HANBEL B. İSHÂK (ö.273/886) VE HADİS İLMİNE DAİR el- FİTEN VE el-CÜZ’ ADLI ESERLERİ

Year 2018, Issue: 39, 305 - 322, 27.03.2018

Rıdvan Kalaç

Abstract

Âlimlerin hayatlarını, ilmi şahsiyetlerini ve eserlerini incelemek

İslam ilimlerini ve kültürünü tanıyabilmek açısından önem arz etmektedir.

Hayatı, ilmi şahsiyeti ve hadis ilmindeki yeri bakımından incelenmesi gereken

önemli şahsiyetlerden birisi de Hanbel b. İshâk’tır.

193/809 ve 273/886 yılları arasında yaşamış olan Hanbel b. İshâk’ın

dönemi hadis ilminin altın çağı olarak nitelendirilen hicri III. asra

rastlamaktadır. Bu dönemde yaşamış olan Hanbel b. İshâk; Ahmed b. Hanbel,

Buhârî, Müslim, Ebû Zur’a er-Râzî ve İbn Ebî Hatîm er-Râzî gibi bazı meşhur

hadis imamlarıyla aynı hocalardan hadis dinlemiştir. Hanbel b. İshâk bunun

yanında çok sayıda öğrenci de yetiştirmiştir.

Hanbel b. İshâk aynı zamanda Ahmed b. Hanbel’in güzide

öğrencilerinden olup Mihne döneminde Müsned’in tamamını bizzat Ahmed b.

Hanbel’den dinleyip okuyan üç kişiden biridir. Ahmed b. Hanbel’in hayatıyla

ilgili bilgilerin önemli bir kısmı Hanbel b. İshâk’tan rivâyet edilmiştir. İslam

âleminde pek şöhret bulmayan Hanbel b. İshâk daha çok el-Fiten, el-Cüz’ ve

Zikru Mihneti’l-İmam Ahmed b. Hanbel adlı eserleriyle tanınmıştır.

Keywords

Hanbel b. İshâk, Ahmed b. Hanbel, Hadis, el- Fiten, el-Cüz’, Altın Çağ

References

• Apak, A. (2014). İslam Tarihi Boyunca Selef ve Selefilik Kavramlarının Anlam Serüveni, Tarihte ve Günümüzde Selefilik Milletler Arası Tartışmalı İlmi Toplantı, 08-10 Kasım 2013, s.39-50. Aydınlı, A. (2012). Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İFAV Yayınları. el-Bağdâdî, el-Hatîb Ebu Bekr el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sâbit. (1417). Târîhu Bağdâd, I-XXIV, thk., Mustafa Abdulkadir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. ……………., (ts.). el-Câmî li-Ahlâki’r-Râvî ve Âdâbü’s-Sami, I-II, thk., Mahmud et-Tahan, Riyad: Mektebetu’l-Mearif. Bakırcı, S. (2012). “Ukberî”, DİA, XLII, İstanbul: TDV Yayınları. ed-Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer b. Ahmed b. Mehdi b. Mes’ûd b. Nu’man b. Dinar el-Bağdâdî ed-Dârekutnî. (1986). el- Mu’telif ve’l-Muhtelif, I-V, thk., Muvaffik b. Abdillah b. Abdilkadir, Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî. Hanbel b. İshâk, Ebû Ali Hanbel b. İshâk b. Hanbel eş-Şeybânî. (1998). el-Fiten, (el-Cüz’ ile beraber thk., Amir Hasan Sabri), Beyrut: Dâru’l-Beşairi’l-İslamiyye. ……………. (1998). el-Cüz’, (el-Fiten ile beraber thk., Amir Hasan Sabri), Beyrut: Dâru’l-Beşairi’l-İslamiyye. ……………. (1983). Zikru Mihneti’l-İmam Ahmed b. Hanbel, Kahire: y.y. İbn Ebî Ya’lâ, Ebû’l-Hüseyin b. Ebî Ya’lâ Muhammed b. Muhammed, (t.s.). Tabakatu’l-Hanâbile, thk., Muhammed Hamid el-Fıkî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife. İbn Hacer, Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed b. Hacer el-Askalânî. (1415). el-İsâbe fi Temyizi’s-Sahâbe, I-VIII, thk. Adil Ahmed Abdulmevcud ve bşk., Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. ……………. (1994). el-Mecmau’l Müesses li’l Mu’cemi’l-Müfehres, thk. Yusuf Abdurrahman el-Mur’aşlî, Beyrut: Dâru’l-Ma’rife. ……………. (1985). Tağliku't-Ta'lik Ala Sahîhi’l-Buhârî, thk. Said Abdurrahman Musa el-Kazfî, Beyrut: Mektebetu'l-İslami-Dâru Ammar. ……………. (ts.). ed-Dureru'l-Kâmine fi A‘yâni'l-Mieti's-Sâmine, thk. Haydarabâd: Dairetu'l-Mearifi'l-Usmaniyye. İbn Kesîr, Ebu’l-Fida’ İsmail b. Ömer b. Kesîr el-Kureşî el-Busrâvî. (1988). en-Nihâye fi’l-Fiten ve’l-Melâhim, I-II, thk. Muhammed Ahmed Abdulaziz, Beyrut: Dâru’l-Cîl. İbn Nukta, Ebû Bekr Muhammed b. Abdulğanî b. Ebî Bekr b. Şucca’ b. Nukta el-Hanbelî el-Bağdâdî. (1988). et-Takyîd li Ma’rifeti Ruvati’s-Sunen ve’l-Mesânid, thk., Kemâl Yûsuf el-Hût, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. İbnu’l-Cevzî, Cemaluddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el-Cevzî. (1992). el-Muntazam fi Târîhi’l-Umem ve’l-Mulûk, I-XIX, thk., Muhammed Abdulkadir Atâ ve bşk., Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. İbnu’l-İmâd, Ebû Fellah Abdulhay b. Ahmed b. Muhammed b. İmâd el- Ukberî el-Hanbelî. (1986). Şezerâtu’z-Zeheb fi Ahbari Men Zeheb, I-XI, thk., Muhammed el-Arnaûd, Beyrut: Dâru İbn Kesîr. Kandemir, Y. (1996). “Hanbel b. İshâk”, DİA, XV, İstanbul: TDV Yayınları. Kettani, Muhammed b. Ca’fer el-Kettâni. (2003). Nazmu’l-Mutenasıre Mine’l-Hadisi’l-Mutevatire, (çev. Hanifi Akın), Ankara: Karınca Yay. Koca, F. (2016). İslam Düşüncesinde Selefilik, Ankara: Ankara Okulu Yayınları. el-Makdisî, Ziyauddin Ebu Abdullah Muhammed b. Abdilvahid. (2000). el-Ehâdîsu'l-Muhtâre Ale's-Sahîhayn, thk. Abdulmelik b. Abdillah b. Duheyş, Beyrut: Dâru Hızır li't-Tıbaâ ve'n-Neşr ve't-Tevzî'. Nağş, Muhammed. (1980). et-Ta’rif bi Kitabi Mihneti’l-İmam Ahmed b. Hanbel, Medîne: Medîne Üniversitesi Yayınları. er-Râmehurmûzî, Ebû Muhammed Hasan b. Abdurrahman b. Hallad. (1404). el-Muhaddisu’l-Fâsıl Beyne’r-Râvî ve’l-Vâî, nşr. Muhammed Accâc el-Hatîb, Beyrut: Darû’l-Fikr., es-Semʻânî, Ebû Sa’d Abdulkerim b. Muhammed b. Mansur et- Temîmî. (1962). el-Ensab, I-XIII, thk., Abdurrahman b. Yahya el-Muellimî, Haydarabâd: Meclisû Dairetu’l Meârif i’l- Usmaniyye. eş-Şirâzî, Ebû İshâk İbrahim b. Ali. (1970). Tabakâtu’l-Fukahâ, thk. İhsan Abbas, Beyrut: Dâru’r-Raidi’l-Arabî. Uğur, M. (1992). Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, İstanbul: TDV Yayınları. Yücesoy, H. (2005). “Mihne”, DİA, XXX, İstanbul: TDV Yayınları. ez-Zehebî, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman. (1985). Siyeru A’lâmi’n-Nubela, I-XXV, thk., Şu’ayb el- Arnavut, Beyrut: Müssesetû’r-Risâle. ……………. (1988). Mu'cemu'ş-Şuyûh el-Kebîr, I-II, (thk. Mumammed el-Habib el-Haylebî), Taif: Mektebetu's-Sâdık. ……………. (ts.). Târihu’l-İslam ve Vefâyatu’l-Meşâhir ve’l-A’lâm, y.y: el-Mektebetü’t-Tevfikiyye. ……………. (1998). Tezkiratu’l-Huffâz, I-IV, Beyrut: Dâru’l- Kütübi’l-İlmiyye. ez-Ziriklî, Hayruddin b. Mahmut b. Muhammed b. Ali b. Fâris ez- Ziriklî ed-Dımaşkî. (2002). el-A’lâm, I-VIII, Beyrut: Daru’lİlm.