SOSYOKÜLTÜREL YAPININ EFSANELERE YANSIMASI BAĞLAMINDA ŞANLIURFA EFSANELERİ

Year 2021, Issue: 17, 63 - 90, 18.06.2021

Ömer Kırmızı

https://doi.org/10.46400/uygur.910932

Abstract

Bir yer, kişi veya olay hakkında anlatılan, sanat kaygısından uzak, içinde olağanüstülükler barındıran ve inandırıcı olma özelliği gösteren kısa nesir anlatılar olarak tarif edilen efsaneler; bir toplumun inancı, kültürü, dili, gelenekleri, idealleri ve ahlak anlayışı ile ilgili dinleyenlere fikir veren anlatılardır. İcra bağlamı ve işlevleri dikkate alındığında toplumlar için zaman zaman bir norm kaynağı olarak da telakki edilen efsaneler, toplumların sosyokültürel dokusunu yansıtan anlatıların başında gelmektedir.
Farklı etnik ve dinî grupların bir arada yaşadığı Şanlıurfa, peygamberler dönemine uzanan köklü tarihi ile birçok efsaneye kaynaklık etmiş bir şehirdir. Bu çalışmada, alan araştırması ve yazılı kaynaklardan yararlanma yöntemiyle yöreden derlenen otuz bir efsaneden hareketle yöredeki sosyokültürel yapının Şanlıurfa efsanelerine nasıl yansıdığı irdelenmiştir. Efsanelerin toplum hayatından beslenmesi, toplum hayatını yönlendirmesi, Şanlıurfa efsanelerinin mahallî kültürel unsurları bünyesinde barındırmasına zemin teşkil etmiştir. Bu makalede mahallî kültür unsurlarının hangi başlıklar bağlamında değerlendirilebileceği ortaya konmuştur.
Yapılan inceleme sonucunda Şanlıurfa’daki sosyokültürel yapının “gündelik hayat, adlar ve adlandırmalar, bitkiler ve hayvanlar, mutfak kültürü, mekânlar ve yapılar, peygamberler, mutasavvıflar ve şeyhler” başlıklarında yöre efsanelerine yansıdığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda Şanlıurfa efsanelerinin yöredeki özgün sosyokültürel yapıyı gelecek kuşaklara aktaran halk anlatılarından biri olduğu sonucuna varılmıştır.

Keywords

Efsane, Şanlıurfa efsaneleri, toplum,, sosyokültürel yapı, yöresel kültür

References

• ARTUN, Erman. (2012). Türk Halkbilimi. Adana: Karahan Kitabevi. ÇAĞATAY, Saadet. (1956). Türk Halk Edebiyatında Geyiğe Dair Bazı Motifler, TDAY-Belleten, 4, s. 153-177. ÇIBLAK, Nilgün. (2007). Tarsus Kültürünün Tanıtımında Şahmeran Efsanelerinin Önemi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16/1, s. 185-196. ÇIBLAK COŞKUN, Nilgün. (2013). Yatır ve Ziyaretlerin Halk Kültüründeki Rolü Bağlamında Mersin’deki Muğdat Dede Türbesinin İncelenmesi. Turkish Studies, 8/1,s. 1205-1219.