Mısır’da İctimai Tefsir Çalışmalar

Year 2023, Volume: 9 Issue: 2, 235 - 253, 30.12.2023

Eid Fethi Abdulazız

https://doi.org/10.32955/neu.istem.2023.9.2.05

Abstract

Bu araştırma, sosyal okulun modern çağda Müslümanların yaşamları üzerindeki etkisini ve Mısır Büyük Müftüsü İmam Muhammed Abdo ve Mısır'daki ve Arap ve İslam dünyasındaki diğer üst düzey sosyal reform imamları gibi bu okulun büyük alimlerinin etkisinin derecesini açıklığa kavuşturmayı amaçlamaktadır. Aynı zamanda, yorumdaki sosyal eğilimin ortaya çıkışı ve Kur'an-ı Kerim'de bahsedilen birçok sosyal meselenin tartışılmasındaki rolü ve Kur'an-ı Kerim'de hayat ve sosyal düşüncenin incelenmesi için büyük bir maden oluşturan gönderilen ve doğru peygamberlerin ve kavminin diğer hikayelerini konuşmayı amaçlamaktadır. Araştırma ayrıca, İmam Muhammed Abdo ve Muhammed Reşid Rida'nın akıl okulu ve sosyal gerçekçi okulun ortaya çıkmasından sonra tercümanlık alimleri tarafından ele alınan en önemli konular hakkında konuşmayı amaçlamış ve bu konular, o okulun yakın zamanda ortaya çıkmasının yanı sıra, kadın meselesi ve Avrupa Batı'sının İslam'da çok eşlilik meselesini ve kadın giyimi sorununu, kişisel özgürlük olduğu bahanesiyle gündeme getirme girişimi gibi o dönemde ortaya çıkmasını gerektiren birçok sosyal kötülüğün ortaya çıkması ve miras meselesi gibi o dönemde dolaşımda olan bu konular dolaşımdaydı İslam'da kadınlar ve İslam'ın onlara haksızlık ettiğini, çünkü kadınlar için erkeklerin hakkının yarısına karar verdiği, ayrıca bireysel inanç özgürlüğü ve toplumun inanç özgürlüğü ve siyasi özgürlük meselesi, o zamanlar ortaya çıktığı gibi, toplumun gençliğini etkileyen birçok sapkınlık ve kötülük ve İslam ülkelerinde alkolün yayılması sorunu. Genel olarak toplumlar üzerinde açık bir etkisi olan, Arap ve İslam ülkelerinin ekonomisini etkileyen, bu halkların çabalarını İslam dünyası ülkelerinde şubeler açan bu bankalardan borçlanmaya odaklamalarını sağlayan riba tabanlı bankalar sorunu da ortaya çıkmıştır. Bu nedenle, bu okulun alimleri toplumun durumunu incelemek ve onu Kur'an-ı Kerim'e ve Peygamber'in Sünnetine bağlamaya çalışmak zorunda kaldılar, böylece yeniden yükselebilir ve zamanın ayartmalarına direnebilirdi, tıpkı ulusu üretime ve sanayiye geri döndürmek ve Batı'ya güvenmemek için çok uğraşan ve ulusu bu konuda uyaran İmam Hasan el-Benna'nın yaptığı gibi, çünkü bu Mısır ve İslam endüstrilerini yok edecek ve ekonomik işgal, halklar üzerinde askeri işgalden daha şiddetlidir. Araştırmacı, araştırmasında, bu yönde konuşan en ünlü kişi olarak kabul edilen, edebi ve sosyal yorumun yaratıcısı ve bu okulun öncüsü olan İmam Muhammed Abdo gibi modern çağda bu yaklaşımı benimseyen yazarlar tarafından yazılanların çoğunu tahmin etmeye güvenmiştir. Kur'an'ın yorumlanmasını, toplumdaki reformist eğiliminin ve dinsel yenilenmenin temeli olarak almıştı. Onun yorumuna yaklaşımı, milletin unsurlarını dirilten, şanlarını yükselten, Kur'an'ın cesaret ve haysiyet ahlakını savunan, hukukçuların katılığına ve taklitlerine karşı savaşan bir eğitim yaklaşımıydı. Reformculardan biri olan Muhammed Rida ve yenilenme ve reform alimi ve yorumcusu Muhammed Mustafa el-Maraghi, Muhammed Abdo ile temasa geçti ve metodolojisinden etkilendi. Edebiyat ve yorum alimi ve ulusal reform hareketinin bir adamı olan Abdul Aziz Jawish ve Profesör Seyyid Kutub. ve Emin el-Huuli, bir tane. Ve Ayşe Abdurrahman. Mahmud Şaltout, Ahmed Mustafa el-Maraghi ve Mohamed Farid Wagdy.
Belki de o okulun çok sayıda akademisyeni bu araştırmanın en önemli sorunlarından biridir, çünkü bu bilim adamlarının tüm yazılarına erişim, özellikle de anlamakla okumak ve dersler, dersler ve fikirler çizmek istiyorsanız, bu araştırmada çok sayıda sosyal konunun yanı sıra, zaman ve alanın her biri hakkında ayrı ayrı konuşmak için yeterli olmaması için büyük sorunlardan biridir. Araştırmacı, en önemlileri arasında şu sonuca varmıştır: Eski ve modern Mısırlıların Kur'an-ı Kerim'i ezberlemeleri, din anlayışları ve Kur'an-ı Kerim'i yorumlamaları yoluyla Arap diline olan ilgilerinin derecesi. Mısır'daki sosyal okulun alimleri, çağdaş yaşamın gelişmeleri ve genel olarak Müslümanların koşulları ve özellikle Mısırlıların yaşamları hakkında, kadınların özgürlüğü, çalışması, giyimi ve erkeklerin iş ve kamusal yaşama, siyasete ve topluma katılımı vb. konuları da dahil olmak üzere ortaya çıkan son konular ve sorunlarla ilgilenmektedir. Birçok âlim, Kur'an-ı Kerim'e, Hz. Peygamber'in sünnetine, sahabe ve takipçilerin sözlerine atıfta bulunarak Müslüman toplumlardaki birçok yeni soruna çözüm ve çareler sunmaya çalışmıştır. Milletin alimleri tefecilik yeme meselesiyle meşguldür ve bazıları tefeciliği, Kur'an-ı Kerim ve Hz. Peygamber'in sünneti tarafından onaylanan kutsallığını ve modern çağda son zamanlarda ortaya çıkan bankalarla ilişkisini tanımlamaya çalışmaktadır. Bu okulun alimleri de ortaya çıkan ahlaki ve sosyal sapmalara ilgi göstermişler ve Mısır toplumunu ve genel olarak İslam toplumunu kasıp kavuran sapkınlıklara ve kötülüklere karşı uyarmaya başlamışlardır.

Keywords

Tefsir, İctimai tefsir, Mısır’da tefsir çalışmaları, Muhammed Abduh

Social Interpretation Studies in Egypt

Abstract

This research aims to clarify the impact of the social school on the lives of Muslims in the modern era and the extent of the influence of the great scholars of this school, such as the Grand Mufti of Egypt, Imam Mohammed Abdo, and other senior imams of social reform in Egypt and the Arab and Islamic world. It also aims to talk about the emergence of the social trend in interpretation and its role in the discussion of many social issues mentioned in the Holy Qur'an and other stories of the prophets and their people who were sent and true, which formed a great mine for the study of life and social thought in the Holy Qur'an. The research also aimed to talk about the most important issues addressed by interpreting scholars after the advent of the mental school and the social realist school of Imam Muhammad Abdo and Muhammad Rashid Rida, and these issues were discussed in many social societies that required to emerge at that time, such as the recent emergence of that school, as well as the women's issue and the European West's attempt to raise the issue of polygamy in Islam and the problem of women's clothing under the pretext that it was personal freedom These issues that were in circulation at that time, such as the emergence of evil and the issue of inheritance, were in circulation in Islam women and that Islam was unfair to them because for women it decided half the right of men, as well as the issue of individual freedom of belief and freedom of belief and political freedom of society, as it turned out at that time, many perversions and evils that affected the youth of society and the problem of the spread of alcohol in Islamic countries. The problem of riba-based banks, which have a clear impact on societies in general, affecting the economy of Arab and Islamic countries, allowing these peoples to focus their efforts on borrowing from these banks that have opened branches in the countries of the Islamic world, has also arisen. Therefore, the scholars of this school had to study the state of society and try to connect it to the Holy Quran and the Sunnah of the Prophet so that it could rise again and resist the temptations of the times, just as Imam Hassan al-Banna, who worked hard to return the nation to production and industry and not to trust the West, and warned the nation about this, because this would destroy the industries of Egypt and Islam and prevent economic occupation, it is more violent on peoples than military occupation. In his research, the researcher relied on predicting much of what was written by writers who adopted this approach in the modern era, such as Imam Muhammad Abdo, the creator of literary and social commentary and the pioneer of this school, who is considered the most famous person to speak in this direction. He took the interpretation of the Qur'an as the basis for his reformist tendency and religious renewal in society. His approach to his interpretation was an educational approach that resurrected the elements of the nation, elevated their glory, defended the morality of courage and dignity of the Qur'an, and fought against the rigidity and imitations of jurists. Mohammed Rida, one of the reformers, and Mohammed Mustafa al-Maraghi, a scholar and commentator of renewal and reform, contacted Mohammed Abdo and were impressed by his methodology. Abdul Aziz Jawish, a scholar of literature and commentary and a man of the national reform movement, and Professor Sayyid Qutb. and Amin al-Huuli, one. and Aisha Abdurrahman. Mahmoud Shaltoout, Ahmed Mustafa al-Maraghi and Mohamed Farid Wagdy. Perhaps the large number of academics of that school is one of the most important problems of this research, since access to all the writings of these scientists is one of the big problems, especially if you want to read with comprehension and draw lectures, lectures and ideas, as well as a large number of social issues in this research, as well as not enough to talk about each of them separately in time and space.

Keywords

Tafsir, Social tafsir, tafsir studies in Egypt, Muhammed Abduh

التفسير الاجتماعي في الفكر المصري الحديث

Abstract

يهدف هذا البحث إلى توضيح تأثير المدرسة الاجتماعية في حياة المسلمين في العصر الحديث، ومدى تأثير علماء تلك المدرسة الكبار، كالإمام محمد عبده، مفتي الديار المصرية، وغيره من كبار أئمة الإصلاح الاجتماعي في مصر والعالم العربي والإسلامي، وكذلك يهدف إلى الحديث عن نشأة الاتجاه الاجتماعي في التفسير في المجتمع، ودوره في مناقشة كثير من القضايا الاجتماعية التي تحدث عنها القرآن الكريم، وغير ذلك من قصص الأنبياء وأقوامهم، مما شكّل منبعًا عظيمًا لدراسة الحياة والتفكير الاجتماعي. وكذلك هدف البحث إلى الحديث عن أهم القضايا التي تناولها علماء التفسير عقب نشأة المدرسة العقلية والمدرسة الواقعية الاجتماعية على يد محمد عبده، ورشيد رضا، وكانت هذه القضايا متداولة في ذلك الوقت؛ نظرًا لنشأة تلك المدرسة حديثًا، وكذلك بسبب ظهور كثير من المفاسد الاجتماعية، كقضية المرأة، ومحاولة الغرب الأوربي إثارة قضية تعدد الزوجات في الإسلام، وكذلك ملابس المرأة، وكذلك قضية ميراث المرأة في الإسلام، وأن الإسلام قد ظلمها، وكذلك قضية حرية العقيدة الفردية والمجتمعية، والحرية السياسية، كما ظهر كثير من البدع التي أثرت في شباب المجتمع، كانتشار الخمر في البلاد الإسلامية. ومشكلة البنوك التي كان لها أثر واضح على المجتمعات، فأثرت على اقتصاد الدول العربية والإسلامية، وجعلت الشعوب تركز على الاقتراض من تلك البنوك، التي فتحت فروعًا لها في بلدان العالم الإسلامي؛ ولذلك كان على علماء تلك المدرسة دراسة حالة المجتمع ومحاولة ربطه بالقرآن وبالسنة، ليستطيع أن ينهض من جديد، ويقاوم مغريات العصر، كما فعل حسن البنا، الذي حاول إعادة الأمة إلى الإنتاج والصناعة، وعدم الاعتماد على الغرب، وحذر الأمة من ذلك. وقد اعتمد الباحث في بحثه على استقراء معظم ما كتبه الكتاب الذين انتهجوا هذا المنهج في العصر الحديث، كالإمام محمد عبده الذي يعد أشهر من تكلم في هذا الاتجاه، ومبتكر التفسير الأدبي والاجتماعي، ورائد هذه المدرسة، وكان قد اتخذ تفسير القرآن أساسًا لنزعته الإصلاحية في المجتمع، والتجديد الديني. وكان منهجه في تفسيره منهجًا تربويًّا، يبعث مقومات الأمة، ويثير أمجادها، وينادي بآداب القرآن من الشجاعة والكرامة، ويحارب جمود الفقهاء وتقليدهم. ومحمد رضا أحد رجال الإصلاح، ومحمد مصطفى المَراغي وهو عالم ومفسر من دعاة التجديد والإصلاح، اتصل بمحمد عبده، وتأثر بمنهجه. وعَبْد العَزِيز جاوِيش وهو عالم بالأدب والتفسير ومن رجال الحركة الوطنية الإصلاحية، وسَيِّد قُطْب، وأمين الخولي، وعائشة عبد الرحمن، وشلتوت، وأحمد المراغي، وفريد وجدي. ولعل كثرة علماء تلك المدرسة من أهم مشاكل هذا البحث؛ لأن الاطلاع على كل مؤلفات هؤلاء العلماء من المشكلات الكبيرة، وبخاصة إذا أردت القراءة مع الفهم واستخلاص الدروس والعبر والأفكار، وكذلك كثرة القضايا الاجتماعية التي كانت في هذا البحث كثيرة، بحيث أن الوقت والمجال لا يتسعان للحديث عن كل منها على حدة. وقد انتهى، الباحث إلى كثير من النتائج من أهمها: ظهر مدى اهتمام المصريين قديمًا وحديثًا بالقرآن الكريم وتفقههم في الدين، وتفسيرهم له، وكذلك اهتمام علماء المدرسة الاجتماعية في مصر بمستجدات الحياة المعاصرة، وما ظهر من أمور ومشاكل حديثة استجدت على أحوال المسلمين بشكل عام وعلى حياة المصريين بشكل خاص، ومن هذه الأمور مسألة حرية المرأة وعملها وملبسها ومشاركتها الرجل في العمل والحياة العامة، في السياسة وفي المجتمع وهكذا، ولقد حاول كثير من العلماء تقديم الحلول والعلاج لكثير من المشكلات الجديدة في المجتمعات الإسلامية، وذلك من خلال الرجوع إلى القرآن الكريم، والسنة النبوية الشريفة، وأقوال الصحابة والتابعين. وانشغال علماء الأمة بمسألة أكل الربا، ومحاولة بعضهم تعريف الربا، وحرمته التي أقرها القرآن والسنة، وعلاقتها بالبنوك. وكذلك ظهر الاهتمام من قِبَلِ علماء هذه المدرسة بما ظهر من انحرافات أخلاقية واجتماعية، وأخذوا في التحذير من البدع والمنكرات التي اجتاحت المجتمع المصري والمجتمع الإسلامي بشكل عام.

Keywords

التفسير, التفسير الاجتماعي, التفسير في مصر, محمد عبده

References

• Abdu’l-Halim, Mahmud Meni. Menahicu’l-Müfessirin. Mısır: Daru’l-Kütüp el-Mısri ve’l-lübnani, 2000.
• Abduh, Muhammed. Mecmuatu Tefsiri’l-Fatiha ve Sittü suver min Hevatimi’l-Kur’an. el-Kahire: es-Saniye, H.1367.
• Abduh, Muhammed. Tefsiru Cüzi Amme. el-Kahire: Matbaatu’r-Reğaib, 1936.
• Abduh, Muhammed. Tefsiru Sureti’l-Asr. el-Kahire: Matbaatu’l-Menar, 1912
• Abdurrahman, Aişe. et-Tefsiru’l-Bayani li’l-Kur’ani’l-Kerim. Kahire: Daru’l-Mearif, es-Sabia, ts.
• Abdurrahman, Aişe. el-Kur’ani’l-Kerim. el-Kahire: Daru’l-Mearif, 1999.
• Adamz, Taşarz. el-İslam ve’t-Tecdid fi Mısr. trc. Mahmud Abbas. el-Kahire: el-Merkezu’l-Kavmi l’i-Terceme, 2015.
• Berekat, Muhammed Tevfik. Seyyid Kutup, Hülasatu Hayatihi. Mekke el-Mükerreme: Mektebetu’l-Menare, 1990.
• Buyûmi, Muhammed Recep. en-Nahdatu’l-İslamiyye fi Sibri’l-Lamiha el-Muasirin. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1995.
• Caviş, Abdulaziz. el-İslam Dinu’ul-Fıtrati ve’l-Hürriye. Kahire: Daru’l-Hilal, 1952.
• Caviş, Abdulaziz. Asaru’l-Kur’an fi Tahriri’l-Fikri’l-Beşeri. el-Kahire: Mektebetu Nahdati Mısr, 1928.
• Caviş, Abdulaziz. Tefsiru Esrari’l-Kur’ani’l-Kerim. el-Kahire: Matbaatu’l-Hidaye,1913.
• Caviş, Abdulaziz. Asaru’l-Hamr fi Nazari Erkami’l-Ümemi’l-Mesihiyye. el-Kahire: el-Evkafi’l-İslamiyye,1923.
• Emin, Osman. Raidu’l-Fikri’l-Mısri, el-İmam Muhammed Abduh. el-Kahire: el-Meclisu’l-A’la li’s-Sakafat, ts.
• Emin, el-Hulî. min Hadyi’l-Kur’an. el-Kahire: el-Heyet’u-Ammetu el-Mısriyyetu li’l-Kitab, 1996.
• Enver, el-Cündi. el-İmam el-Meraği. el-Kahire: Daru’l-Mearif, 1952.
• Fadl Hasan, Abbas. et-Tefsir ve’l-Müfessirun Esasiyyatuhu ve Menahicuhu fi’l-Asri’l-Hadis. Ürdün: Daru’n-Nefais, 2016.
• Ğanim, İbrahim el-Beyumi. el-Fikru’s-Siyasi li’l-İmam Hasan el-Benna. el-Kahire: Medarat li’l-Ebhas ve’n-Neşr, et-Tabatu’l-Ula, 2013.
• Hasan, el-Benna. -Makasidu’l-Kur’an el-Kerim. el-Kuveyt: Dâru’l-Vasikâ, el-Ulâ, 2004.
• Hasan, el-Benna. Muzekkerat’u-Dava ve’d-Daiye. ebu’l-Ala en-Nedvi. el-Kahire: Muzekkeru’-İ’lam el-Arabi el-Ulâ, 2011.
• Hasan Esma, Ömer. Menhecu Seyyid Kutub fi Zılali’l-Kur’an. es-Suudiyye: y.y., H.1416.
• İbn Aşûr, Muhammed el-Fadıl. et-Tefsir ve Ricaluhu. el-Kahire: Mecmeu’l-Buhus el- İslamiyye, 1970.
• Kehhale, Ömer Rıda. Mu’cemu’l-Müellifin. Beyrut: Mektebetu’l-Müsenna, ts.
• Meraği, Ahmed Mustafa: Tefsiru’l-Meraği. Kahire: Mustafa el-Babî el-Halabi, 1946.
• Meraği, Ebu’l-Vefa Mustafa. eş-Şeyh el-Meraği bi Eklami’l-Küttab. el-Kahire: el-Matbaa el-Müniriyye, 1957.
• Meraği, Muhammed Mustafa. ed-Dürus ed-Diniyye liseneti 1356. el-Kahire: Matbaatu’l-Ezher, 1938.
• Meraği, Muhammed Mustafa. ed-Dürus ed-Diniyye liseneti 1365, el-Kahire, Matbaatu’l-Ezher, 1938.
• Meraği, Muhammed Mustafa. Tefsiru Sureti’l-Hücurat, el-Kahire: y.y., 1940.
• Muhammed, İmare. el-Menhecu’l-Islahi li’l-İmam Muhammed Abduh. el-Kahire: Mektebetu’l-İskenderiyye, 2005.
• Muhammed, İmare. Mealim el-Meşruu’l-Hedari fi Fikri Hasan el-Benna: el-Kahire: Daru’t-Tevzi, et-Tabatu’l-Ula, 2006.
• Muhtesep, Abdulmecid Abdusselam. İtticahatu’t-Tefsir fi’l-Asri’r-Rahin. Ürdün: Mektebtu en-Nahdati’l-İslamiyye, et-Tabatu’s-Saniye, 1982.
• Mukbil, Fehmi Tevfik Muhammed. Raidu’l-Islah fi’l-Asri’l-Hadis. B.y.: Merkez İsa es-Sakafi, el-Ula, 1995.
• Mücahid Zeki, Muhammed. el-Alamuş’ş-Şerkiyye fi’l-Mieti’r-Rabiate Aşare. Beyrut: Daru’l-Ğarbi’l-İslami, 1949.
• Nuveyhid, Adil Nuveyhid. Mu’cemu’l-Müfessirin. Beyrut: Muessetu Nuveyhid es-Sekafiyye, 1988.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsiru’l-Menar. el-Kahire: Matbaatu’l-Menar, H.1315.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tefsiru’l-Fatiha ve Sittu suver min Hevatimi’l-Kur’an, (el-Asru ve’l-Kevser ve’l-Kafirun ve’l-İhlas ve’l-Muavvizetyen). el-Kahire: es-Saniye, 1367.
• Rıza, Muhammed Reşid. Tarihu’l-İmam eş-Şeyh Muhammed Abduh. el-Kahire: Daru’l-Fadile, es-Saniye,2006.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. İtticehat et-Tefsir Fil-karn er-Rabii aşar. es-Suudiyye: idaretl-buhus el-İlmiye el-ule, 1986.
• Rûmî, Fehd b. Abdurrahman b. Süleyman. Menhecu’-Medresetu’l-Akliyyetu’l-Hadise fi’t-Tefsir. es-Suudiyye: es-Saniye, 1983.
• Seyyid, Kutup. fi Zılali’l-Kur’ani’l-Kerim. el-Kahire: Daru’ş-Şüruk, et-Tabatus’-Saniyetü ve’s-Sealasun, 2004.
• Şehhate, Abdullah Muhammed. Menhecu el-İmam Muhammed Abduh fi Tefsiri’l-Kur’an el-Kerim. el-Kahire: Mektebetu Vahbe, 1980.
• Şeltut, Mahmud. Tefsiru’l-Kur’ani’l-Kerim. el-Kahire: Daru’l-Kalem, es-Saniye, ts.
• Urfe, Muhammed Hadi. et-Tefsir ve’l-Müfssirun fi Sevbihi el-Keşib. İran: el-Camia er-Radaviyye, et-Taba es-Essaniye, H.1426.
• Vecdi Muhammed, Ferid. el-İslam Dinu’l-Hidayeti ve’l-Islah (Tahlil Dakik li Mebadii’d-Dini’l-İslami). Beyrut: Daru’l-Cil, el-Ula, 1991.
• Vecdi Muhammed, Ferid. el-Mushaf el-Müfesser. el-Kahire: Matbaatu’s-Selam, el-Hamise, ts.
• Zehebi, Muhammed Huseyn. et-Tefsiru’l- ve’l-Müfessirun. el-Kahire: Mektebetu Vehbe, 1989.
• Zeynu, Muhammed b. Cumeyl. Keyfe Nefhemu’l-Kur’an, (Envau’t-Tefsir ve Şerhu badi Ayi’l-Kur’an). es-Süudiyye: es-Sadise, ts.
• Ziriklî, Hatru’d-Din. el-Alam. Beyrut: Daru’l-İlmi li’l-Melayin, et-Tabatu’l-Hamiste Aşare, 2002.