Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti’nde Tayyareler için Rasıtların Yetiştirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 13 Sayı: 2, 315 - 329, 24.10.2023

Derya Geçili

Öz

İnsanoğlu uçmak için ilk önce doğadaki bazı canlıların kanatlarını kullanmıştır. Ancak kanatlar, insan gücünü taşımaya yeterli gelmediğinden tayyareler yapılmıştır. Avrupalı devletlerin sanayileşmesiyle birlikte tayyareler ve buna bağlı olarak havacılıkla ilgili gelişmeler hız kazanmıştır. Bu devletlerin nasıl kara ve deniz kuvvetleri var ise zamanla hava kuvvetleri de olmuştur. Havacılık yolunda başlayan gelişmelerden zamanla Osmanlı Devleti de etkilenmiştir. Birinci Dünya Savaşı, Avrupalı devletler arasında başlayıp tüm dünyaya yayılan ilk küresel savaştır. Başta, Osmanlı Devleti bu büyük savaşta tarafsızlığını ilan etmiştir. Ancak, Almanya ile gizli ittifak anlaşmaları imzaladıktan sonra savaşa dahil olmuştur. Osmanlı Devleti, savaş sırasında tayyarelerin önemini fark ederek personel ve diğer ihtiyaçları karşılamaya çalışmıştır. Havacılık faaliyetlerinin daha sağlıklı ve verimli yürütülmesi amacıyla 1916 yılı sonlarında Harbiye Dairesine bağlı Umur-ı Havaiye Müfettişliği (Hava Müfettişliği) açılmıştır. Hava müfettişliği özellikle deniz tayyarelerine rasıtçı sınıfının yetiştirilmesi amacıyla Almanya Hava kuvvetlerinde incelemeler yapmıştır. Ayrıca, rasıt ihtiyacının karşılanabilmesi için kurslar açılmasına karar verilmiştir. Kursların idaresi ve talebelere verilecek eğitim üzerine bir nizamname hazırlanarak uygulamaya geçirilmiştir. Aşağıda tayyare rasıtlarının yetiştirilmesi için yapılan çalışmalar anlatılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Rasıt, Tayyare, Osmanlı Devleti, Dünya Savaşı

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Seyrüsefer Kalemi (DH.EUM.SSM), 55/76-2, 4 Eylül 1917. İrade Dahiliye (İ.DH), 578/40243-6-1, 21 Şevval 1285 (4 Şubat 1869). Meclis-i Vükela (MV), 243/52-1-1. Bahriye Nezareti (BN), 380/13820-86, 380/13820-87, 380/13820-90, 380/13820-91, 380/13820-92, 9 Kanunisani 1334 (9 Ocak 1918), 380/13820-93, 380/13820-94, 380/13820-95, 27 Ekim 1917. Bahriye Nezareti (BN), 96/2027-22.
• Diğer Kaynaklar, Askeri Hava Mecmuası, Cilt. 1, Sayı. 38, s. 6. Düstur, Cilt. 9, Numara: 278, Bahriye Tayyarecileriyle Rasıtlarına İta Olunacak Alamet-i Mahsusa ve Hatıra Hakkında Nizamname, 14 Muharrem 1336 (30 Ekim 1917), 1 Tesrin-i Sani 1332, 31 Tesrin-i evvel 1333, Evkaf Matbaası, İstanbul 1928, s. 663. As, E., (2013). Cumhuriyet Dönemi Ulaşım Politikaları, Atatürk Araştırma Merkezi. İslam’da İlmi heyet ve rasathaneler. Sebilürreşad, Cilt. 10, Sayı. 247, 5 Haziran 1913, s. 209.
• Kıtaat-ı Havaiyeden Mehmed Şakir bin Feyzullah, (1335/1917). Piyade Tayyareleri ve Piyade Balonları, Kıtaat-ı Fenniye ve Kuva-yı Havaiye Müfettişliğine Memur ve Erkan-ı Harbiye Mektebi Vesait-i Havaiye Muallimi Tayyareci Yüzbaşı, Matbaa-i Askeriye, İstanbul. Kozmoğrafya, Rasadat, Alat-ı Rasadiye, Rasathaneler. Mektep, İkinci Sene, Sayı. 57, 19 Ağustos 1307 (31 Ağustos 1891), s.63. Uslu, S., (1968). Meteoroloji İlminin Doğuşu ve Tarihsel Gelişimi. İstanbul Üniversitesi, Orman Fakültesi Dergisi, 18(2).
• Sükan, Ö., (2001). 21.nci Yüzyıl Başlarında Balkanlar ve Türkiye. Harp Akademileri, Basımevi, İstanbul. Uçarol, R., (1988). Tarihsel Gelişim İçinde Hava Harp Okulu, İstanbul. Servet-i Fünun, Cilt.1, Sayı. 3, 30 Kanunisani 1306 (11 Şubat 1891), s.32. Celasin, İ. B., (1946). Hava Anlamı, Tuna Basımevi, İstanbul. Tayyare Cemiyeti Mecmuası, “Tayyare”, Numara: 10-6, 15 Eylül 1341 (15 Eylül 1925).
• Tayyare Keşfi, Rasad ve Pilotun Evsafı ve Vezaifi, Tayyarede Tayin Ciheti ve Mahal, Gece Uçuşları, Tayyare Meydanları, Raporları, Kuvayı Havaiye Müfettişliği Tarafından Neşr Olunmuştur. Matbaa-i Askeriye, Dersaadet 1339 (1923).Tayyareler ve Tayyarecilik, Avrupa’da ve Bizde Tayyarecilik Tarihi ve İnkişafı, 1927; 28 Nisan Perşembe ve 5 Mayıs Perşembe 1927 tarihlerinde Ankara’da Tayyareci Şakir Bey tarafından iki konferans verilmiştir.