ŞEBÂNKÂRELER VE SELÇUKLULAR ZAMANINDA FARS BÖLGESİNDEKİ FAALİYETLERİ

Year 2021, Issue: 14, 195 - 230, 02.07.2021

Türker Uygur

https://doi.org/10.23897/usad.961244

Abstract

Fars Eyaleti’nin kuzey kısımlarında ve Kürt asıllı oldukları düşünülen Şebânkâreler, İran coğrafyasının en köklü topluluklarından biridir. Siyasi olarak varlıklarını ilk kez Deylemliler zamanında hissettirmeye başlayan bu kabile Büveyhîler ve Selçuklular zamanında Fars bölgesinde etkinliklerini arttırmışlardır. Özellikle bölgedeki iktidar sahiplerinin taht kavgaları ile meşgul olduğu kargaşa dönemlerinde bölge hâkimiyetini ele geçirmek için mücadele etmekten geri kalmamışlardır. Fakat bir süre sonra bölgede istikrarın tahsis edilmesiyle birlikte kendi merkezlerine çekilerek Fars bölgesindeki mutlak güce itaat etme yoluna gitmişlerdir. Bu da Şebânkârelerin Fars bölgesindeki mutlak iktidarının toplamda birkaç yıldan uzun sürmemesine yol açmıştır. Bu çalışmada ilk olarak Şebânkârelerin soyu ve yaşadığı bölgeleri tespiti üzerinde durulacaktır. Ardında da Şebânkârelerin Fars bölgesine göç etmeleri ve yerleşmeleri ele alınacaktır. Son olarak da Şebânkârelerin Büyük Selçuklular ve Irak Selçukluları dönemlerinde Fars bölgesindeki faaliyetleri ele alınacaktır.

Keywords

Şebânkâre, Büveyhî, Büyük Selçuklu, Irak Selçuklu, Fars, Şîrâz

References

• Ayetî, A. M. (1346). Tahrir-i tarih-i Vassâf Tahran: Bünyad-ı Ferheng-i.
• Beyhakî, E. M. (2019). Tarih-i Beyhakî (Lugal, N. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Bosworth, C. E. (1968). the political and dynastic history of Iran World (A.D. 1000-1217). Boyle. J. A. (Ed.), The Cambridge History of Iran Volume 5 The Saljuq And Mongol Periods (p.1-203). Cambridge: United Kingdom at the University Press.
• Bowen, H. (1929). The last buwayhids. Journal Of The Royal Asiatic Society Of Great Britain And Ireland, 2, 225-245.
• Bundârî, (1999). Zübdetü’n-Nusra ve Nuhbetü’l-Usra (Burslan K. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Busse, H. (2008). Iran under the Buyids. Frye, R. N. (Ed.), The Cambridge history of Iran volume IV the period from the Arab invasion to Saljuqs (p. 250-304). Cambridge: United Kingdom at the University Press.
• Büchner, V. F. Sâsânîler. (1979a). İslam ansiklopedisi (C. 10, s. 244-248). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Büchner, V. F. Şebânkâre. (1979b). İslam ansiklopedisi (C. 11, s. 369-371). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Ebü’l-Fida, (2017). M. İ. İ. Ebü’l-Fida coğrafyası (Takvimü’l-büldan) (Şeşen, R. Çev.). İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Eser, K. (1353) Tarih-i baft-ı kadim-i Şiraz, Tahran: İntişarat-ı Encümen-i Asar ve Mefahir-i Ferhengi Yay.
• Göksu, E. (2019). Selçuklular muhteşem çağın mütevazı çocukları. İstanbul: Kronik Kitap. Güner, A. (2001a). Büveyhî devlet adamlarının kitaba ilgileri ve kütüphaneleri. D.E. Ü İlahiyat Fakültesi Dergisi, XIII-XIV, 35-63.
• Güner, A. (2001b). Kâkûyîler. İslam ansiklopedisi (C. 24, s. 219-221). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Güner, A. (1994). Ebu Kâlîcâr. İslam ansiklopedisi (C. 10, s. 171-172). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Hâfız Ebrû, Ş. A. (1375/1999). Cografyâ-yı Hâfız-ı Ebrû (C. 1-3). Tahran: Ayine-i Miras Yay.
• Halaçoğlu, Y. (1995). Fersah. İslam ansiklopedisi (C. 12, s. 412). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Hekikat, A. R. (1376). Ferheng-i tarih ve coğrafya-yı şehristanha-yı İran, Tahran.
• Huart, CI. (1988b). Fersah. İslam ansiklopedisi (C. 4, s. 574). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Huart, CI. (1988a). Ebu Kâlîcâr. İslam ansiklopedisi (C. 4, s. 32-33). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Hüseynî, S. E.H.A. (1999). Ahbârü’d-devleti’s-Selçukiyye (Lugal, N. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• İbnü’l Belhî, (1921). Farsnâme, Strange, G. Le & Nicholson, R. A. (Ed.), London: Cambridge University Press.
• İbnü’l-Esir, (1985). el-Kâmil fi’t-tarih (C. 1-12). (Özaydın A. Çev. vd.). İstanbul: Bahar Yay.
• İbn Havkal, (2014). 10. asırda islam coğrafyası (Şeşen, R. Çev.). İstanbul: Yeditepe Yay.
• İstahrî, E.İ.İ. (2015). Mesâliku’l-memalik ülkelerin yolları değerlendirme-metin (Ağarı, M. Çev.). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Kafesoğlu, İ. (1988). Kavurd. İslam ansiklopedisi (C. 6, s. 456-459). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Kanar, M. (1998). Büyük-Farsça-Türkçe sözlük. İstanbul: Birim Yay.
• Köymen, M. A. (2017). Büyük Selçuklu imparatorluğu tarihi, Cilt II: ikinci imparatorluk devri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Köymen, M. A. (2001). Büyük Selçuklu imparatorluğu tarihi, Cilt III: Alparslan ve zamanı. Türk Ankara: Tarih Kurumu Yay.
• Köymen, M. A. (1979). Sencer. İslam ansiklopedisi (C. 10, s. 487-493). İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Köymen, M. A. (1976). Tuğrul bey ve zamanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Limbert, J. (2004). Shiraz in the age of Hafez the glory of a medieval Persian city. Seattle: University of Washington Press.
• Merçil, E. (1991). Fars Atabegleri Salgurlular. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Merçil, E. (1989). Kirmân Selçukluları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Merçil, E. (2012). Salgurlular. İslam ansiklopedisi (C. 36, s. 29-31). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Merçil, E. (2009). Sipehsâlâr. İslam ansiklopedisi (C. 37, s. 259-260). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Mneymneh, H. (2021). Büveyhîler devleti tarihi. (Akarsu T. Arapçadan Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Mukaddesi, M. A. (2015). İslam coğrafyası (Ahsenü’t-Takâsîm) (Batur, A. Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
• Müstevfî H. K. (1915). Nuzhetü’l-kulûb, Strange G. L. (Ed.), London: Cambridge University Press.
• Müstevfî H. K. (1339). Tarih-i Güzîde, (Nevaî, A. H. Neşr.). Tahran: Emîr-i Kebir Yay.
• Naskali, E. (2009). Sâsânîler. İslam ansiklopedisi (C. 36, s. 174-176). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Öngül, A. (2018). Irak Selçukluları. İstanbul: Çamlıca Yay.
• Özaydın, A. (2002). Kavurd Bey. İslam ansiklopedisi (C. 25, s. 73-74). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın, A. (2001). Muhammed b. Rüstem. İslam ansiklopedisi (C. 20, s. 567-568). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın, A. (2009). Sencer. İslam ansiklopedisi (C. 36, s. 507-511). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özaydın, A. (1990). Sultan Muhammed Tapar devri Selçuklu tarihi (498-511/1105-1118). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2015a). Selçuklular tarihi 1 Büyük Selçuklu tarihi (1040-1157), İstanbul: İsam Yay.
• Özgüdenli, O. G. (2015b). Şiraz. İslam ansiklopedisi (C. 39, s. 182-184.) İstanbul: : Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Öztürk, M. (2019). Irak Selçukluları devleti Atabegleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yay.
• Piyadeoğlu, C. (2003). Büyük Selçuklu emîri Atabeg Çavlı Sakavu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 38, 37-59.
• Polo, M. (1903), The book of Sir Marco Polo the venetian concerning the kingdoms and marvels of the east, (Yule, S. H. & Yule, A. F. Trans. and Ed.) London: AMS Press.
• Râvendî, M.A.S. (1999). Râhat-üs-sudûr ve Âyet-üs-sürûr (Ateş A. Çev.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Sıbt İbnü’l-Cevzî. (2011). Mir’atü’z-zamân fî târîhi’l-âyân. (Sevim A. Terc. ve Değ.). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Şebânkâreî, M. A. M. (1363). Mecmau’l-ensâb. Tahran: Müessese-i İntişarat-ı Emîr-i Kebir Sipihr Matbaası.
• Strange, G. L. (2015). Doğu hilafetinin memleketleri (Mezopotamya, İran ve Orta Asya) İslam Fetihlerinden Timur Zamanına Kadar, (Eskikurt, A. & Tomar, C. Çev.). İstanbul: Yeditepe Yay. (Original work, published in 1995).
• Sümer, F. (1999). Oğuzlar (Türkmenler): tarihleri, boy teşkilatı, destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay.
• Sümer, F. (2012). Tuğrul I. İslam ansiklopedisi (C. 41, s. 341-342). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Şîrâzî, Z. E. A. (1310-1350). Şîrâznâme (Kerîmî, B. Neşr). Tahran: Ruşen Matbaası.
• Turan, O. (1980). Selçuklular tarihi ve Türk-İslam medeniyeti. İstanbul: Dergâh Yay.
• Tokan, Ö. (2018). Sultan Sencer dönemi (1118-1157) Selçuklu vezirleri. Bayburt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dergisi, 1, 1-9.
• Tokuş, Ö. (2020). Selçuklu damadı Ebu Kâlîcâr Tâcülmülûk Hezâresb ve faaliyetleri. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XXII/(1), 199-213.
• Uygur, T. (2019). Emeviler döneminde Fars Bölgesi ve Şiraz şehri. Tarih ve Gelecek Dergisi, V/(1), 131-133.
• Yazar, N. (2011). Kirmân Meliki Kavurd Bey’in Büyük Selçuklu tahtını ele geçirme teşebbüsleri. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, X/(19), 221-237.
• Yazıcı, T. (1995). Erdeşîr. İslam ansiklopedisi (C. 11, s. 284-285). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Zambaur, E. R. V. (1927). Manuel de Glenealogie Et De Choronologie Pour L’Histoie De L’Islam. Hanovre: Librairie Ortientaliste Heinz Lafaire.