Proof of Reason in Hijri V. Century in Methodology of Caferî Fiqh

Year 2021, Volume: 7 Issue: 1, 141 - 172, 22.06.2021

Samire Hasanova

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2021.7.1.04

Abstract

Ahbarism, which emerged with the absence of the twelfth imam in 260/873, did not grant the right to life to rational interpretations and disciplines, claiming that religion can only be understood by the information provided by the imams. For this reason, it is a known fact that most of the imami scholars rejected the methods of mental revelation until the beginning of the hijri 6th / 11th century. With the prolongation of the twelfth imam's absenteeism (h.260/873), the disagreements among the imams and the inability to find solutions to new problems led to the weakening of this Salafi understanding. This has led to the emergence of a new system of thought but also principles of how to derive fiqh from the sources in question, and that makes use of the methods of Reasoning. In our article, it is mentioned to what extent the Usûlî School, which emerged as Mutazila affected a movement against Ahbâris since the V/XI century. Based on the examples of Sheyh Müfid, Sherif Murtazâ and Abû Cafer et-Tûsî, who set the basis of this school, the approaches of the Usûlî School to the evidence of reason in the V/XI century were evaluated. In particular, the main theme of our study is to examine whether the scholars of the aforementioned principles, based on the works they wrote on the fiqh method, see the mind as the fourth evidence after the Book, Sunnah and Icmâ.

Keywords

Methodology of Caferî Fiqh, Ahbârî School, Usûlî School, Evidence of Reason

H. V. Asır Caferî Fıkıh Usûlünde Akıl Delîli

Abstract

Şia mezhebi içerisinde iki önemli ekolün varlığından söz etmek mümkündür. Bunlardan ilki Ahbârîlik, diğeri ise ondan sonra ortaya çıkan Usûlîliktir. H. 260/873 yılında onikinci imamın gaybetiyle ortaya çıkan Ahbârîlik, dinin sadece imamların ahbariyle anlaşılabileceğini ileri sürerek, akla dayalı yorum ve disiplinlere hayat hakkı vermemiştir. Bu sebeple h.V/XI. asrın başlarına gelinceye kadar imamî ulemânın büyük çoğunluğunun akli istinbat metotlarını reddettikleri bilinen bir gerçektir. On ikinci imamın gaybetinin (h.260/873) uzamasıyla imamların ahbârındaki ihtilaf ve yeni sorunlara çözüm bulamaması bu selefî anlayışın zayıflamasına yol açtı. Bu ise, imamların görevlerinin sadece ahbârları incelemekten ibaret olmayıp, söz konusu kaynaklardan fıkhî hükümleri nasıl çıkarılacağına dair prensipler de ortaya konması gerektiğine inanan ve aklî istidlal metotlarından istifade eden yeni bir düşünce sisteminin meydana çıkmasına neden oldu. Usûlî düşüncenin oluşumunda Mu’tezîle’nin Bağdat ekolünün önemli tesirleri de makalede göz ardı edilmemiştir. Makalemizde h. V/XI. asırdan itibaren Ahbârilere karşı bir hareket olarak ortaya çıkan Usûlî ekolün Mu’tezileden ne derece etkilendiğine değinilmiş ve aslî delillere bakış açıları kapsamında, bu ekolün esasını koyan Caferî Fıkıh Usûlü âlimlerinden Şeyh Müfid, Şerif Murtazâ ve Ebû Cafer et-Tûsî’yi örnek alarak h. V/XI. asırda Usûlî ekolün Akıl deliline yaklaşımları değerlendirmeye tâbi tutulmuştur. Özellikle, söz konusu usûl âlimlerinin Fıkıh usûlüne dair yazdıkları eserlere dayanarak Aklı Kitap, Sünnet ve İcmâ’dan sonra dördüncü delil olarak görüp görmediklerinin incelenmesi çalışmamızın ana temasını oluşturmaktadır.

Keywords

Caferî Fıkıh Usûlü, Ahbârîlik, Usûlîlik, Akıl Delili

References

• Atay, Hüseyin. “Bilgi Teorisi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXIX, (1987): 1-39.
• Bolay, Süleyman Hayri. "Akıl", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 2: 246-247. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
• Dağcı, Şamil. İslam Ceza Hukukunda Şahıslara Karşı Müessir Fiiller. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 1996.
• el-Âmilî, Muhsin el-Emin. A'yânu'ş-Şîa, nşr: Emin Hasan. Beyrut 1983, I-XI.
• el-Bâcî, Ebu’l-Velid Süleyman b. Halef. İhkâmu’l-Fusûl fî Ahkâmi’l-Usûl, nşr: Abdullah Muhammed el-Cubûrî. Beyrut: Müessesetu’r-risâle, 1409/1989.
• el-Bahrânî, Yusuf b. Ahmed. el-Hadâiku’n-Nâdıra di Ahkâmi’l-Itrâti’l-Tâhira, nşr: Muhammed Tâkî el-İrevânî. Beyrut: Dâru’l-Edvâ, 1985.
• el-Câbirî, Ali Hüseyin. el-Fikru's-Selefî İnde’ş-Şîati’l-İmâmiyye. Beyrut, 1977.
• el-Garâvî, Muhammed Abdu’l-Hasan Muhsin. Masâdiru'l-İstinbât Beyne’l-Usûliyyîn ve’l-Ahbâriyyîn. Beyrut: Daru’l-Hâdî, 1412/1992.
• el-Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed. el-Mustasfâ Min İlmi’l-Usûl. Beyrut: Dâru İhyai’t-Turasi’l-Arâbî, 1324, I-II.
• el-Hudari, Muhammed b. Afifi el-Bacurî. Usûlü'l-Fıkh, Kahire: Mektebetu’l-Ticâreti’l-Kübrâ, 1398/1969.
• el-Muzaffer, Muhammed Rıza. UsûIu’l-Fıkh, Beyrut: Dâru’t-Teâruf li’l-Mahbûât, 1983, I-II.
• el-Müfid, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. el-'Akl fi Usuli'd-Din. Beyrut: Daru'I-Alemiyye, 1992.
• el-Müfid, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî el-Ukberî. et-Tezkire bi Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Daru’l-Müfid, 1414/199.
• er-Reyşehri, Muhammedi. Mîzânu'l-Hikme, Tahran: Mektebu'l-İ'lam el-İslami, 1. Bsk, h.1404, I-X,
• es-Serahsi, Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Muharrer fî Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1417/1996.
• eş-Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed. lrşâdu'I-Fuhûl ilâ Tahkîki'I-Hak min İlmi'l-Usûl. Beyrut: Daru'I­Ma'rife, ts.
• et-Tûsî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Ali. el Mebsût fî Fıkhi’l-İmâmiyye. Tahran: el-Mektebetü’l-Murtazâviyye,1387/1967, I-VIII.
• et-Tûsî, Ebu Ca'fer Muhammed el-Hasan. el-'Udde fî Usüli'I­ Fıkh, nşr. Muhammed Rıza el-Ensâri el-Kummî. Kum: Matbaatu's-Sitâra, 1417, I-II.
• et-Tûsî, Ebu Cafer Muhammed el-Hasan. Resâilu'ş-Şeyh et-Tûsî. Kum: Muessesetu'n-Neşri'l-lslam, ts.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Çağımızda Îtikadî Mezhepler, Ankara: Selçuk Yayınları, 1995. Hasanova, Samire. “H. V-VI. Asırlarda Caferî Usûl Âlimlerine Göre Delîl Anlayışı”. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1999.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali. el-İhkâm fî Usûli’l-Ahkâm, nşr: Ahmed Muhammed Şâkir, I-VIII. Kahire: Matbaatu’l-Âsime, 1970.
• Kahraman, Abdullah. “Tûsî, Ebû Ca’fer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 41: 435-437. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Karaman, Hayreddin. "Ca'feriyye", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 6: 4-10. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
• Karaman, Hayreddin. "Şiada Fıkıh Usûlü ve Şer'î Delîller", Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu, Tartışmalı İlmi Toplantılar Dizisi, İstanbul, 1993.
• Kartaloğlu, Habip. “Şiî-Usûlî Düşüncenin Ortaya Çıkış Sebepleri Üzerine Mülahazalar”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XVIII, sayı: 33, (2016): 75-90.
• Keracîkî, Muhammed b. Ali. Kenzu’l-Fevâid, nşr: Allâme eş-Şeyh Abdullah. Kum: Daru’z-Zehâir, I-II.
• Mahmesânî, Subhî. Felsefetü't-Teşri' fi'l-İslâm, Beyrut: Daru'I-Keşşaf li'n-Neşr, 1952.
• McDermott, Martin J. The Theology of al-Shaikh al Mufid (d. 413/1022). Beyrut: Dâru’l-Maşrik, 1978.
• Şerif el-Murtazâ, Âlemu’l-Hudâ Ebu’l-Kasım Ali b. el-Hüseynî el-Mûsevî. eş-Şâfî fî'l-lmâme, Tahran: Müessesetu's-Sadık Yayınları, h.1410.
• Şerif el-Murtazâ, Âlemu’l-Hudâ Ebû’l-Kasım Ali b. el-Hüseynî el-Mûsevî. Zeria' İlâ Usûli’ş-Şerîa, nşr: Ebu’l-Kâsım Gurcî. Tahran, 1363.
• Şerif Murtazâ, Âlemu’l-Hudâ Ebu’l-Kasım Ali b. el-Hüseynî el-Mûsevî. Resâilu’ş- Şerif Murtazâ, nşr. Es-Seyyid Mehdi Recai I-III. Kum: Daru’l-Kur’ani’l-Kerim, h. 1405.
• Uyar, Mazlum. “Şiî Siyasî Düşüncesinin Şekillenmesi”, Dini Araştırmalar, c. 2, S. 5, (Haziran 1999): 299-315.
• Uyar, Mazlum. “lmâmiyye Şîası'nda Ahbârîlik”. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1996.
• Yurdagül, Metin. “Ahbariyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi 1: 490-491. Ankara: TDV Yayınları, 1988.