Toplumsal Cinsiyet Ekseninde Din ve Aile İçi Roller

Yıl 2020, Cilt: 29 Sayı: 2, 459 - 493, 26.12.2020

Sümeyra Ünalan Turan , Vejdi Bilgin

Öz

Zihniyet oluşturmada yadsınamaz bir rol oynayan din, bireylerin toplumsal cinsiyet rol tutumlarının inşasında kilit öneme sahiptir. Bu makalede dinin, yükseköğrenim gör-müş, çalışan, dindar, 0-6 yaş çocuğa sahip kadınların ve eşlerinin toplumsal cinsiyet tutumlarının oluşumu, eş seçimi, kadınlık ve erkeklik algısı, ev işi ve ebeveynlik rolleri paylaşımını nasıl etkilediği araştırılmaktadır. Çalışmada, din kurumunun bahsi geçen nitelikleri taşıyan 25 evli çifti, eş seçimi, toplumsal cinsiyet rol tutumlarının oluşumu ile ev işleri ve çocuk bakım sorumluluklarının paylaşımı hususunda nasıl etkilediğini ortaya koymak amaçlanmaktadır. Derinlemesine görüşme tekniği ile elde edilen verilere dayanan bu araştırma neticesinde, katılımcıların toplumsal cinsiyeti, dinî bir üst değer olarak gördükleri adalet penceresinden ele aldıkları ve ev işi ile çocuk bakım sorumluluk paylaşımı konusunda Hz. Muhammed örneğinde somutlaşan dinî arka planın kadın katılımcıları güçlendirici argümanlar sağladığı tespit edilmiştir. Ayrıca Hz. Muham-med’in ev işlerini paylaşması, ev işi yapmayan erkek katılımcılar tarafından dinî bir emir değil tavsiye olarak yorumlanırken; ev işlerine katılımı yüksek erkekler için ise geleneksel ailelerine karşı ev işi yapmalarını meşrulaştırıcı dinî bir açıklama zemini sağlamıştır.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Toplumsal cinsiyet, din, eş seçimi, ev işi, çocuk bakımı

Religion And Intra-Family Roles in The Axis Of Gender

Öz

Religion, that plays an undeniable role in creating a mentality, has a significant key role in the construction of individuals' gender role attitudes. The present article investigates the effect of religion on the formation of gender attitudes, choosing one’s spouse, perception of femaleness and masculinity, sharing of household chores, and parenting roles of women and spouses with higher education, working, religious, and with children of 0-6 years of age. The study aimed to show how religion affected 25 married couples with the above-mentioned qualities, their choice of spouse, the formation of gender role attitudes, and the sharing of household chores and childcare responsibilities. As a result of this research which was based on the data obtained with the in-depth interview technique, it was determined that the participants considered the gender through the window of justice, where they see the religion as an upper-value; and the religious background that was concretized in the example of Prophet Muhammad provided empowering arguments for female participants about sharing household chores and childcare responsibility. In addition, it was also determined that Prophet Muhammad’s sharing household chores was interpreted as an advice rather than a religious order by the male participants who did not do household chores; and it also provided the men with high participation in household chores with a religious explanation basis that legitimized their participation in household chores against their traditional families.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion, Gender, Religion, Spouse Selection, Household Chores, Childcare

Kaynakça

• Acar Savran, Gülnur - Demiryontan, Nesrin Tura. Kadının Görünmeyen Emeği. İstanbul: Yordam Kitap, 3. Basım, 2016.
• Acar-Savran, Gülnur. Beden Emek Tarihi Diyalektik Bir Feminizm İçin. İstanbul: Kanat Kitap, 3. Basım, 2013.
• Akagündüz, Ümüt. “Kadın ve Kadınlığa Dair: II. Meşrutiyet Dönemi Dergilerin-den Yansımalar (1908-1918)”. Folklor/Edebiyat 73 (01 Nisan 2013), 63-80.
• Aktaş, Cihan. Bacıdan Bayana: İslamcı Kadınların Kamusal Alan Tecrübesi. İstanbul: Pınar Yayınları, 2001.
• Albayrak, H. Şule. “İslam’da Kadın Tartışmalarında Geleneğe Özcü Yaklaşımın Eleştirisi ve Alternatif Bir Gelenek Okuması”. Kadın Olmak & İslam, Gelenek, Modernlik ve Ötesi. ed. H. Şule Albayrak. 397-422. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• Amman, Mehmet Tayfun. “Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet- Sosyal, Bilimsel Yaklaşımlar-”. Dini ve Toplumsal Boyutlarıyla Cinsiyet II 2/13-55. İstanbul: En-sar Neşriyat, 2012.
• Avcı, Özlem. Bir Özneleşme Örneği olarak İstanbul’da Dindar Üniversite Gençliği. İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Doktora Tezi, 2010.
• Aydın, Mustafa. “Aile ve Din/İslam”. Sistematik Aile Sosyolojisi. ed. Mustafa Aydın. 315-333. Çizgi Kitabevi, 2. Basım, 2016.
• Ayten, Ali - Anık, Evrim. “LGBT Bireylerde Dinî İnanç, Din ve Tanrı Tasavvuru, Dinî ve Manevî Başa Çıkma Süreci”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 14/2 (2014), 7-31.
• Başak, Suna vd. “Kadının Görünmeyen Emeği: İkinci Vardiya”. Anka Kadın Araştırmaları Merkezi, 66.
• Berktay, Fatmagül. Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın. İstanbul: Metis Yayınları, 7. Basım, 2019.
• Bhasin, Kamla. Toplumsal Cinsiyet: Bize Yüklenen Roller. çev. Kader Ay. İstanbul: Kadav Yayınları, 2003.
• Bilgin, Vejdi. Bizi Kuşatan Toplum. İstanbul: Düşünce Kitabevi, 2009, 26.
• Bilton, Tony vd. Sosyoloji. çev. Kemal İnal vd. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2. Basım, 2009.
• Bolzendahl, Catherine I. - Myers, Daniel J. “Feminist Attitudes and Support for Gender Equality: Opinion Change in Women and Men, 1974-1998”. Social For-ces 83/2 (2004), 759-790.
• Bora, Aksu. Kadınların Sınıfı Ücretli Ev Emeği ve Kadın Öznelliğinin İnşası. İstanbul: İletişim Yayınları, 7. Basım, 2016.
• Brooks, Catherine - Bolzendahl, Catherine. “The Transformation of U.S. Gender Role Attitudes: Cohort Replacement, Social-Structural Change, and Ideologi-cal Learning”. Social Science Research 1 (2004), 106-133.
• Bustan, Hüseyin. İslam ve Cinsiyet Farklılıkları. çev. Cafer Derbendi. İstanbul: El-Mustafa Yayınları, 2014.
• Butler, Judith. Cinsiyet Belası Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi. çev. Başak Er-tür. İstanbul: Metis Yayınları, 4. Basım, 2014.
• Can, Yücel. “Dindar Kadınların Toplumsal Cinsiyet Eşitliği/Adaleti Algısı”. Sosyal Yaşam ve Kadın. ed. Mehmet Gürbilek v. dğr. 289-306. Konya: Necmettin Er-bakan Üniversitesi, 2016.
• Cash, Scottye J. vd. “Money Equals Time: Influence of Poverty Status on Hours Spent Doing Housework”. Journal of Poverty 9/2 (11 Temmuz 2005), 89-109. https://doi.org/10.1300/J134v09n02_05
• Ciabattari, Teresa. “Changes in Men’s Conservative Gender Ideologies: Cohort and Period Influences”. Gender and Society 15/4 (2001), 574-591.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Değişen Toplumda Değişen Statü: Osmanlı Devleti ve Cumhu-riyet Döneminde Kadının Toplumsal Statüsü”. Düşünen Siyaset 27 (2011), 73-88.
• Çapcıoğlu, İhsan. “Tanzimat’tan Günümüze Muhafazakâr Kadın Algısındaki Değişimler”. Dini Araştırmalar 19/49 (24 Kasım 2016), 271-291. https://doi.org/10.15745/da.267284
• Çayır, Kenan. “Gökkuşağı İstanbul Kadın Platformu”. İslam’ın Yeni Kamusal Yüzle-ri: İslam ve Kamusal Alan Üzerine Bir Atölye Çalışması. ed. Nilüfer Göle. 41-67. İstanbul: Metis Yayınları, 3. Basım, 2009.
• Çiftçi, Orhan. “Çocuğun Sosyalleşmesinde Ailenin Rolü”. Aile ve Toplum 1/2 (02 Haziran 1991), 19-23.
• Davis, Shannon N. - Wills, Jeremiah B. “Theoretical Explanations Amid Social Change: A Content Analysis of Housework Research (1975-2012)”. Journal of Family Issues 35/6 (01 2014), 808-824. https://doi.org/10.1177/0192513X13513020
• Denton, Melinda Lundquist. “Gender and Marital Decision Making: Negotiating Religious Ideology and Practice”. Social Forces 82/3 (2004), 1151-1180.
• Dökmen, Zehra Yaşın. Toplumsal Cinsiyet: Sosyal Psikolojik Açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi, 6. Basım, 2015.
• Durakbaşa, Ayşe. “Kemalizm: Cumhuriyet Döneminde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği Ve Münevver Erkekler”. 75 Yıl’da Kadınlar Ve Erkekler. ed. Ayşe Berktay Hacımirzaoğlu. 29-50. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1998.
• Dündar, Özge Zeybekoğlu. “‘Değişen ve Değiş(e)meyen Yönleriyle Aile: Yapısı Türleri, İşlevleri’,”. Değişen Toplumda Değişen Aile: Sosyolojik Tartışmalar. ed. Nurşen Adak. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2. Basım, 2016.
• Esping-Andersen, Gosta. Tamamlanmamış Devrim: Kadınların Yeni Rollerine Uymak. çev. Selin Çağatay. İstanbul: İletişim Yayınları, 2011.
• Fichter, Joseph Henry. Sosyoloji Nedir. çev. Nilgün Çelebi. Ankara: Anı Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Geçer, Harun - Çelik, Celaleddin. “Kadının Çalışma Hayatına Girmesiyle Oluşan Aile İçi Roller Sistemindeki Değişim ve Din İlişkisi (Niğde Örneği)”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/12 (15 Temmuz 2017), 1-30.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. haz. Cemal Güzel. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 5. Basım, 2012.
• Göle, Nilüfer. Modern Mahrem: Medeniyet ve Örtünme. İstanbul: Metis Yayınları, 10. Basım, 2010.
• Güç, Ayşe. “İslamcı Feminizm: Müslüman Kadınların Birey Olma Çabaları”. Ulu-dağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2008), 649-673.
• İlyasoğlu, Aynur. Örtülü Kimlik: İslamcı Kadın Kimliğinin Oluşum Öğeleri. İstanbul: Metis Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Kağıtçıbaşı, Çiğdem. “Türkiye’de Kadının Statüsü: Kültürlerarası Perspektifler”. 75 Yıl’da Kadınlar ve Erkekler. ed. Hacımirzaoğlu, Ayşe Berktay. 143-154. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları, 1998.
• Kandiyoti, Deniz. Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlik ve Toplumsal Dönüşümler. çev. Aksu Bora vd. İstanbul: Metis Yayınları, 4. Basım, 2013.
• Kandiyoti, Deniz. “Çağdaş Feminist Çalışmalar ve Ortadoğu Çalışmaları”. Farklı Feminizmler Açısından Kadın Araştırmalarında Yöntem. ed. Serpil Çakır - Necla Akgökçe. 123-140. İstanbul: t.y.
• Kandiyoti, Deniz. “Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet ve Kadın Çalışmaları”. Birkaç Arpa Boyu… 21 Yüzyıl’a Girerken Türkiye’de Feminist Çalışmalar: Prof. Dr. Nermin Abadan Unat’a Armağan. ed. Serpil Sancar. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları, 2011.
• Kawamura, Sayaka - Brown, Susan L. “Mattering and wives’ perceived fairness of the division of household labor”. Social Science Research 39/6 (01 Ocak 2010), 976-986. https://doi.org/10.1016/j.ssresearch.2010.04.004
• Kenevi̇r, Fatma - Kurt, Şeyda Koçak. “Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet ve Din Temalı Tez Çalışmaları Üzerine Bir Değerlendirme”. Dini Araştırmalar 19/49 (Kasım 2016), 347-383. https://doi.org/10.15745/da.267290
• Kıraç, Ferdi. “Dindar Eşcinsel Bireyin Manevi ve Cinsel Kimlik İkilemi: Müslüman Gay ve Biseksüel Erkek Örneklem”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 7/35 (2014), 10.
• Köysüren, Aliye Çınar. Kültürel ve Dini Algıda Toplumsal Cinsiyet. Ankara: Sentez Yayıncılık, 2013.
• Kroska, Amy - Elman, Cheryl. “Change in Attitudes about Employed Mothers: Exposure, Interests, and Gender Ideology Discrepancies”. Social Science Rese-arch 38/2 (Haziran 2009), 366-382. https://doi.org/10.1016/j.ssresearch.2008.12.004
• Kubilay, Çağla. İslamcı Söylemde Kamusal Alan ve Türban Tartışmaları: Karşıtlıklar, Kırılmalar ve Uzlaşmalar. İstanbul: Libra Yayıncılık, 2010.
• Kurt, Abdurrahman. Din Sosyolojisi. İstanbul: Sentez Yayıncılık, 10. Basım, 2016.
• Kurt, Abdurrahman. “Dindarlığı Etkileyen Faktörler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/2 (01 Haziran 2009), 1-26.
• Kuzgun, Yıldız - Sevim, Seher A. “Kadınların Çalışmasına Karşı Tutum ve Dini Yönelim Arasındaki İlişki”. Ankara Universitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi 37/1 (2004), 14-27. https://doi.org/10.1501/Egifak_0000000088
• Lachance-Grzela, Mylène - Bouchard, Geneviève. “Why Do Women Do the Lion’s Share of Housework? A Decade of Research”. Sex Roles 63/11-12 (Aralık 2010), 767-780. https://doi.org/10.1007/s11199-010-9797-z
• Marshall, Gordon. Sosyoloji Sözlüğü. çev. Osman Akınhay - Derya Kömürcü. An-kara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1999.
• Mathieu, Nicole-Claude. “Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet”. çev. Gülnur Acar-Savran. Eleştirel Feminizm Sözlüğü. ed. Helena Hırata vd. 76-86. Ankara: Dipnot Yayınları, 2015.
• Okumuş, Ejder. Meşruiyet Ekseninde Din ve Devlet. İstanbul: Pınar Yayınları, 2003.
• Okutan, Birsen Banu. “Din ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmalarının Teorik ve Metodolojik İmkânı: Literatürel Bir Değerlendirme”. Toplum Bilimleri Dergisi 7/13 (2013), 7-24. https://doi.org/10.29228/tbd.2007.13.229
• Okutan, Birsen Banu. Erillik ve Din: İslamcı Habitus Sorgulanıyor. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2017.
• Plutzer, Eric. “Work Life, Family Life, and Women’s Support of Feminism”. Ame-rican Sociological Review 53/4 (1988), 640-649.
• Rhodebeck, Laurie A. “The Structure of Men’s and Women’s Feminist Orientati-ons: Feminist Identity and Feminist Opinion”. Gender and Society 10/4 (1996), 386-403.
• Sakaranaho, Tuula. “Tartışılan Tesettür: Türkiye’de İdeolojik Bir Tartışma Konusu Olarak İslami Başörtüsü”. Bedenler, Dinler ve Toplumsal Cinsiyet. ed. Sylvia Marcos. 329-343. Ankara: Ütopya Yayınevi, 2006.
• Schwebel, Dominique Fougeyrollas. “Ev Emeği”. çev. Gülnur Acar-Savran. Eleştirel Feminizm Sözlüğü. ed. Helena Hırata vd. 144-149. Ankara: Dipnot Yayınları, 2015.
• Scott, Joan W. “Toplumsal Cinsiyet Faydalı Bir Tarihsel Analiz Kategorisi”. çev. Derya Demirler - Fahriye Dinçer. Feminist Tarihin Peşinde. 61-104. İstanbul: BGST Yayınları, 2013.
• Scott, Joan W. “Toplumsal Cinsiyet Hala Faydalı Bir Analiz Kategorisi mi?” çev. Aslan, Özlem. Feminist Tarihin Peşinde. 181-196. İstanbul: BGST Yayınları, 2013.
• Subaşı, Necdet. “Din ve Kadın Konulu Çalışmalarda Akademik Özgünlük ve Sahicilik Sorunu”. Dîvân: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi 17/32 (2012), 39-55.
• Şişman, Nazife. Kamusal Alanda Başörtülüler: Fatma Karabıyık Barbarosoğlu İle Söyleşi. İstanbul: Timaş Yayınları, 3. Basım, 2004.
• Toker, İhsan. “Eşitlik ve Adalet Kavramları Çerçevesinde Müslüman Kadınlarda Toplumsal Cinsiyet Örüntüleri”. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 1/1 (2009), 142-165. https://doi.org/10.1501/sbeder_0000000007
• Toker, İhsan. “Toplumsal Cinsiyet ve Din”. Din Sosyolojisi El Kitabı. ed. Niyazi Akyüz - İhsan Çapcıoğlu. 607-622. Ankara: Grafiker Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Tuksal, Hidayet Şefkatli. “İslâmcı Erkekliğin İnşası - Geleneksel Rollerin İhyası”. Toplum ve Bilim 101 (2004), 81-88.
• Turan, Namık. “Modernleşmeyi Semboller Üzerinden Okumak: Son Dönem Osmanlı Kadın Kıyafetinde Değişim ve Toplumsal Tartışmalar”. Kadın Araştırmaları Dergisi 12 (09 Temmuz 2015), 103-137.
• Vatandaş, Celalettin. “Toplumsal Cinsiyet ve Cinsiyet Rollerinin Algılanışı”. Sosyoloji Konferansları 35 (13 Eylül 2011), 29-56.
• Yapıcı, Asım. Toplumsal Cinsiyet Din ve Kadın. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2016.
• Yapıcı, Asım. “Yeni Bir Dindarlık Ölçeği ve Üniversiteli Gençlerin Dinin Etkisini Hissetme Düzeyi: Çukurova Üniversitesi Örneği”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (ÇÜİFD) 6/1 (01 Mart 2006), 66-116.
• Yıldırım, Nilgün. “Toplumsal Cinsiyet ve Aile-Din-Toplum”. Türkiye’de Toplumsal Cinsiyet Tartışmaları. ed. Ulrike Dufner. 49-55. İstanbul: Heinrich Böll Stiftung Derneği, 2007.