Başkomutanlar: Timurlu Ordusunda Emîrü’l-Ümerâ Ünvanına Giriş

Year 2024, , 43 - 58, 28.06.2024

Muhammed Emin Koçak

https://doi.org/10.23897/usad.1433928

Abstract

Emîrü’l-ümerâ ünvanı tarihte pek çok Türk-İslâm devletinde kullanılmıştır. Selçuklu, Akkoyunlu, Karakoyunlu ve Safeviler bu devletlerden bazılarıdır. Maverâünnehir’de Semerkant merkezli kurulan Timurlular’da da emîrü’l-ümerâ makamı bulunmaktadır. Timurluların kurucu hükümdarı Timur’dan, son hükümdarları Sultan Hüseyin Baykara’ya kadar emîrü’l-ümerâ ünvanına sahip devlet adamları olmuştur. Timurlu tarihi içerisinde emîrü’l-ümerâ ünvanına sahip olan komutanların gücü, dönemsel olarak değişiklik göstermektedir. Başkomutan (emîrü’l-ümerâ) olan emîrler, hükümdar ile yakın ilişki içerisine girmiştir. Genellikle bu makama güvenilen ve hükümdar ile şahsi ilişkiler kuran emîrler atanmıştır. Ayrıca Timurluların da mensubu oldukları Barlas boyundan, pek çok emîrü’l-ümerâ ünvanlı devlet adamına rastlanılmıştır. Emîrü’l-ümerâ ünvanına sahip komutanlar, hükümdar ile beraber seferlere katılmışlardır. Onlar savaşlarda, bazen sağ kolda, bazen sol kolda bazen de öncü birlik olarak görev almışlardır. Başkomutanların gücü ve etkinliği Timur döneminde belirli bir seviyede olmuştur. Bu kimseler büyük bir meydan savaşını yönetmemiş ve parlak bir zafer kazanmamışlardır. Ancak orduda belirli bir güce ve etkinliğe sahip oldukları kesindir. Timur döneminde, Emîr Cakü Barlas, Emîr Cihanşah Barlas ve Emîr Sultan Pir Ahmed Barlas’ın adı emîrü’l-ümerâ olarak anılır. Emîr Cakü Barlas ve Emîr Cihanşah Barlas aynı zamanda tavacıdır. Emîr Cihanşah Barlas, Emîr Cakü Barlas’ın oğludur. Dolayısıyla Timur döneminde, Barlas boyundan gelen önemli komutanlar vardır. Timur sonrası dönemde emîrü’l-ümerâ olan devlet adamlarının güçlerinin kademeli bir şekilde arttığı görülmektedir. Şahruh döneminde birden fazla emîrü’l-ümerâ vardır. Emîrü’l-ümerâların seçimi daha çok yönetici hanedan ile yakınlığa bağlı olarak değişmiştir. Bu dönemde de Timurluların mensubu oldukları Barlas boyundan emîrü’l-ümerâ makamına atanan kimseler vardır. Ancak hükümdar ile şahsi ilişkileri olan devlet adamlarının daha fazla güç kazandıkları görülmüştür. Timurlularda emîrü’l-ümerâ makamına sahip olan bazı emîrler, aynı zamanda Timurlu ordusundaki mühim bir görev olan tavacıdır. Bu durum onların askerî işlerdeki aktifliğine dair önemli ip uçları vermektedir. Ayrıca emîrü’l-ümerâ makamında bulunan emîrler, sadece orduda değil ekonomik ve idari meselelerde de etkili olmuşlardır. Son olarak Timurlularda emîrü’l-ümerâ ünvanı bazen kalıtsal olarak nesilden nesile aktarılmıştır. Barlas kökenli emîrü’l-ümerâlar bu duruma örnektir. Ancak emîrü’l-ümera ünvanının tamamıyla kalıtsal olduğunu söylemek doğru değildir.

Keywords

Timurlular, Timurlu ordusu, Emîrü’l-ümera, Timur, Şahruh, Sultan Ebu Said, Sultan Hüseyin Baykara.

Comanders-in-Chief: Introduction to the title of Amīr al-umarā in the Timurid Army

Abstract

The title of Amīr al-umarā used in many Turkish-Islamic states in history. Seljuk, Aq-Quyunlu Qara-Qoyunlu and Safavids are some of these states. The Timurids, who founded in Samarkand-centered Transoxiana, also had the office of amīr al-umarā. From Timur, the founding ruler of the Timurids, to their last ruler Sultan Husain Bayqara, there were statesmen with the title of amīr al-umarā. The power of the commanders who had the title of amīr al-umarā in Timurid history varies periodically. The emirs, who were commanders-in-chief (amīr al-umarā), had a close relationship with the ruler. Generally, emirs who were trusted and had personal relations with the ruler were appointed to this position. In addition, there were many statesmen with the title of amīr al-umarā from the Barlas tribe, to which the Timurids belonged. Commanders with the title of amīr al-umarā participated in campaigns with the ruler. They served in battles, sometimes in the right wing, sometimes in the left wing, sometimes as a vanguard unit. The power and effectiveness of the commanders-in-chief was at a certain level during the Timur time. They have never led a great battle and won a brilliant victory. But it is certain that they have a certain power and effectiveness in the army. During the Timurid period, Amîr Chekü Barlas, Amîr Jahanshah Barlas and Emîr Sultan Pir Ahmad Barlas are mentioned as amīr al-umarā. Amîr Chekü Barlas and Amîr Jahanshah Barlas were also tuwaci. Amîr Jahanshah Barlas was the son of Amîr Jakü Barlas. Therefore, at the time of Timur, there were important commanders from the Barlas tribe. In the post-Timur period, it is observed that the power of statesmen who became amīr al-umarā gradually increased. During the reign of Shahrukh there was more than one amīr al-umarā. The selection of amīr al-umarās depended more on proximity to the ruling dynasty. In this period, there were people appointed to the office of amīr al-umarā from the Barlas tribe, to which the Timurids belonged. However, it has been seen that statesmen who have personal relations with the ruler gain more power. Timurid Empire were also tuwaci, an important position in the Timurid army. This gives important clues about their activity in military affairs. In addition, the emirs who held the position of amīr al-umarā were influential not only in the army but also in economic and administrative matters. Finally, in the Timurids, the title of amīr al-umarā was sometimes inherited from generation to generation. The amîr of Barlas is an example of this situation. However, it is not correct to say that the title of amīr al-umarā was completely hereditary.

Keywords

Timurids, Timurid army, Amīr al-umarā, Timur, Shahrukh, Sultan Abû Sa’id, Sultan Husain Bayqara.

References

• Abdi Beğ Şirâzî. (2021). Safevîler (Tekmilet’l-Ahbâr Başlangıcından 1571’e Kadar Safevîlerin Tarihi) (Çev. ve notlandıran Deniz, Ş. - Asadi, H.). İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.
• Abdüllatif Kazvini. (2011). Safevî Tarihi (Çev. ve notlandıran. Mohemmednejad H.). Ankara: Birleşik Yayınları.
• Abdürrezzak-ı Semerkandî. (1383 h.ş.). Matla’-ı Sadeyn ve Mecma’-ı Bahreyn ( C. 1 (2), C. 2 (1), C. 2 (2).) (Yay. Nevâî, A.). Tahran: Pejûhişgâh-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi
• Aka, İ. (2010). Şahruh. İslâm Ansiklopedisi (C. 38, s. 293-295). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Aka, İ. (1994). Mirza Şahruh ve Zamanı. Ankara: TTK.
• Aka, İ. (2014). Timur ve Devleti. Ankara: TTK.
• Aka, İ. (1989). Şahruh’un Karakoyunlular Üzerine Seferi. Tarih İncelemeleri Dergisi. S. 4/1, 1-20.
• Alan, H. (1999). Bir Timurlu Hanımı: Gevherşad Ağa ve Tarhanî Emîrler. ( M. Ersan v.dğr (Ed.), Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı (İzmir 1999) (s. 231-248). İzmir: Beta Yayıncılık
• Alan, H. (2014). Muizzü’l-Ensâb’ın Timurlu Teşkilat Tarihi Bakımından Değeri. Belleten. S. 282/78, 527-549.
• Alan, H. (2011). Tavacı. İslâm Ansiklopedisi (C. 40, s. 177-178). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay
• Alan, H. (2015). Bozkırdan Cennet Bahçesine Timurlular (1360-1506). İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Ando, S. (1992). Timuridische Emire nach dem Muʿizz al-ansāb. Berlin: Klaus Schwarz Verlag.
• Bosworth, CE. – Savory, RM. (1989). amīr-al-omarā. EIr (C.1, s. 969-971). Erişim adresi: https://www.iranicaonline.org/articles/amir-al-omara#pt1.
• Ca’feri. b. Muhammed el-Hüseynî. (2011). Târîh-i Kebîr (Tevârih-i Enbiyâ ve Mülûk) (Çev. Aka, İ.). Ankara: TTK.
• Continuation du Zafarnâma de Nizâmuddîn Šâmî, par Hâfız-ı Abrû. (1934). (Yay. Tauer, F.). Prague: Oriental Institute
• Devletşâh Semerkandî. (1977). Devletşâh Tezkiresi (Tezkire-i Devletşâh) (Çev. Lugal, N.). İstanbul: Kervan Yayıncılık.
• Ebu Bekr-i Tihranî. (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye (Çev. Öztürk, M.). Ankara: TTK.
• Erdoğan, E. (2019). Safevi Devleti’nin Askerî Teşkilatı. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Fasih-i Hâfî. (1339 h.ş.). Mücmel-i Fasihî (C .3). (Yay. Ferruh, M.). Meşhed: Kitabfuruş-i Bastan
• Gıyâseddin Ali-i Yezdî. (1379 h.ş.). Saâdetnâme ya Ruznâme-i Gazavât-ı Hindustan (Yay.Afşar, İ.). Tahran: Miras-ı Mektub.
• Göksu, E. (2018). Türkiye Selçuklularında Ordu. Ankara: TTK.
• Hâfız-ı Ebrû. (1395 h.ş.). Zübdetü’t- Tevârih-i Baysungurî (C.2-4) (Yay. Hac Seyyid S. K.). Tahran: İntişarat-ı Esatir,
• Hândmîr. (2535 ş.y.) Düsturü’l-Vüzerâ (Yay. Nefisî, S.). Tahran: İkbal Matbaası.
• Hasan b. Taceddin-i Yezdî. (1987). Camiü’t- Tevârih-i Hasanî (Yay. Tabatabaî, H.M. – Afşar, İ.). Karachi: University of Karachi.
• Hasan-ı Rumlu. (2020). Ahsenü’t-Tevârîh (Çev. Öztürk, M.). Ankara: TTK.
• İbn Arabşah. (2012). Acâibu’l Makdûr fi Nevâib-i Tîmûr (Çev. Batur, D.A.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Kesik, M. (2017). At Üstünde Selçuklular (Türkiye Selçuklularında Ordu ve Savaş). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Khwandamir. (1994). Habibu’s-Siyar (C. 3(2)). (Çev. Thackston, W.M.). Cambridge: Sources of Oriental Languages and Literatures 24, Harvard University
• Kızılbaşlar Tarihi (Tarih-i Kızılbaşan). (2019). (Çev. ve notlandıran. Gündüz, T.). İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Koçak, M. E. (2020). Siyasi ve Sosyal Hayatta Etkin Bir Güç: Timurlu Hanedan Kadınları (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Ankara.
• Macit, E. (2022). Timurlularda Aristokrat bir Türkmen Emir: Celaleddin Firuzşah. Turcology Research. S.73, 2022, 107-115.
• Macit, E. (2017). Timurlular Zamanında Azerbaycan (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
• Manz, B. F. (2013). Timurlu İran’ında İktidar, Siyaset ve Din (Çev. Şendil, D.). İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Manz, B. F. (2017). Timurlenk (Bozkırların Son Göçebe Fatihi) (Çev. Bilgin, Z.). İstanbul: Kronik Kitap.
• Mîrhând. (1385 h.ş.). Ravzâtü’s-Safa fi Sîreti’l-Enbiyâ ve’l-Mülük ve’l-Hülefâ (C.10-11) (Yay. Keyânfer, C.). Tahran: İntişarat-ı Esatir.
• Muineddin-i Natanzî. (1335 h.ş.). Müntehabü’t-Tevârih-i Muinî (Yay. Aubin, J.). Tahran: Kitabfuruş-i Hayyam.
• Muizzü’l-Ensâb Bibliothèque Nationale Paris, Persian 67.
• Nizâmeddin-i Şâmî. (1987). Zafernâme (Çev. Lugal, Necati). Ankara: TTK.
• Özgüdenli, O. (2012). Tümen. İslâm Ansiklopedisi (C. 41, s. 461-462). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Rezevi, S. E. – Azadbaht, S. (1397 h.ş). Divan Salaran-e Emîr der Amedi ber Digerguniye Sahter-i Siyasî-Nizamî Teymuruyan der Ahde Şahruh. Mutaalat-ı Tarih-i Cengi, S. 4/2, 113-138.
• Ruy Gonzales De Clavijo. (1993). Anadolu Orta Asya ve Timur (Çev. Ömer Rıza Doğrul). İstanbul: Ses Yayınları.
• Subtelny, M. E. (2007). Timurids in Transition (Turko-Persian Politics and Acculturation in Medieval Iran). Brill: Leiden.
• Sümer, F. (1992). Kara Koyunlular (Başlangıçtan Cihan Şah’a Kadar). Ankara: TTK.
• Sümer, F. (1976). Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü. Ankara: Güven Matbaası.
• Şerefeddin Ali-i Yezdî. (2019). Zafernâme (Çev. Batur, D.A.). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Terzi, M. Z. (2021). Emeviler ve Abbasiler Döneminde Askeri Teşkilât. İstanbul: Üniversite Yayınları.
• Yağlı, A.R. (2020). Timurlu Devleti Emîrleri I- Barlas Boyu: Caku Barlas. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. S.32, 221-232.
• Yağlı, A. R. (2019). Timurlu Devleti Emîrleri I- Barlas Boyu: Cihanşah Barlas ve Oğulları. History Studies. S. 6/11, 1903-1923.
• Yağlı, A. R. (2019). Timurlu Devleti Emîrleri I- Barlas Boyu: Mızrab Barlas. SUTAD. S.46, 261-268.
• Yıldız, H. D. (1979-1980). Abbasilerde Emirülümerâlığın Ortaya Çıkışı. Tarih Enstitüsü Dergisi. S. 10-11, 97-108.
• Yıldız, H. D. (1995). Emîrü’l-Ümerâ. İslâm Ansiklopedisi (C. 11, s. 158-159). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Yüksel, M. Ş. (2004). Arap Kaynaklarında Timur. Bilig, S.31, 85-126.
• Yüksel, M. Ş. (2009). Timurlularda Din ve Devlet İlişkisi. Ankara: TTK. Zahirüddin Muhammed Bâbür. (1970). Baburnâme, (Babur’un Hatıratı) (C.2) (Çev. Arat, R.R.). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Zettersteen, K. V. (1986). amir al-umerâ. EI2 (C.11 s. 446), Leiden.
• Zeyneddin, Mahmud-ı Vâsıfî. (1349 h.ş.). Bedâyî’el-Vekâyi (C.2) (Yay. Boldirev, A.N.). Tahran: Bünyad-ı Ferhengi İran.