İslam Kelam Ekollerinde İnsan Fiilleri ve İnsanın Sorumluluğu İlişkisi

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 21, 31 - 44, 15.10.2020

Bayram Çınar

Öz

İnsanın sorumluğu İslam dindarlığının temel parametrelerinden biri olarak görülmüştür. İnsan fiillerine ilişkin tartışma kelam ekolleri arasında farklı eğilimlerin ortaya çıkmasını sonuç vermiştir. Konunun Ahlak bağlamında ele alınması adalet prensibi odaklı insan fiillerinin yaratılışı ve aidiyeti konuludur. Buna göre insan, ahirette ceza ve ödüle konu olan bir eylemin faili ise davranışlarının ona nisbet edilmesidir. Öte yandan bu irade ve eylem, Allah’ın mutlak ilim, irade ve kudretiyle nasıl bağdaştırılacaktır, sorusu, konuya ilişkin tartışmaların diğer yönünü oluşturmaktadır. Öyle bir çözüm getirilmelidir ki, bir yandan insanın otonomluğu muhafaza edilmiş, diğer yandan Allah’ın irade ve kudretinin işlerliği korunmuş olsun. Esasen teolojik (kelam) ekolleri insanın sorumluluğunu kabul etmelerine karşın, çözümü farklı şekillerde ortaya koymuşlardır. Bu çalışma, kelam ekollerinin özgün yaklaşımını ortaya koymayı amaçlar. İnsan sorumluluğunu temellendirirken farklı öncelikler, ekollerin konuya yaklaşımlarında ve ulaştıkları sonuçların belirlenmesinde etkili olmuştur.

Anahtar Kelimeler

İnsan Fiilleri,, sorumluluk ,, İrade,, Kudret,, Hürriyet,

The Relatıonshıp Between Human Actıons And Human Responsıbılıty In Islamıc Theologic Schools

Öz

Anahtar Kelimeler

Human actions, Responsibility, Will, Power, Freedom

Kaynakça

• Abrahamov, B. (1989). A Re-examination of al-Ashari’s Theory of Kasb According to Kitab al-Luma. Journal of Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland, 2, 210-221.
• Ay, M. (2000). Mu'tezile ve Siyaset İlişkisi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi.
• Beyazîzade, A. (2017). el-Usûlü'l-Münîfe li'l-İmâm Ebî Hanîfe. (İ. Çelebi, Çev.) İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Buhârî, M. b. (2005). Halku Ef'ali'l- İbad (Thk. Fahd b. Suleyna el- Fuheyd). Riyad: Dâru'lt-turasu'l - Hadara.
• Cârullah, Z. H. (1974). el-Mu'tezile. Beyrut: el Ehliye li'n neşr ve't tevzi.
• Cevziyye, İ. K. (tarih yok). Şifau’l-alîl fi’l-mesâili’l-Kadâ ve’l-Kader ve’l-Hikme ve’tTa’lil. Beyrut.
• Eş‘arî, E.-H. e. (1980). Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfü’l-musallîn (nşr. Helmut Ritter). Wiesbaden: Franz Steiner .
• Eş'arî, E. H. (1977). el-İbâne ‘an usûli’d-diyâne (thk. Fevkiye Hüseyin Mahmûd). Kahire: Dâru'l Ensar.
• Eş'arî, E.-H. (1955). Kitâbü'l-Lum'a fi'r-reddi alâ Ehl-i'z-zeyğ ve'l-bid'a(nşr. Hammûde Zeki Gurâbe). Kahire: Şeriketi Mısr Matbaatu Sehime Mısriye .
• Fahri, M. (1998). İslâm Felsefesi, Kelâmı ve Tasavvufuna Giriş . (Ş. Filiz, Çev.) İstanbul: İnsan Yayınları.
• Frank, R. M. (1966). The Structure of Created Causality According to Al-Aš'arî: An Analysis of the "Kitâb Al-Luma' ". Studia Islamica, 25, 13-75.
• Gazzalî, E. H. (2012). El-İktisad fi'l İtikad. (O. Demir, Çev.) İstanbul: Klasik yayınları.
• Hayyat, E.-H. (1993). el-İntisar (thk. Nyberg H.S). Beyrut: Evraku Şarkiya.
• Kâdî Abdulcabbâr, e. H. (1962). el-Muğnî (Thk. Mustafa Hilmî, Ebu’l-Vefâ el-Gânimî) (Cilt 12). Kahire: Mektebetü'n-Nahdâ.
• Kâdî, A. b.-H. (1965). , Şerh’ul-Usuli’l-Hamse, (thk. Abdulkerîm Osmân). Kahire: Mektebetü Vahbe.
• Koloğlu, O. Ş. (2011). Cübbâîler’in Kelâm Sistemi. İstanbul: İSAM Yayınları .
• Kubat, M. (2008). Kadere Dair İki Risâle (Abdülmelik B. Mervân'ın Ha-san El-Basrî'ye Gönderdiği Mektup Ve Hasan El-Basrî'nin Abdülmelik B. Mervân'a Gönderdiği (Cevabî) Mektup) . Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 8(1), 351-374.
• Mâtûridî, E. M. (2010). Kitâbu’t-Tevhîd. (thk. Bekir Topaloğlu, Muhammet Aruçi). Beyrut: Dâru’s-Sâdır İstanbul: Mektebetul İrşad.
• Nesefi, E.-B. A. (2000). el-Umdefi'l-Akdid ( thk. Temel Yeşilyurt). (T. Yeşilyurt, Çev.) Malatya: Kubbealtı Yayıncılık .
• Schwarz, M. (1967). The Letter of Al-Hasan Al-Baṣrī. Oriens , 20, 15-30.
• Taftazanî, S. (2014). Şerhu'l -Akaîd (Thk. Ali Kemal). Beyrut: Dâru ihyau't- turasu'l- Arabiyye.
• Wensinck, A. J. (1932). The Muslim Creed. London: Cambridge University Press.
• Wolfson, H. A. (1976). The Philosophy of the Kalam. Cambridge, Massachusetts and London: Harvard University Press.
• Yar, E. (2017). Müslüman Kelamında Teklif ve Sorumluluk. Ankara: Ankara Okulu Yayınları .
• Yazıcıoğlu, M. S. (1988). Mâturidî ve Nesefi'ye göre İnsan Hürriyeti Kavramı. Ankara: Akid Yayıncılık.