Türkmenistan Tarih Ders Kitaplarında Türkler ve Türkiye Cumhuriyeti

Yıl 2024, Sayı: 64, 46 - 57, 30.06.2024

Ahmet Vurgun

https://doi.org/10.53568/yyusbed.1397798

Öz

Bu çalışmada, Türkmenistan’da Türk tarihine bakışın ve Türkmenistan-Türkiye ilişkilerinin ders kitapları üzerinden ortaya konulması amaçlanmıştır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden tarihsel araştırma kullanılmıştır. Araştırmanın temel verilerini, Türkmenistan eğitim sisteminde güncel olarak beşinci sınıftan on birinci sınıfa kadar okutulan tarih ders kitapları oluşturmaktadır. Bu bağlamda, araştırmanın amacı doğrultusunda on farklı ders kitabı incelenerek Türkmenistan Türkçesiyle yazılı ilgili olan kısımlar, günümüz Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Akabinde elde edilen veriler, Türk Tarihi ve Türkiye Cumhuriyeti başlıkları altında kategorik hale getirilerek değerlendirilmiştir. Araştırmanın bulgularına bakıldığında, Türkmenistan’da tarih eğitiminin, milli bir anlatıyla sunulduğu, Türkmenistan tarih ders kitaplarında Türk tarihinin, Türkmen millî tarihi ekseninde değerlendirildiği görülmüştür. Nitekim Oğuz Türkmen Devletiyle başlayan ve Göktürk-Karahanlı-Gazneli-Selçuklu-Osmanlı devletleri doğrultusunda devam eden bu anlatıda, Türkmen kimliği, cihanşümul bir nitelik taşımaktadır. Bu özelliğiyle Türkmenler, tarihte büyük devletler kurmuş bir neslin torunları olarak değerlendirilmiştir. Bunun dışında, ders kitaplarında Türk tarihindeki siyasi ve askeri gelişmeler önde gelmekle beraber kültür ve medeniyet unsurları da yer almıştır. Türkmenistan tarih ders kitaplarında, Millî Mücadele, cumhuriyet ile cumhuriyetin ilk yıllarındaki bazı inkılaplara da değinilmiştir. Atatürk’e ise özel bir yer ayrılarak tarihteki rolü ve önemi vurgulanmıştır. Türkmenistan’ın modern Türkiye ile olan ilişkilerinin ise iç ve dış politika ekseninde işlendiği fark edilmektedir. Bu bağlamda, Turgut Özal döneminden başlayıp AK Parti dönemiyle devam Türk iç politikası, siyasi gelişmeleri ve seçimlere odaklanılmıştır. Dış politikada ise Soğuk Savaş döneminde Türkiye’nin durumu ve NATO’ya değinilerek 21. yüzyılın başlarına kadar Türkiye’nin doğu-batı ve bölgesel eksenli dış politikası hakkında malumat verilmiştir. Türkmenistan tarih ders kitaplarında Türkiye bahsinin sonunda ise Türkmenistan-Türkiye ilişkileri üzerinde durulmuştur. Türkmenistan tarih ders kitaplarında sunulan bu bilgilerin, Türk dünyası ortak tarih eğitimi ve tarih ders kitaplarının hazırlanmasında bir fırsat oluşturduğu dikkati çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türkmenistan, Oğuzlar, Tarih Eğitimi, Ders Kitapları., Türkiye

Turkmenistan in History Textbooks Turks and the Republic of Türkiye

Öz

In this study, it is aimed to reveal the view of Turkish history in Turkmenistan and Turkmenistan-Türkiye relations through textbooks. In the study, historical research, one of the qualitative research methods, was used. The main data of the study consist of the history textbooks currently taught in the Turkmenistan education system from the fifth to the eleventh grades. In this context, ten different textbooks were analysed in line with the purpose of the study and the relevant parts written in Turkmenistan Turkish were transferred to today's Turkish. Subsequently, the data obtained were categorised and evaluated under the headings of Turkish History and Republic of Türkiye. When the findings of the research are analysed, it is seen that history education in Turkmenistan is presented with a national narrative and Turkish history in Turkmen history textbooks is evaluated on the axis of Turkmen national history. As a matter of fact, in this narrative, which starts with the Oghuz Turkmen State and continues in the direction of Gokturk-Karahanli-Gazneli-Seljuk-Ottoman states Turkmen identity has a global character. With this feature, Turkmens are considered as the descendants of a generation that established great states in history. In addition to political and military developments in Turkish history, the textbooks also include elements of culture and civilisation. In Turkmenistan history textbooks, the National Struggle, the republic and some revolutions in the first years of the republic were also mentioned. Atatürk was given a special place and his role and importance in history was emphasised. It is noticeable that Turkmenistan's relations with modern Türkiye have been covered on the axis of domestic and foreign policy. In this context, the focus is on Turkish domestic politics, political developments and elections, starting from the Turgut Özal era and continuing with the AK Party era. In foreign policy, Türkiye's situation during the Cold War period and NATO are mentioned, and information about Türkiye's foreign policy on the east-west and regional axis until the beginning of the 21st century is given. At the end of the Türkiye chapter in Turkmenistan history textbooks, Turkmenistan-Türkiye relations are emphasised. It is noteworthy that this information presented in Turkmenistan history textbooks constitutes an opportunity for the preparation of common history education and history textbooks of the Turkic world.

Anahtar Kelimeler

Türkiye, Turkmenistan, Oghuzs, History Education, Textbooks.

Kaynakça

• Annaorazov, J., Karlı, G., Kössekov D. ve Atababayeva, O. (2017). Dünya Tarihi (orta asırlar tarihi, umumi orta bilim okulları 7. sınıflar için okul kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Annaorazov, J. ve Gılıçnıyazov, B. (2017). Dünya tarihi (yeni tarih), umumi orta bilim okullarının 8. sınıflar için okul kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Aydaoğdıyev, M., Nurıyeva G. ve Atababayeva, O. (2017). Türkmenistan’ın tarihi, orta mekteplerin 5. sınıflar için ders kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Ekayew, O. (2020). Türkmenistan’ın tarihi, umumi orta mekteplerin 8. sınıflar için ders kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Ekayew, O. (2021). Türkmenistan’ın tarihi, orta mekteplerin 9. sınıflar için ders kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Ersanlı, B. (2019). Tarih eğitiminde “sen kimsin?” siyaseti: Türkiye’den Orta Asya’ya. Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Esenov, B., Babayev, N., Kössekov, D., Gurbanova, O. ve Çarıyeva, O. (2019). Türkmenistan’ın tarihi, orta mekteplerin 6. sınıflar için ders kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Esenov, B., Gurbanova, O., Çarıyeva, O., Sahıdov, T., Akınıyazov, G. ve Gılıçnıyazov, B. (2019). Türkmenistan’ın tarihi, orta mekteplerin 7. sınıflar için ders kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Fraenkel, J., Wallen N. ve Hyun, H. (2011). How to design and evaluate research ineducation. Connect Learn Succeed.
• Hatamov, J. ve Gurbangeldiyev, J. (2017). Dünya tarihi, umumi orta bilim okullarının 9. sınıflar için okul kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Hatamov, J. ve Gurbangeldiyev, J. (2018). Dünya tarihi, umumi orta bilim okullarının 10. sınıflar için okul kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Hatamov, J. ve Gurbangeldiyev, J. (2014). Dünya tarihi, umumi orta bilim okullarının 11. sınıflar için okul kitabı. Türkmen Devlet Neşriyat Dairesi.
• Kasım, K. (2021). Türkiye-Türkmenistan ilişkileri. C. Yıldırım, F. Tuğluoğlu, M. Gökçe ve O. Okumuş (Ed.), 20. Yüzyılda Türkiye-Türk dünyası ilişkileri (s. 325-348) içinde. Pegem Akademi Yayınları.
• Saray, M. (2012). Türkmenistan. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 41, 601-605.
• Turan, R. (2016). Türkmenistan’da okutulan tarih ders kitaplarında Osmanlı devleti’ne yaklaşım. M. Koçak (Ed.), Uluslararası Türk dünyası eğitim bilimleri ve sosyal bilimler kongresi bildirileri (s. 37-48) içinde. Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları.
• Turan, R. (2016). Sovyet Türkmenistan’ından bağımsız devlete Türkmenistan’da tarih öğretimi. Journal of Human Sciences, 13(3), 5978-5997.