GÖNDEREN DEVLET KONUMUNDA OSMANLI’DA DİPLOMATİK TEMSİL

Year 2021, , 311 - 344, 31.07.2021

Nihal Toker

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.910237

Abstract

18 Nisan 1961 tarihli Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Sözleşmesi’nde lafzı geçen gönderen devlet mefhumu, esasen Osmanlı Devleti’nde karşılıklı diplomasi dönemi; kabul eden devlet mefhumu ise karşılıksız diplomasi dönemi için anlam kazanmaktadır. Fransız İhtilali’nden sonra uluslararası sistemdeki dengelerin değişmesi, Şark Meselesi kavramının ortaya çıkması, buna bir cevap olarak Osmanlı Devleti’nin denge siyasetine geçmesi, Osmanlı Devleti’ni karşılıklı diplomasiye geçmeye sevk etmiştir. Osmanlı Devleti’nin Yusuf Agah Efendi’yi Londra’ya ilk ikamet elçisi olarak göndermesiyle birlikte, modern uluslararası hukuk anlamında gönderen devlet konumu başlamıştır. İlk ikamet elçisinin gönderilme usulüne dair konulardaki tecrübesizlik nedeniyle, Osmanlı’nın o dönemki İngiltere büyükelçisi Lord Ainslie ile Mehmet Raşit Efendi bir görüşme gerçekleştirmiştir. Söz konusu görüşmeden hareketle, aslında ilk ikamet elçisi ve sonrasında da Avrupa’nın diplomatik usulünden faydalanılması var olan diplomatik kaidelerle uyum çabasının tezahürüdür. Çalışmadan çıkarılan genel sonuç ise, gönderen devlet konumunda Osmanlı’da diplomatik temsilin gerek sınıflandırılmasında gerek yararlandığı muafiyet ve ayrıcalıklarda ve daha birçok başlıkta günümüz diplomasi prensipleriyle büyük oranda benzerlik gösterdiğinin tespitidir.

Keywords

gönderen devlet, Osmanlı Devleti, karşılıklı diplomasi, ikamet elçilikleri, diplomatik temsil

DIPLOMATIC REPRESENTATION IN THE OTTOMAN EMPIRE AS THE SENDING STATE

Abstract

The concept of the sending state, which was mentioned in the Vienna Convention on Diplomatic Relations of April 18, 1961, is essentially a period of mutual diplomacy in the Ottoman state, while the concept of the receiving state makes sense for a period of unrequited diplomacy. After the French Revolution, the change of balances in the international system, the emergence of the concept of the Eastern question, the transition of the Ottoman state to balance politics as a response to this led the Ottoman state to switch to mutual diplomacy. With the Ottoman Empire sending Yusuf Agah Efendi to London as its first resident envoy, the position of sending state began in the sense of modern international law. Due to inexperience in the process of sending the first resident envoy, Mehmet Rashit Efendi held a meeting with Lord Ainslie, the Ottoman ambassador to Britain at the time. Based on this meeting, in fact, the first ambassador of residence and the subsequent use of the diplomatic procedure of Europe is a manifestation of the effort to align with existing diplomatic pedestals. The general conclusion of the study is that the diplomatic representation in the Ottoman Empire in the position of the sending state, both in its classification and in the exemptions and privileges it benefits, and in many other titles, is largely similar to the principles of diplomacy of today.

Keywords

sending state, Ottoman Empire, mutual diplomacy, resident embassies, diplomatic representation

References

• Ahmet Cevdet Paşa (2016) Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, İlgi Kültür Sanat Yayınları, İstanbul.
• Akgündüz, Ahmet (2011) İslam ve Osmanlı Hukuku Külliyatı-Kamu Hukuku, 1. Baskı, İstanbul, OsmanlıAraştırmaları Vakfı Yayınları.
• Akyılmaz, Gül (2000) Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Teşkilatı, 1. Baskı, Konya, Tablet Basım Yayın.
• Akyılmaz, Gül (2019) Siyasi Tarih, 2. Baskı, Ankara, Seçkin Yayınevi.
• Arı, Bülent (2004) “Early Ottoman Diplomacy: Ad Hoc Period”: Yurdusev, Nuri (Editör), Ottoman Diplomacy, 1. Baskı, London, PalgraveMacmillan.
• Bareilles, Bertrand (1920) Un Turc a Paris, 1806-1811: relation de voyage et de mission de Mouhib effendi, ABD, Bossard Publisher (Çeviren: Birsel Uzma (2018) Paris’te Bir Türk: Abdürrahim Muhib Efendi, İstanbul, Kırmızı Kedi Kitabevi).
• Bilsel, Cemil (1934) Devletlerarası Münasebat, İstanbul.
• Devellioğlu, Ferit (1993) Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lugat, 2. Baskı, Ankara, Aydın Kitabevi.
• Dönmez, Ahmet (2006) “Karşılıklı Diplomasiye Geçiş Sürecinde Osmanlı Daimi Elçiliklerinin Avrupa’da Yeniden Tesisi” (Yüksek Lisans Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Dönmez, Ahmet (2013) “Yeniden Tesis Sürecinde Osmanlı Daimi Elçiliklerinin Finansmanı”, SÜTAD, Nejat Göyünç Armağanı, s. 525-538.
• Elçi, İsmail Hakkı (2019), “Osmanlı Diplomasisi ve Gelişim Süreci”, Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S: 9, s. 23-38.
• Günce, Şüheda (2020) “Osmanlı Devleti’nde İlk Daimi Elçilikler ve Diplomasiye Olan Etkileri”, Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, C: 6, S: 10, s. 101-114.
• İskit, Temel (2018) Diplomasi, 6. Baskı, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Karaer, Nihat (2011) “Abdürrahim Muhib Efendi’nin Paris Büyükelçiliği (1808-1811) ve Döneminde Osmanlı-Fransız Diplomasi İlişkileri”, Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S: 30 (Güz), Ankara, s. 1-26.
• Kılıç, Musa (2019) “İlk İkamet Elçilerinin Halefleri Rum Maslahatgüzarlar (1800-1821)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C: 38, S: 65, s. 251-278.
• Kodaman, Timuçin/Akçay, Ekrem Yaşar (2010), “Kuruluştan Yıkılışa Kadar Osmanlı Diplomasi Tarihi ve Türkiye’ye Bıraktığı Miras”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S: 22, s. 75-92.
• Kuran, Ercümend (1968)Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri, 1. Baskı,Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Meray,Seha (1959) Devletler Hukukuna Giriş, C: 2, Ajans Türk Matbaası, Ankara.
• Naff, Thomas (1963) “Reform and theConduct of OttomanDiplomacy in theReign of Selim III, 1789-1807”, Journal of theAmerican Oriental Society, C: 83, S: 3, s. 295-315.
• Rado, Şevket (2019) Paris’te Bir Osmanlı Sefiri: 28 Mehmet Çelebi’nin Fransa Seyahatnamesi, 10. Baskı, İstanbul, Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Salih Münir Paşa (Haz: Ahmet Dönmez, Refika Kart) (2018) Diplomasi Malumat-ı Esasiyye, 1. Baskı, Konya, Palet Yayınları.
• Sander, Oral (2016) Siyasi Tarih-İlkçağlardan 1918’e, 31. Baskı, Ankara, İmge Yayınevi.
• TDV İslam Ansiklopedisi, <https://islamansiklopedisi.org.tr>s.e.t. 30.10.2020.
• Topçuoğlu, Ali Aslan (2017) İslam Hukukunda Diplomatik Temsil, Fecr Yayınevi, Ankara.
• Turan, Namık Sinan (2004), “Osmanlı Diplomasisinde Batı İmgesinin Değişimi ve Elçilerin Etkisi (18. ve 19. Yüzyıllar)”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: 6, S: 2, s. 57-86.
• Turan, Namık Sinan (2018) İmparatorluk ve Diplomasi, 3. Baskı, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Unat, Faik Reşit (1968) Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnameleri, 1. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1949) “19. Asır Başlarına Kadar Türk-İngiliz Münasebetine Dair Vesikalar”, Belleten, C: 13, S: 51, s. 573-650.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988) Osmanlı Devleti’nin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, 3. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Yılmaz, Güzin Özen (2014) Elçiye Zeval Olmaz, 1. Baskı, İstanbul, Remzi Kitabevi.