KLASİK DÖNEM OSMANLI HUKUKUNDA KÖLELİĞİN SONA ERME YOLU OLARAK TEDBİR

Year 2021, Issue: 2, 241 - 276, 31.07.2021

Yasemin Kurtoğlu

https://doi.org/10.33432/ybuhukuk.882134

Abstract

Geçmişi tarihin en eski dönemlerine kadar uzanan kölelik kurumu İslam hukuku içerisinde de kendisine yer bulmuş, bu doğrultuda bir İslam devleti olan Osmanlı Devleti’nde de varlığını devam ettirmiştir. Kendisinden önceki döneme kıyasla kölelik kurumunun şartlarını önemli oranda iyileştiren İslam hukuku kurallarına Osmanlı Devleti de sadık kalmış, köleliğe geçiş ve kölelikten çıkış da İslam hukukunun öngördüğü şekilde uygulamada hayat bulmuştur.
‘Klasik Dönem Osmanlı Hukuku’nda Köleliğin Sona Erme Yolu Olarak Tedbir’ başlıklı bu çalışmada ilk olarak İslam hukukunda kölelik sebepleri ve köleliğin sona erme yolları hakkında genel bilgiler verildikten sonra tedbir kurumunun ele alınmasına geçilmiştir. Bu doğrultuda İslam hukukunun temel kaynaklarından yararlanılmasının yanı sıra Osmanlı Devleti özelinde ayrıntılı bir çalışma yapabilmek adına bu döneme ait fetva kitaplarından ve kadı sicillerinden geniş ölçüde yararlanılarak tedbir kurumunun niteliği, kuruluşu, çeşitleri, hüküm ve sonuçları ayrı başlıklar altında ele alınarak incelenmiştir. Yapılan incelemeler sırasında kimi yerlerde ortaya çıkan görüş farklılıklarına da yer verilmiş ve bunların bir değerlendirilmesi yapılmaya çalışılmıştır. Böylece Osmanlı hukuk sisteminde tedbir kurumuyla ilgili detaylı bir çalışma ortaya konması hedeflenmektedir.

Keywords

Tedbir, Kölelik, Osmanlı Devleti, İslam Hukuku, Osmanlı Hukuku

TADBIR, AS A WAY OF EMANCIPATION OF SLAVES IN THE CLASSICAL PERIOD OF OTTOMAN LAW

Abstract

As can be seen in all ages throughout history, slavery has also taken place in Islamic law and prolonged its existence in the Ottoman Empire as an Islamic state. Unlike its preceding, Islamic law has made significant improvement on the slavery conditions which also Ottoman Empire abided by. So becoming a slave and liberation of slaves has been practised within these laws in the whole state.
In these ‘Tadbir, As a Way of Emancipation Of Slaves in the Classical Period Of Ottoman Law’ titled article, before examining the tadbir institution, firstly will be given general information about reasons of becoming a slave and methods of slave liberation. During the study, to make a detailed examination especially about the Ottoman Empire practice, fetwa books and court decisions are also referred extensively apart from the main resources of Islamic law. The institution have ben studied under the topics of feature, establishment, sorts, terms and consequences. It is also tried to carry out a general assessment of the different opinions which have been faced during the study. Eventually, it is aimed to make a detailed study on tadbir in the Ottoman legal system.

Keywords

Tadbir, Slavery, Ottoman Empire, Islamic Law, Ottoman Law

References

• Abdullah Efendi, Yenişehirli (2011) Behcetü’l-Fetava, Kaya, Süleyman/Algın, Betül/ Trabzonlu, Zeynep/Erkan, Asuman (Hazırlayanlar), İstanbul, Klasik Yayınları.
• Akgündüz, Ahmed (1997) İslam Hukukunda Kölelik-Cariyelik Müessesesi ve Osmanlı’da Harem, 4.Baskı, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Akgündüz, Ahmed (2018) Şeyhü’l-İslam Ebüssu’ud Efendi Fetvaları, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Akyılmaz, Gül (2004) “Osmanlı Hukukunda Köleliğin Sona Ermesi İle İlgili Düzenlemeler ve Tanzimat Fermanı’nın İlanından Sonra Kölelik Müessesesi”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:9, S:1-2, s.213-238.
• Arı, Abdüsselam (2012) “Vasiyet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:42, İstanbul, s.552-555.
• Atar, Fahrettin (2006) “Mükatebe”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:31, İstanbul, s.531-533.
• Atar, Fahreddin (2011) “Tedbir”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:40, İstanbul, s.258-259.
• Aydın, M. Akif (2012) Türk Hukuk Tarihi, 9.Baskı, İstanbul, Beta.
• Aydın, M. Akif/Hamidullah Muhammed (2002) “Köle”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:26, İstanbul, s.237-246.
• Bilmen, Ömer Nasuhi (1985) Hukukı İslamiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, C:4, İstanbul, Bilmen Yayınevi.
• Bozkurt, Gülnihal (1981) “Eski Hukuk Sistemlerinde Kölelik”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C:38, S:1, s.65-103.
• Ceylan, Metin (2018) İslam Hukukunda Kölelik, Ankara, Adalet Yayınevi.
• Cin, Halil/Akgündüz Ahmed (2011) Türk Hukuk Tarihi, İstanbul, Osmanlı Araştırmaları Vakfı.
• Cin, Halil/Akyılmaz, Gül (2014) Türk Hukuk Tarihi, 5.Baskı, Konya, Sayram Yayınları.
• Çağatay, Neşet (1957) İslam’dan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. Dayhan, Ahmet Tahir (2012) “Ümmü Varaka”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:42, İstanbul, s.332-333.
• Devellioğlu, Ferit (2015) Osmanlıca—Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara, Aydın Kitabevi.
• Ebu Davud, Süleyman b. Eş’as Es-Sicistani (2017) Sünen-i Ebu Davud, C:14, İstanbul, Şamil Yayınları, (Çeviren:Yeniel, Necati/Kayapınar, Hüseyin).
• Ebussuud Efendi (2013) Maruzat, (Hazırlayan: Düzenli, Pehlül), İstanbul, Klasik Yayınları.
• Ekin, Ümit (2017) “Seyahatnamelerin Işığında Osmanlı Toplumunda Köleler”: Yağcı, Zübeyde Güneş/Yaşa, Fırat (Editörler), Osmanlı Devleti’nde Kölelik, İstanbul, Tezkire Yayıncılık.
• Ekinci, Ekrem Buğra (2014) Osmanlı Hukuku, 3. Baskı, İstanbul, Arı Sanat Yayınları.
• Engin, Nihat (1992) “Osmanlı Devletinde Kölelik” (Doktora), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Engin, Nihat (2002)“Osmanlılar’da Kölelik”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:26, İstanbul, s.246-248.
• Erkal, Mehmet (1996) “Ganimet”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.13, İstanbul, s.351-354.
• Fendoğlu, Hasan Tahsin (1996) İslam ve Osmanlı Hukukunda Kölelik ve Cariyelik, İstanbul, Beyan.
• Feyzullah Efendi (2009) Fetava-yı Feyziye, Kaya, Süleyman (Hazırlayan), İstanbul, Klasik Yayınları.
• İbn Kudame (2015) el-Muğni Muhtasarı, C:4, İstanbul, Karınca Polen Yayınları, (Çeviren: Tunçer, A. Alpaslan).
• İbn Mace, Ebu Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvini (2012) Sünen-i İbn Mace, C:7, İstanbul, Kahraman Yayınları, (Çeviren: Hatipoğlu, Haydar).
• Yılmaz, Coşkun (Editör) (2019) İstanbul Kadı Sicilleri, Ahi Çelebi Mahkemesi 1 Numaralı sicil, İstanbul, Kültür AŞ Yayınları.
• Yılmaz, Coşkun (Editör) (2011) İstanbul Kadı Sicilleri, Bab Mahkemesi 3 numaralı sicil, İstanbul, İSAM Yayınları.
• Yılmaz, Coşkun (Editör) (2019) İstanbul Kadı Sicilleri, Bab Mahkemesi 397 numaralı sicil, İstanbul, Kültür AŞ Yayınları.
• Yılmaz, Coşkun (Editör) (2019) İstanbul Kadı Sicilleri, İstanbul Mahkemesi 191 numaralı sicil, C:4, İstanbul, Kültür AŞ Yayınları.
• Yılmaz, Coşkun (Editör) (2010) İstanbul Kadı Sicilleri, Üsküdar Mahkemesi 51 numaralı sicil, C:8, İstanbul, İSAM Yayınları.
• Karataş, Abdullah Vefa (2020) “Türk Hukuk Tarihi Açısından Kul Sistemi”, Yıldırım Beyazıt Hukuk Dergisi, Y:5, S:1, s.153-188.
• Karataş, Ali İhsan (2007) “Bursa Şer’iyye Sicilleri Işığında Osmanlı Devleti’nde Köleliğe Bir Bakış”, İSTEM, C:5, S:9, s.135-162.
• Merginani, Burhanüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Ebu Bekir (2018) El-Hidaye Tercemesi, C:2, İstanbul, Kahraman Yayınları, (Çeviren: Meylani, Ahmed).
• Ahmed Efendi, es-Seyyid/Ahmed el-Gedusi, es-Seyyid Hafız Mehmed (Derleyen) (2014) Neticetü’l Fetava, İstanbul, Klasik Yayınları.
• Özcan, Abdülkadir (2007) “Pencik”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:34, İstanbul, s.226-228.
• Özel, Ahmet (1996) İslam Devletler Hukukunda Savaş Esirleri, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özel, Ahmed (1984) İslam Hukukunda Ülke Kavramı, İstanbul, Marifet Yayınları.
• Öztürk, Yücel (2017) “Osmanlı İmparatorluğu’nda Köle Emeğinin Rolü ve Hacmi”: Yağcı, Zübeyde Güneş/Yaşa, Fırat (Editörler), Osmanlı Devleti’nde Kölelik, İstanbul, Tezkire Yayıncılık, s.31-56.
• Parlatır, İsmail (1983) “Türk Sosyal Hayatında Kölelik”, Belleten, C:47, S:187, s.805-829.
• Serahsi, Şemsü’l-eimme Ebu Sehl Ebu Bekir Muhammed b. Ahmed (2008) Mebsut, Akşit, Mustafa Cevat (Editör), İstanbul, Gümüşev Yayınları.
• Siska, Katalin (2016) “Slavery in the Ottoman Empire”, Journal on European History of Law, C:7, S:2, s.71-79.
• Tahiroğlu, Bülent (1981) “Osmanlı İmparatorluğunda Kölelik”, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C:45, S:1-4, s.649-676.
• Türkçe Sözlük (1983), Ankara, Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üçok, Coşkun/Mumcu, Ahmet/Bozkurt, Gülnihal (2016) Türk Hukuk Tarihi, 18.Baskı, Ankara, Turhan Kitabevi.
• Yaman, Ahmet (2013) “Zıhar”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:44, İstanbul, s.387-390.
• Yaran, Rahmi (2002) “Kefaret(Fıkıh)”, TDV İslam Ansiklopedisi, C:25, Ankara, s.179-182.
• Yiğit, Ahmet (2015) “XVI. Yüzyıl Edirne’sinde Köle ve Cariyeler”, Asia Minor Studies, C:3, S:5, s.147-170.
• Zilfi, Madeline C. (2018) Osmanlı İmparatorluğu’nda Kölelik ve Kadınlar, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.