaçar (Yahya), G. (2008). Rumeli türküleri. Erdem, (51), 217 – 234.
• Kaya, D. (1999). Anonim halk şiiri, Ankara, Akçağ Yayınları.
• Nakip, M. (1991). Kerkük Türk halk musikisinin tasnifi ve tahlili. Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Özbek, M. (1994). Folklor ve türkülerimiz. İstanbul, Ötüken Neşriyat.
• Özdemir, F. (1991), Anadolu destanlarının biçimleri ve çeşitli temaları. Kültür bakanlığı Yayınları.
• Öztelli, C. (1973). Evlerinin önü. İstanbul, Hürriyet Yayınları.
• Tan, N.- Salih T. (2001). Van Halk Müziğine Giriş, Sözlü ve Sözsüz Ezgiler. Ankara, Van Valiliği Yayınları. Tüfekçi Neriman – Tüfekçi Nida (1964). Memleket türküleri. İstanbul, Hakan Yayınevi.
• Terzibaşı, A. (1975). Kerkük hoyratları ve manileri. İstanbul, Türkiye Barolar Birliği Yayınları.
• Turhan S. (2017). Trakya – Rumeli Türk halk müziği ve halk oyunları. İstanbul, Motif Vakfı yayınları C. I.
• Turhan S. (2017). Trakya – Rumeli Türk halk müziği ve halk oyunları. İstanbul, Motif Vakfı yayınları C. II.
• Turhan S. (2017). Trakya – Rumeli Türk halk müziği ve halk oyunları. İstanbul, Motif Vakfı yayınları C. III.
• Yaltırık, H. (2023). Balkanlarda üç büyük yatır hakkındaki nefes örnekleri. Balkanlarda Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları, 5(2), 161-180.