Van’ın Planlı Kalkınma Dönemindeki Sanayi Yatırımları ve Göstergeleri (1960-1980)

Yıl 2023, Sayı: 12, 126 - 136, 31.12.2023

Nevzat Ağçakaya

https://doi.org/10.55089/yyuvasad.1376389

Öz

27 Mayıs 1960 darbesi sonrasında Türkiye’de oluşan yeni rejim, sosyal ve ekonomik kalkınmanın yolunu, dünyada denenmiş olan planlı kalkınma modeline geçmekte bulmuştur. Bu maksatla Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) kurulmuş, 1960-1980 arasında hazırlanan dört adet beşer yıllık kalkınma planlarının planlama ve uygulanmasından sorumlu tutulmuştur. Hazırlanan planlamalar içinde ithal ikameci sanayileşme, sosyo-ekonomik kalkınma ve bölgelerarası gelişmişlik farklılıkları giderme gibi temel ilkeler yer almıştır. Bölgelerarası farklılıkları gidermek için DPT’nin sosyo-ekonomik düzey belirleme araştırmaları sonucunda az gelişmiş illeri tespit edip Kalkınmada Öncelikli Yöreler (KÖY) adı altında toplamak ve
buralara fazladan kamu desteği sağlanarak kalkındırılması amaçlanmıştır. Van da KÖY kapsamına alınan illerden biri olmuştur. Planlı kalkınma döneminde hızlı ekonomik büyümeyi sağlamak için sanayileşmeye ağırlık verilmiş ve sanayileşme temel kalkınma aracı haline gelmiştir. Hem kamu hem de özel sektörün sanayileşmeye yönelik yatırımları kaçınılmaz olarak kalkınmanın mekânsal dağılımı üzerinde belirleyici olmuştur. Özel sektörün zayıf kaldığı Van gibi illerde bilhassa kamu desteği sosyo-ekonomik gelişim için kritik rol oynamıştır. Bu çalışma, DPT’nin yaptığı illerin sosyo-ekonomik düzey
belirleme araştırmalardan oluşan nicel verilerden faydalanarak Van’ı hem il kamu sanayi yatırımları hem de sanayi göstergeleri bağlamında ele almıştır.

Anahtar Kelimeler

Van, Kamu Yatırımları, Sanayi Göstergeleri, KÖY, Planlı Kalkınma, DPT

Industrial Investments and Indicators of Van in the Planned Development Period (1960-1980)

Öz

Following the coup d'état on May 27, 1960, in Turkey, the subsequent regime devised a strategy to
facilitate socioeconomic progress, known as the planned development model, which had already been
implemented globally. In this respect, the State Planning Organization (SPO) was established to plan and execute the four five-year development plans prepared during 1960–1980. Basic principles such as import substitution, industrialization, socioeconomic development, and the elimination of inter-regional development disparities were included in the plans. The SPO sought to identify underdeveloped areas using socioeconomic-level determination research to address interregional inequality. These areas, including Van, were designated as Priority Development Areas (PDAs) and provided additional public support. In this period, there was a notable emphasis on industrialization to attain expeditious economic growth, thereby establishing it as the principal instrument. Significant industrial investments were undertaken by the public and private sectors, exerting a decisive influence on the spatial distribution of development. Public support was critical to socioeconomic development in cities like Van, where the private sector needed strengthening. This study employs quantitative data from the research mentioned earlier by SPO to analyze Van in terms of provincial public industrial investments and relevant indicators.

Anahtar Kelimeler

Van, Public Investments, Industrial Indicators, PDAs, Planned Development, SPO

Kaynakça

• Atılgan, G. (2015). 1960- 1971 Sanayi Kapitalizmin Şafağında. Osmanlıdan Günümüze Türkiye'de Siyasal Hayat (pp. 521-651). Yordam.
• Ekiz, C. & Somel, A. (2005, Ocak). Türkiye’de Planlama ve Planlama Anlayışının Değişimi. A.Ü. SBFGETA Tartışma Metinleri, 1-36.
• Çoban, S. (2018). Türkiye'de Ekonomi. N. G. Ergan (Ed.), Türkiye'nin Toplumsal Yapısı (pp. 223-254). Siyasal Kitabevi.
• DİE. (1982a). 1980 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı, I- Büyük İmalat Sanayi. DİE.
• DİE. (1982b). 1980 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı, II- Küçük İmalat Sanayi. DİE.
• DPT. (1963). Kalkınma Planı (Birinci Beş Yıl) 1963-1967. DPT.
• DPT. (1979). Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı 1979-1983. DPT.
• DPT. (1985). Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı 1985-1989. DPT.
• Gölhan, M. (1993). Türkiye'de Sanayileşme ve İstihdam. Journal of Social Policy Conferences, (39). Retrieved from https://dergipark.org.tr/tr/pub/iusskd/issue/936/10555
• Hacıhasanoğlu, B. (1980). İller İçin Bir Gelişmişlik Göstergesi ve Sıralama. DPT.
• Kutbay, C. (1982). Kamu Yatırımlarının Kalkınmada Öncelikli Yöreler ve Diğer İller İtibariyle Dağılımı (1963-1981 Dönemi). DPT.
• Kutbay, C. & Sürmeli, C. (1976). Planlı Dönemde Kamu Yatırımlarının İllere Göre Dağılımı. DPT.
• Pamuk, Ş. (2018). Türkiye'nin 200 Yıllık İktisadi Tarihi. İş Bankası Kültür Yayınları.
• Sezen, S. (1999). Devletçilikten Özelleştirmeye Türkiye'de Planlama. TODAİE.
• Somel, A. (2008). Planlama. Fikret Başkaya & Aydın Ördek (Ed.), Ekonomik Kurumlar ve Kavramlar Sözlüğü (pp. 927-940). Özgür Üniversite.
• Soyak, A. (2003). Türkiye’de İktisadi Planlama: DPT’ye İhtiyaç Var mı? Doğuş Üniversitesi Dergisi, (4) 167-182.
• Sönmez, M. (1990). Doğu Anadolu'nun Hikâyesi, Kürtler: Ekonomik ve Sosyal Tarih. Arkadaş Yayınevi.
• TBMM. (1962). Millet Meclisi Tutanak Dergisi. 1, 02.07. 1962.
• Tolan, B. (1969). Türkiye'de İller İtibariyle Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Endeksi (1963-1967). DPT.
• Van Valiliği. (1973). Cumhuriyetin 50. Yılında Van. Kıral Matbaası.
• Van Valiliği. (1998). Cumhuriyetin 75. Yılında Van. Erk Yayıncılık.
• VATSO. (1965). “Van Ticaret ve Sanayi Odasının” Türkiye Ticaret Odaları, Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları Birliğinin XVIII. Fevkalade Genel Kuruluna Arzedilmek Üzere Tesbit Ettiği Görüş, Teklif ve Temenniler. Van.
• Yurt Ansiklopedisi. (1984). Türkiye, İl, İl: Dünü, Bugünü, Yarını. Anadolu Yayıncılık.