A Unique Approach to The Case of “Tawātur” in The Sci-ence of Qurʾānic Recitations

Yıl 2021, Cilt: 30 Sayı: 2, 547 - 569, 27.12.2021

Ömer Türkmen

https://doi.org/10.51447/uluifd.880829

Öz

Within the scope of Islamic sciences, various terms have been used by scholars to express the degree of acceptability of narrations. Among these terms, the term (tawātur/mutawātir) is considered on the highest level of acceptance. It is ordinary to come across the same terminology within varying branches of the Islamic knowledge domain. It is of utmost importance to establish meanings that correspond to these terms within the field of interest rather than defining it with an inexact definition of a framework from a different field of knowledge. In this study, the meaning of the term (tawātur) seen in various branches of Islamic sciences will be discussed within the realm of the science of Qurʾānic recitations (Qirāʾāt). In addition, the meaning attributed to this word by the scholars of ḥadīth opposed to the understanding of the recitation scholars will be focused on and emphasized. Thus, it is thought that our study will contribute to the elimination of misconceptions about (tawātur) and preventing a shift in meaning related to this term, by demonstrating that the (tawātur) used in the science of Qurʾānic recitation is not the (tawātur) that is used and understood in the other branches of Islamic sciences.

Anahtar Kelimeler

Qurʾān, Recitation, Ḥadīth, Method, Tawātur

Kıraat İlminde Tevâtür Olgusuna Farklı Bir Yaklaşım

Öz

İslâmî ilimler kapsamında rivayetlerin kabul edilirlik derecesini ifade etmek üzere ilim adamları tarafından çeşitli terimler kullanılmıştır. Bu terimler içinde tevâtür terimi rivayetlerin en üst düzeydeki kabul derecesini ifade etmektedir. Tevâtür meselesinin özellikle erken dönem usûl alimlerinin gündeminde olduğu görülmekle birlikte farklı ilim dallarının terminolojisinde aynı terimlere rastlamamız tabiidir. Bu terimlerin ilgili ilim dalında hangi anlamı karşıladığını tespit etmek, kavramı o alandaki çerçevesine oturtmak ve kıraatlerin mütevâtirliğinin ne ifade ettiğini ortaya çıkarmak, doğru bir anlayış açısından önemlidir. Bu sebeple İslâmî ilimlerin çeşitli dallarında görülen tevâtür teriminin kıraat ilminde ne anlam ifade ettiği bu çalışmamızda ele alınacaktır. Ayrıca hadis ve usûl âlimlerinin bu terime yükledikleri anlamla kıraat ulemâsının mütevâtir terimini anlayışları arasında hangi yönlerden farklılıklar bulunduğu üzerinde durulacaktır. Böylece kıraat ilminde kullanılan tevâtürün diğer ilim dallarında anlaşıldığı gibi bir tevâtür olmadığı ortaya konulacak ve kıraatlerle ilgili yanlış mefhumların giderilmesinde ve bu terimle ilgili bir anlam kaymasının önlenmesinde çalışmamızın kıraat ilmi alanına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kur’ân, Kıraat, Hadis, Usûl, Tevâtür

Kaynakça

• Apaydın, H. Yunus. “Mütevâtir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/208-211. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bayraktutan, Osman. Kırâatlerde Tevâtür Olgusu. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sos-yal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
• Bayraktutan, Osman. “Semantik Analiz Yöntemi Açısından Tevâtür Kavramı”. Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5 (Nisan, 2015), 99-119.
• Bayraktutan, Osman. “Tevâtür Kavramını Kullanan İlimler”. İLAMER İlahiyat Araştırmaları Dergisi 11 (Haziran 2019), 91-136.
• Buhârî, Abdülazîz b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr şerḥu Uṣūli’l-Pezdevî. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, ts.
• Cemʿiyyetü’l-mecelle. Mecelletü’l-aḥkâmi’l-ʿadliyye. thk. Hevâvînî Necîb. Arambağ-Karaçi: Kârhâne Ticâret Kütüb, ts.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Abdülmelik b. Abdullah b. Yûsuf. el-Burhân fī uṣûli’l-fıkḥ. thk. Abdülazîm Mahmûd Dîb. Mansura: Dârü’l-Vefâ, 4. Basım, 1418.
• Çağrıcı, Mustafa. “Gazâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 489-505. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Çakan, İsmail Lütfi. Hadis Usûlü Şekil ve Örneklerle. İstanbul: İFAV Yayınları, 1991.
• Dânî, Ebû Amr Osman b. Saîd. el-Aḥrufü’s-sebʿatü li’l-Ḳurʾân. thk. et-Tahhân Abdülmüheymin. Cidde: Dârü’l-Menar, 1997.
• Dîb, Abdülazîm Mahmûd. “Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 141-144. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Dihlevî, Ahmed b. Abdürrahîm Veliyyullah. el-İnṣâf fî beyâni esbâbi’l-iḫtilâf. thk. Abdülfettah Ebû Gudde. Beyrut: Dârü’n-Nefâis, 2. Basım, 1404.
• Mekkî b. Ebî Tâlib. el-İbâne ʿan meʿâni’l-ḳırâʾât. thk. Abdülfettâh İsmâil Şelebî. Mekke: el-Mektebetü’l-Faysaliyye, 1985.
• Ebû Yaʿlâ, Muhammed b. e-Hüseyin el-Ferrâ. Ṭabaḳātü’l-Ḥanâbile. thk. Muhammed Hamid el-Fîkī. Beyrut: Dârü’l-Maʿrife, ts.
• Erdoğan, Mehmet. “Şah Veliyyullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 260-262. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Fâris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed. Meḳāyîsü’l-luġa. thk. Abdüsselâm Hârûn. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhû, 1969.
• Fîrûzâbâdî, Muhammed b. Yaʿkūb. el-Ḳâmûsü’l-muḥît. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ts.
• Gazâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. el-Müstaṣfâ min ʿilmi’l-uṣûl. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Güler, Zekeriya. “Müstefîz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 135-136. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Haydar, Ali. Dürerü’l-ḥükkâm şerḥi Mecelleti’l-aḥkâm. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1991.
• Hebşân, Hasan Sâlim Avad. et-Tevâtür fi’l-ḳırâʾâti’l-Ḳurʾâniyye ve mâ üsîre ḥavlehû min şübühât. Dubai: Caizetu Dubai ed-Devliyye li’l- Kurʾâni’l-Kerîm, 2013.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emin b. Ömer b. Abdülazîz Dımaşkî. Ḥâşiyetu Reddi’l-muḫtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1386.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd ez-Zâhirî. el-Muḥallâ. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, ts.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed. et-Ṭuruḳu’l-ḥükmiyye fi’s-siyâseti’ş-şerʿiyye. Kahire: Matbaatü’l-Medenî, ts.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. Ravżatü’n-nâẓır ve cünnetü’l-münâẓır. thk. Abdülazîz Abdurrahmân Saîd. Riyad: Câmiatü’l-İmâm Muhammed b. Suûd, 1399.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânu’l-ʿArab. Beyrut: Dâru Sadır, ts.
• İbnü’l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullah b. Muhammed el-Meâfirî. Aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Abdülkadir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fī’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Ali Muhammed Dabbâʿ. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemseddin Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Müncidü’l-muḳriʾîn ve mürşidü’ṭ-ṭâlibîn. Mekke: Dârü Âlemi’l-Fevâid, 1406.
• İbnü’l-İmâd, Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fī aḫbâri men ẕeheb. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• Karaçam, İsmail. En Büyük Mucize: Kur’ân-ı Kerîm’in İlmî ve Edebî Sırları. İstanbul: Yeni Şafak Gazetesi, 2005.
• Karaman, Hayreddin. Anahatlarıyla İslâm Hukuku. İstanbul: Ensar Neşriyat, 1987.
• Kastallânî, Ahmed b. Muhammed. Leṭâʾifü’l-işârât li-fünûni’l-ḳırâʾât. thk. Şeyh Âmir es-Seyyid Osmân - Abdussabûr Şâhîn. Kahire: el-Meclisü’l-Aʿlâ li’ş-Şüʾûni’l-İslâmiyye, 1972.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Muʿcemu’l-müellifīn terâcimü muṣannifi’l-kütübi’l-ʿArabiyye. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Koca, Ferhat. “İbn Kudâme, Muvaffakuddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedi-si. 139-142. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Koçyiğit, Talat. Hadis Usulü. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınla-rı, 1993.
• Mağribî, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdurrahman. Mevâhibü’l-Celîl li-şerḥi Muḫtaṣarı Ḫalîl. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1398.
• Makdisî, Abdurrahmân b. İsmâil. İbrâzü’l-meʿânî min ḥirzi’l-emânî fî'l-ḳırâʾati’s-sebʿ. thk. İbrâhîm Atve İvaz. Kahire: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1982.
• Maşalı, Mehmet Emin, Tarihi ve Temel Meseleleriyle Kıraat İlmi. İstanbul: OTTO Yayınları, 2016, 101-103.
• Mehdevî, Ahmed b. Ammâr. Şerḥu’l-Hidâye fī tevcîhi’l-Ḳırâʾât. thk. Hâzim Saîd Hay-dar. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1995.
• Muhsin, Demirci. Tefsir Usûlü ve Tarihi. İstanbul: İFAV Yayınları, 1998.
• Nüveyrî, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Muhammed b. Muhammed. Şerḥu Ṭayyibeti’n-neşr fī’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr. thk. Mecdî Muhammed Baslum. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Özbek, Ömer. “İbnü’l-Cezerî’nin Kırâatlerin Mütevâtirliği Meselesine Bakışı”. Bilim-name 36 (31 Ekim 2018), 555-586. https://doi.org/10.28949/bilimname.458437
• Râzî, Muhammed b. Ebî Bekr b. Abdilkādir. Muḫtârü’ṣ-ṣıḥâḥ. thk. Mahmûd Hâtır. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, 1995.
• Safâkusî, Ali en-Nûrî b. Muhammed. Ġaysü’n-nefʿ fi’l-ḳırâʾati’s-sebʿ (bi-zeyli Sirâci’l-Ḳārî li İbni’l-Ḳāsıh el-Uzrî). Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• Sehâvî, Şemseddin Ebü’l-Hayr Muhammed b. Abdirrahman. Fetḥu’l-muġīs bi şerḥi Elfiyyeti’l-ḥadîs li’l-ʿIrâḳī, thk. Ali Hüseyin Ali. Mısır: Mektebetü’s-Sünne, 2003.
• Sübkî, Ali b. Abdilkâfî. el-İbhâc fī şerḥi’l-Minhâc: şerḥ alâ Minhâci’l-vüṣûl ilâ ilmi’l-uṣûl li’l-Beyżâvî. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1404.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. İrşâdü’l-fuḥûl ilâ taḥḳīḳi’l-ḥaḳ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Mu-hammed Saîd Bedrî. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1992.
• Şevkânî, Muhammed b. Ali. Neylü’l-evṭâr şerḥu Münteḳa’l-aḫbâr. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1973.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiʿu’l-beyân fî tefsîri’l-Ḳurʾân. thk. Mahmûd Muhammed Şâkir. Mısır: Dârü’l-Meârif, 3. Basım, ts.
• Taftazânî, Saʿdeddin Mesud b. Ömer b. Abdullah. Kelam İlmi ve İslâm Akâidi: Şerhü’l-Akâid. İstanbul: Dergah Yayınları, 3. Basım, 1991.
• Tahhân, Mahmûd b. Ahmed. Teysîru muṣtalaḥi’l-ḥadîs. Riyad: Mektebetü’l-Maârif, 2010.
• Tehânevî, Zafer Ahmed. Yeni Usûl-i Hadîs. İzmir: Türkiye Öğretmenler Vakfı, 1982.
• Turgut, Ali. Tefsir Usûlü ve Kaynakları. İstanbul: İFAV Yayınları , 1991.
• Ünal, Mehmet. “Kırâat Kriterleri Bağlamında Kırâatlerin Tevatürü Meselesi ve Şia’nın Buna Bakışı”. Milel ve Nihal 8/3 (01 Eylül 2011), 77-114.
• Zehebî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnâût - Muhammed Naîm Araksûsî. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1413.
• Zeydan, Abdülkerim. Fıkıh Usûlü. çev. Ruhi Özcan. İstanbul: İFAV Yayınları, 1993.
• Ziriklî, Hayreddin. el-Aʿlâm Ḳamūsu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ min’el-ʿArab ve’l-müstaʿrebîn ve’l-müsteşriḳīn. Beyrut: Dârü’l-İlm li’l-Melayin, 5. Basım, 1980.
• Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-irfân fî ʿulûmi’l-Ḳurʾân. thk. Mektebü’l-Buhûs ve’d-Dirâsât. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1996.