Terakki, Cedit ve Milliyetçilik: Ziya Gökalp (Milliyetçiliğin İktisadi Refah Anlayışının Zihniyet Analizi)

Yıl 2024, Sayı: Ölümünün 100. Yıl Dönümünde Ziya Gökalp'ı Yeniden Anlamak, 182 - 206, 06.12.2024

Orhan Çakmak

Öz

İktisadi refaha giden süreçte milliyetçilik anlayışının kavramsal ve uygulama biçimi ile muasır medeniyet olarak ifade edilen sürece milliyetçilik akımının adaptasyonunun nasıl doktrine edildiği, milliyetçilik tartışmalarının iktisadi açıdan kavramsal çelişkisi ve uygulama pratiklerinin sosyo-ekonomik alana etkisi çalışmanın kapsamını oluşturmaktadır. Milliyetçilik anlayışının kavramsal ve kuramsal önermelerinin ahvali ile ilgili durumun tespiti, ortaya çıkan sıkıntılara karşı verilen fikirsel ve eylemsel tepkilerin sosyo-ekonomik düzleme etkileri incelenmiştir. İktisadi milliyetçilik kavramının teorik temelleri farklı bir bakış açısıyla ele alınarak güncel tartışmalara yer verilmiş ve bu açıdan literatürdeki çalışmaların karmaşası analiz edilmiştir. Bu teorik tartışmaların ve uygulama pratiklerinin, Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar fikri anlamda nasıl evrildiği ve milliyetçilik tartışmalarının, muasırlaşmak idealine ulaşma konusundaki yayılma kanalının nasıl işlediği tespit ve tahlil edilmiştir. Bu tespit ve tahlilin fikri mecrası Ziya Gökalp ekseninde ele alınmış olup eserlerinin muhtevasından da önemli olanın Gökalp’ın etkilendiği düşünürler, kaynaklar ve benimsediği bilimsel yöntem olduğu izah edilmiştir. Gökalp’ın milliyetçilik anlayışının vatandaşlığa evrilen yapısıyla iktisadi refaha ulaşmada “memurin” zihniyetinin bir nakısa olduğu; bunun yerine “müteşebbis” yapısının güçlendirilmesi önermesinin de günümüzde realize olması gibi hususları içeren, Gökalp’ın iktisadi kavramlaştırmasının literatürdeki teorik karşılığı belirtilmiştir. Gökalp’ın sosyo-ekonomik alana ilişkin iktisadi kavramlaştırmaları ile iktisadi politika önerilerinin dönemsel olarak birbirine tezat olarak görülen kısımlarının nedenleri literatürde ilk kez ele alınmıştır. Çalışmanın en önemli çıktısı ise iktisadi milliyetçilik anlayışının telakkisine yönelik karmaşanın berraklaştığı bu dönemde, Gökalp’ın analizlerinin haklılığının ve öngörüsü isabet bulmuş halinin, günümüzdeki güncel çalışmalar ile örtüşüyor olmasına yönelik tespitlerdir.

Anahtar Kelimeler

İktisadi milliyetçilik, Ziya Gökalp’ın iktisadi kavramlaştırması, Ulus-Devlet sürecinin iktisadi zihniyeti.

Etik Beyan

yok

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Teşekkür

yok

Progress, Jadid and Nationalism: Ziya Gökalp (Mentality Analysis of Nationalism's Understanding of Economic Welfare)

Öz

The conceptual and perceptual understanding of nationalism in the process leading to economic prosperity constitutes the scope of this study. The determination of the situation regarding the state of the conceptual and theoretical propositions of the understanding of nationalism, and the effects of the intellectual and practical reactions to the emerging problems on the socio-economic plane have been mentioned. The theoretical foundations of economic nationalism are discussed from a different perspective and current theoretical debates on this issue are included; in this respect, the confusion of studies in the literature is analyzed. How these theoretical debates and practices evolved intellectually from the Constitutional Monarchy to the early years of the Republic, and how the dissemination channels of nationalism debates to achieve the ideal of modernization functioned have been identified and analyzed. The intellectual channel of this determination and analysis has been handled on the axis of Ziya Gökalp, and it has been explained that what is more important than the content of his works is the thinkers, sources, and scientific method adopted by Gökalp. The reasons for the seeming contradictions between Gökalp's economic conceptualizations of the socio-economic field and his economic policy proposals are discussed for the first time in the literature. The most important result of the study is the determination that the rightness of Gökalp's analyses and the accuracy of his predictions coincide with the current studies in this period when the confusion regarding the conception of economic nationalism has become clearer.

Anahtar Kelimeler

Economic nationalism, Ziya Gökalp, Economic mentality of the Nation-State process.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Arık, E. (2014). Birtakım muğlak ziya oyunları: millî mücadele’de Ziya Gökalp ve Durkheim sosyolojisine yönelik eleştiriler ve Dergâh Dergisi. Sosyoloji Dergisi, 3 (28), 139-165. https://dergipark.org.tr /tr/download /article-file/4863.
• Arıkan, Z. (1994). Milli iktisat’a ilişkin bir belge. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 2(4), 165-169. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cttad/issue/25230/266686.
• Arslan, F. (2015). Ziya Gökalp’in Fârâbi ile sorunu neydi? Iğdır Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5, 121-131. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/ 543078.
• Arslan, P. (2019). 1933-1950 yılları arasında Türkiye’ye gelen alman iktisatçılar: Gerhard Kessler’in Türkiye’de sosyal politikaların gelişimine katkıları. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Augusti, E. (2018). What kind of end for the Ottoman Empire? Journal of the Max Planck Institute for European Legal History, 26Rg, 339-352. http://dx.doi.org/10.12946/rg26.
• Aydın, S. M. (1985). Süreç (proses) felsefesi ışığında tanrı-âlem ilişkisi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXVII, 31-87. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ auifd/issue /71600/1152010.
• Aydın, M. (2013). Namık Kemal’de “terakki” ve “maarif” düşüncesi. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53(2), 451-477. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2159677.
• Baloğlu, B. (2012). Ziya Gökalp’in iktisat görüşleri ve günümüz iktisadi değerler sistemi bakımından önemi. İstanbul University Journal of Sociology, 3(13), 29-45. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ iusosyoloji/issue/521/4773.
• Bakırtaş, İ. (1998). Bürokrasinin kamu harcamaları üzerindeki artırıcı etkisi. (Tez No: 73495) [Yüksek lisans tezi, Anadolu Üniversitesi]. Yükseköğretim Kurulu Ulusal Tez Merkezi.
• Baltacıoğlu, İ. H. (1957). Dine doğru. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VI(I-IV), 44-59. https://dergipark.org.tr/tr/pub/auifd/issue/68530/1072679.
• Baş, M. F. (2016). İkinci meşrutiyette bir alman müderris: Friedrich Hoffmann’ın hukuk ve iktisat öğretimi üzerine düşünceler. Sosyoloji Dergisi, 36(1), 249-272. https://dergipark.org.tr/en/pub/iusosyoloji/issue/ 35802/ 401149.
• Baş, M. F. ve Akyurt, M. A. (2022). Kavramlarla oynamak: Ziya Gökalp düşüncesinde ulusötesi kategoriler ve “beynelmileliyet” kavramı. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 42(2), 461-491. https://doi.org/10.26650/SJ.2022.42.2.0070.
• Başaran, M. (2005). Meşrutiyet’ten cumhuriyet’in ilk yıllarına yerli malı kullanımı teşviki. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4(11), 45-62. https://dergipark.org.tr/tr/ pub/cttad/issue/ 25234/266769.
• Bilgin, A. F. (2020). Ziya Gökalp ve batı algısı, Medeniyet ve Toplum Dergisi, 4(1), 100-112. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1172461.
• Brauer, R. ve Felix K. (2024). Trade shocks, labour markets and migration in the first globalisation, The Economic Journal, 134(657), 135–164. https://doi.org/10.1093/ej/ uead068.
• Berend, T. I. (2022). Economic nationalism in historical perspective. Handbook of Economic Nationalism içinde, 2-13. (Ed. A. Pickel). Edward Elgar Publishing.
• Budak, M. (1997). Modernleşme açısından Atatürk’ün Osmanlı tarihi ve ıslahatlarının eleştirisi. İlmi Araştırmalar Dergisi, 4, 55-66. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ fsmiadeti/issue/ 6481/85720.
• Coşkun, Y. (2015). 1908-1918 millî iktisat dönemi üzerine bazı notlar. Birinci Dünya Savaşı’nın Yüzüncü Yılında Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Vatan Savunması içinde, 127-139. Koleksiyoncular Derneği. Mattek Matbaacılık.
• Çakmak, O. (2023). Terakki, cedit ve din: Müslüman-Türkün devlete teşneliğinin zihniyet analizi. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23(2), 132-155. DOI:10.30627/cuilah. 1364012.
• Çakmak, O. (2024). Türkiye’de iktisadi hürriyetçiler: yayılma kanalı ve taşıyıcılar. Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Aralık sayısında yayımlanmak üzere.
• Daudin, G., Matthias M. ve Kevin H. O. (2008). Globalization 1870-1914. University of Oxford Department of Economics Discussion Paper Series, No:395. https://www.researchgate.net/ publication/5114954.
• Demirci, H. A. (2013). Prens Sabahaddin yolunda bir Türk milliyetçisi: Tahsin Demiray ve çok partili siyasî hayata geçiş süreci içinde Ziya Gökalp eleştirisi. Liberal Düşünce Dergisi, 71, 187-201. https://dergipark.org.tr/tr/pub/liberal/issue/48163/609380.
• Demirci, H. A. (2021). Sâmiha Ayverdi’den Ziyâ Gökalp’e bakmak. Amme İdaresi Dergisi, 54(3), 41-67. https://www.academia.edu/67849433.
• Demiryürek, M. (2020). Ömer Fuad’ın anadolu mektupları’na göre iktisadi milliyetçilik. Journal of Turkology, 30(2), 455-475. DOI:10.26650/iuturkiyat.748175.
• Eke, B. (2011). Ziya Gökalp’te büyük adam sorunu. İstanbul Journal of Sociological Studies, 14, 62-84. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/issue/9536/119095.
• Elöve, E. M. (1952). Umumi amme hukukumuz bakımından ikinci meşrutiyet devrinin Türkçülük cereyanı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 7(01), 218-260. DOI:10.1501/ SBFder_0000000029.
• Erişirgil, M. E. (2007). Bir fikir adamının romanı Ziya Gökalp. (3. bs.). Nobel Yayınları.
• Fındıkoğlu, F. (2011). Ziya Gökalp ve sosyalizm. İstanbul Journal of Sociological Studies, 5, 42-70. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/100945.
• Gencer, B. (2018). Fıkıh olarak Türk düşüncesi -İslâm-Türk düşüncesinin doğası üzerine-. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 54, 13-71. https://dergipark.org.tr/tr/ download/article-file/774924.
• Gökalp, Z. (2018a). Aile ahlâkı:4 gevşek yuva. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 191-198. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018b). Aile ahlâkı:4 konak’tan yuva’ya. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 182-190. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018c). Aile ahlâkı: şövalye aşkı ve feminizm. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 199-207. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018d). Türkçülük nedir 2. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 252-259. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018e). İçtihat ve mücahede. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 438-446. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018f). Hars ve siyaset. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 447-455. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018g). Aile ahlâkı: türk ailesinin temelleri. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 222-230. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018h). Milli meseleler: medeniyetimiz 1-2. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 491-506. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018k). Milliyetçilik ve beynelmileliyyetçilik. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 298-306. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018m). Hars ve medeniyet. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 456-464. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018n). İçtimaiyatın ameli tatbikatı. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 507-512. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018p). Hafta musahabesi. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 513-516. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018r). İktisadî vatanperverlik. Yeni Mecmua Yazıları içinde, 341-344. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-1). Musahabe: mefkure nedir? Küçük Mecmua Yazıları içinde, 62-68. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-2). Musahabe: tekâmül mefkûresi. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 101-103. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-3). Musahabe: mefkûre ve şeniyet. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 69-73. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-4). Usullere dair: tarihte usul. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 237-240. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-5). Tarihe dair: tarih ilim mi, yoksa sanat mı? Küçük Mecmua Yazıları içinde, 235-236. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-6). Felsefî vasiyetler I: babamın vasiyeti. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 177-179. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-7). Felsefî vasiyetler II: hocamın vasiyeti. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 180-186. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-8). Felsefî vasiyetler III: pirimin vasiyeti. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 187-192. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-9). İçtimaiyat: fransız sosyolojisi ve emil durkaym. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 197-202. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-10). Musahabe: insan telâkkisi. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 89-92. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-11). Musahabe: insandaki feyizlerin menşei. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 93-98. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-12). Musahabe: dine doğru. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 41-47. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-13). Musahabe: iktisada doğru. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 55-61. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-14). Musahabe: ingiliz ahlâkı. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 104-109. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-15). Musahabe: hilafetin hakiki mahiyeti. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 122-127. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-16). Musahabe: Umumculuk. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 169-171. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-17). Felsefe: refah mı, saadet mi? Küçük Mecmua Yazıları içinde, 173-176. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-18). Musahabe: ingiliz’in siyaseti. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 115-118. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-19). Musahabe: iktisadi mucize. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 119-121. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-20). Garp meselesi III. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 306-309. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-21). Musahabe, iktisadi tekâmülün merhaleleri. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 154-157. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-22). İçtimaiyat: hükümet ve tahakküm. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 207-211. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-23). İktisadî inkılâp için nasıl çalışmalıyız? Küçük Mecmua Yazıları içinde, 289-292. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2018-24). Medenî havadisler: iktisadî kongre. Küçük Mecmua Yazıları içinde, 293-294. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019a). İslâm terbiyesi: islâm terbiyesinin mahiyeti. İslam Mecmuası ve Muallim Mecmuası Yazıları içinde, 25-28. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019b). Fıkıh: fıkıh ve içtimaiyat. İslam Mecmuası ve Muallim Mecmuası Yazıları içinde, 29-34. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019c). İçtimaiyat: içtimaî usul-i fıkıh. İslam Mecmuası ve Muallim Mecmuası Yazıları içinde, 35-39. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019d). Hüsn ü kubh: içtimaî usul-i fıkıh meselesi münasebetiyle. İslam Mecmuası ve Muallim Mecmuası Yazıları içinde, 40-42. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019e). Maarif meselesi I. İslam Mecmuası ve Muallim Mecmuası Yazıları içinde, 206-215. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019f). Millî terbiye I-II-III-IV-V-VI-VII. İslam Mecmuası ve Muallim Mecmuası Yazıları içinde, 139- 205. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-1). Felsefe: Alfred Fuyiye’nin tekâmülcü felsefesi. Genç Kalemler ve Türk Yurdu Yazıları içinde, 34-40. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-2). Yeni hayat ve yeni kıymetler. Genç Kalemler ve Türk Yurdu Yazıları içinde, 68-75. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-3). Eser ve zat: Rıza Tevfik’in felsefesi. Genç Kalemler ve Türk Yurdu Yazıları içinde, 80-94. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-1a). Mefkûre. Çınaraltı Yazıları içinde, 30-32. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-1b). Teşkilatçılar. Çınaraltı Yazıları içinde, 38-42. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-1c). İktisadî adem-i merkeziyet. Çınaraltı Yazıları içinde, 70-73. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-1d). Ecnebi sermayesi. Çınaraltı Yazıları içinde, 89-92. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-1e). Hayvanlarda iktisat ve ihtiyaçları. Çınaraltı Yazıları içinde, 126-129. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-1f). Hayvanlarda iktisadî hayat. Çınaraltı Yazıları içinde, 130-134. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019-1g). Ateş yakabilen mahlûk. Çınaraltı Yazıları içinde, 135-139. Ötüken Yayınları.
• Gökalp, Z. (2021a). Üç cereyan. Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak içinde, 17-23. Bilge Yayınları.
• Gökalp, Z. (2021b). Hars zümresi, medeniyet zümresi. Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak içinde, 34-40. Bilge Yayınları.
• Gökalp, Z. (2021c). Terbiye. Türkleşmek, İslâmlaşmak, Muasırlaşmak içinde, 58-61. Bilge Yayınları.
• Göksel, A. N. (1956). Ziya Gökalp’ın neşredilmemiş yedi eseri ve aile mektupları. Diyarbakırı Tanıtma Derneği Neşriyatı No:4. Işıltı Matbaası.
• Göl, A. (2003). The requirements of european international society: modernity and nationalism in the Ottoman Empire. Australian National University Press. https://www.academia.edu /89960746.
• Gregg, S. (2020a). How economic nationalism hurts nations. Law&Liberty, www.lawliberty.org/ forum.
• Gregg, S. (2020b). Why the case for economic nationalism fails. Law&Liberty, www.lawliberty.org/ forum.
• Günay, Ü. (1992). Ziya Gökalp’in sosyolojisi. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(8), 37-49. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/66764.
• Helleiner, E. (2002). Economic nationalism as a challenge to economic liberalism? lessons from the 19th century. International Studies of Quarterly, 46, 307-329. http://www.jstor.org/stable/3096091.
• Helleiner, E. and Pickel A. (2005). Economic nationalism in a globalizing world. Cornell University Press.
• Helleiner, E. (2021). The diversity of economic nationalism. New Political Economy, 26(2), 229-238. DOI: 10.1080/13563467.2020.1841137.
• Helleiner, E. (2023). The contested world economy: The deep and global roots of international political economy. Cambridge University Press.
• İnalcık, H. (2003). Şair ve Patron (Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme) Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İnalcık, H. (2009). Ziya Gökalp: yüzyıla damgasını vuran düşünür. Halil İnalcık: Doğu Batı Makaleler I içinde 4. Bs, 91-118. Doğu Batı Yayınları.
• Karakaş, M. (2010). Bulunduğu merkezler bağlamında Ziya Gökalp. Türk Sosyologları ve Eserleri-II Genel Eğilimler ve Kurumsallaşma içinde, 324-346. (Ed. E. Eğribel-U. Özcan). Kitabevi Yayınları.
• Karpat, K. (2001). Ziya Gökalp’in korporatifçilik millet milliyetçilik ve çağdaş medeniyet kavramları üzerine bazı düşünceler. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce içinde, 1, 328-334. (Ed. M. Ö. Alkan). İletişim Yayınları.
• Kırlı, Ö. (2023). Manchester Okulu ve serbest ticaretin önemi. Liberal Düşünce Dergisi, 110, 21-40. DOI:10.36484/liberal.1265727.
• Korkmaz, A. (1994). Ziya Gökalp aksiyonu meşrutiyet ve cumhuriyet üzerindeki tesirleri. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları:2685, Bilim Kültür Eserleri Dizisi:734.
• Kurtkan, A. (2011). Ziya Gökalp ve iktisat sosyolojisi. İstanbul Journal of Sociological Studies, 5, 17-23. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/issue/9521/118901.
• Menger, C. (2009). İktisadın Prensipleri. (Çev. A. Kemal Çelebi). Liberte Yayınları, Ankara.
• O’Driscoll, P. G. and Rizzo, M. (2015). Austrian economics re-examined: the economics of time and ignorance, Routledge Foundations of the Market Economy Series. Routledge.
• Oğuz, Ç. (2021). Moral crisis in the ottoman empire: society, politics, and gender during WWI, I. B. Tauris- Bloomsbury Publishing Plc.
• Okan, O. (2014). Economics, national economics and Ziya Gökalp. Turkish Journal of Sociology, 3/28, 123-137. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/4862.
• Oral, M. (2006). Çağdaşları tarafından Ziya Gökalp’in eleştirisi. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi- ÇTTAD, V(12), 21–34. https://dergipark.org.tr/tr/ pub/cttad/ issue/ 25235/266780.
• Önsoy, R. (1982). Ziya Gökalp’in iktisadi görüşleri. İstanbul Üniversitesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 12, 355-366. https://www.academia.edu/8418914/_613.
• Özakpınar, Y. (2012). Ziya Gökalp’in batı medeniyetine bakışı. İstanbul University Journal of Sociology, 3(10), 5- 10. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/issue/ 524/4852.
• Özyurt, C. (2004). Gökalp ulusçuluğunda kurucu unsur olarak din. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 1, 218-238. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/ 1212138.
• Priestley, B. M. (2019). Friedrich List and national development. Portland State University Economics Working Papers-13. https://pdxscholar.library.pdx.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1014&context=econ_Working papers.
• Rostow, W. W. (1953). The process of economic growth. Norton&Co.
• Rostow, W. W. (1959). The stages of economic growth. The Economic History Review New Series, 12(1), 1-16. https://doi.org/10.2307/2591077.
• Rostow, W. W. (1960). The stages of economic growth: A non-communist manifesto. Cambridge at the University Press.
• Röpke, W. (1963). Economics of the free society. (Trans. P. M. Boarman). Henry Regnery Company.
• Sadi, K. (1940). Ziya Gökalp (tarihi materyalizmin muarızı). Çeltut Kollektif Şirketi.
• Sağlam, S. (2004). Ziya Gökalp’te solidarizm ve milli iktisat. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1, 67-84. https://dergipark.org.tr/tr/pub/turkiyat/issue /16660/ 329784.
• Selen, H. S. (2011). Ziya Gökalp’e dair bir kaç hatıra ve bir makalesi. İstanbul Journal of Sociological Studies, 5, 8-16. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusoskon/ issue/ 9521/118900.
• Shafaeddin, M. (1998). How did developed countries industrialize? the history of trade and ındustrial policy: the cases of great Britain and the USA. UNCTAD/OSG/DP/139, Geneva. https://unctad.org/system/files/official-document/dp_139.en.pdf.
• Shafaeddin, M. (2000). What did Frederick List actually say? Some clarifications on the infant industry argument. UNCTAD/OSG/DP/149, Geneva. https://unctad.org/system/files/official-document /dp_149.en.pdf.
• Soehl, T. and Karim, S. M. (2021). How legacies of geopolitical trauma shape popular nationalism today. American Sociological Review, 86(3), 406–429. https://doi.org/10.1177/ 00031224211011981.
• Tolga, O. (1949). Ziya Gökalp ve iktisadî fikirleri. İstanbul Üniversitesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü, No:14. DOI:10.26650/AB/SS10.2022.060.
• Tanyol, C. (2014). Ziya Gökalp’in kişiliği, ülkücülüğü, bilim adamlığı. İstanbul University Journal of Sociology, 2(19-20), 264-270. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ iusosyoloji/issue /558/5488.
• Topal, Ş. (2012). Ziya Gökalp’in içtimâi usûl-i fıkıh önerisi ve İzmirli İsmail Hakkı’nın karşı eleştirisi. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 7-25. https://dergipark.org.tr /tr/pub/rteuifd/issue/28239/299800.
• Topal, A. E. (2017). Against influence: Ziya Gökalp in context and tradition. Journal of Islamic Studies, 28(3), 283–310. https://doi.org/10.1093/jis/etw059.
• Toprak, Z. (1981). Almanya’ya ilk işçi ve öğrenci göçü: 1916-1918. Bilim ve Sanat Dergisi, 3, 26-27. https://www.academia.edu/25480299.
• Tütengil, C. O. (1949). Ziya Gökalp hakkında bir bibliyografya denemesi. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İçtimaiyat Enstitüsü Neşriyatından, No:13. DOI:10.26650/AB/SS52. 2022.020.
• Türkdoğan, O. (2005). Gökalp sosyolojisinde aydın sınıfın yapısı. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3(10), 29-38. https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusosyoloji/ issue/524/4855.
• Vayni, C. (2012). Ziya Gökalp’in iktisadi görüşleri. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 46, 35-43. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/101312.
• Vincent, J. P. (2011). Learning from the first globalisation (1870-1914). Trésor-Economics No:93, Ministry for the Economy, Finance, and Industry. http://www.tresor.bercy.gouv.fr/TRESOR_ ECO/tresorecouk. htm.
• Vural, M. K. (2016). Savaş yıllarında milli bir burjuvazi oluşturma çabası olarak “harp zenginleri” ve buna yönelik eleştiriler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVI/32, 109-131. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/472469.
• Yavuz, K. (1977). Ziya Gökalp’in dînî tutumu ve din anlayışı. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2, 211- 222. https://dergipark.org.tr/tr/pub/atauniilah/ issue/ 2746/36626.
• Weber, M. (2012). Ekonomi ve toplum. (Çev. L. Boyacı,). Yarın Yayınları.