XIX. Yüzyıl Ortalarında Veray Kazasının Nüfusu ve Ekonomik Yapısı

Yıl 2020, Cilt: 1 Sayı: 2, 79 - 102, 08.07.2020

Sabit Genç

Öz

Amasya sancağı ve Veray kazası dışında bu sancağa bağlı diğer kazalar üzerine hususi ve akademik bazı çalışmalar yapılmıştır. Ancak Veray kazası üzerine şimdiye kadar ciddi bir çalışma yapılmamıştır. Şimdiye kadar üzerinde ciddi bir araştırma yapılmamış olan Veray kazasının XIX. yüzyıl ortalarındaki nüfus ve ekonomik yapısı üzerine yapılacak bu çalışma ile kazanın mezkûr dönemdeki nüfus durumu ve ekonomik potansiyelinin ortaya konulması amaçlanmıştır. Osmanlı Devleti’nde II. Mahmud döneminden başlayarak ülkedeki asker potansiyelini tespit için nüfus, vergi kaynaklarını tespit için de temettuat sayımları yapılmıştır. 1831 yılında başlayan nüfus sayımlarının kaydedildiği nüfus defterlerinde yerleşim birimlerine göre hanelerdeki bütün erkek nüfus, yaşları ve bedensel özellikleri belirtilerek kayıt altına alınmıştır. Veray kazasındaki kaza merkezi ve köylerine ait nüfus sayımları ile ilgili olarak 1246 (1830-31), 1247 (1831-32), 1256 (1840-41), 1259 (1843-44) ve 1262 (1846) yıllarına ait defterler düzenlenmiştir. Kaza nüfusu ile ilgili veriler için bu defterler kullanılmıştır. Temettuat defterlerinde ise hanelerin sahip oldukları emlak, arazi, hayvanlar ve bunlardan elde ettikleri gelirler kayıt edilmiştir. Kazada 1260 (1844-45) vergi verecek haneleri ve mali potansiyellerini tespit için sayım yapılmış, sayımlarda hanelerin sahip oldukları emlak, arazi, hayvan ve bunlardan elde ettikleri gelirler ve ödemeleri gereken vergi miktarı temettuat defterlerine kaydedilmiştir. Kazanın ekonomik durumu ile ilgili verilerin tespitinde bu defterler kullanılmıştır.
Nüfus defterlerinden yaptığımız tespitlere göre kazada nüfusun tamamının Müslüman ahaliden oluştuğu, büyük bölümünün kazaya bağlı köylere dağılmış olarak yaşadığı, 70 ve üzeri nüfusun çok az olduğu görülmüştür. Temettuat defterlerinden elde edilen tespitlere göre de kaza ekonomisinin tarım ve hayvancılığa dayalı olduğu, en çok tahıl tarımı yapıldığı, hane sahiplerinin daha çok 50 dönüm ve altında toprağa sahip küçük çiftçilerden oluştuğu anlaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Veray, Kaza, Nüfus, Ekonomi

Kaynakça

• KAYNAKÇA Arşiv Belgeleri Osmanlı Arşivi A-}AMK-UM.431/16 DH.EUM.KLU.10/7 DH.TMIK.S.49/52 ML.VRD.TMT.d.14884, 14886, 18879, 14891, 14888, 14880, 14874, 14882, 14890, 14885, 14889, 14881, 14883, 14878, 14876, 14887, 14877, 14875 NFS.d.2134, 2143, 2248, 2249, 2250, 2251, 2266, 2287 Cumhuriyet Arşivi 30-18-1-1 2 35 9 30-10-0-0 19 108 5 Şer’iyye Sicilleri Amasya 31 Nolu Şer’iyye Sicili Salnameler Devlet Salnemeleri 1- Sâlnâme (H.1281), Matbaa-i Amire, İstanbul 1281 2-Sâlnâme-i Devlet-i Ȃliyye-i Osmaniye (H.1312), Matbaa-i Amire, İstanbul 1312 3-Sâlnâme-i Devlet-i Ȃliyye-i Osmaniye (H.1321), Ȃlem Matbaası, İstanbul 1321 4-Sâlnâme-i Devlet-i Ȃliyye-i Osmaniye (R.1328), Selanik Matbaası, İstanbul 1328 Sivas Vilayet Salnameleri 1-Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1287), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1287 2-Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1288), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1288 3-Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1292), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1292 4-Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1301), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1301 5-Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1302), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1302 6-Salnâme-i Vilâyet-i Sivas, (H.1306), Sivas Vilâyet Matbaası, Sivas 1306 Araştırma Eserler Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (2010). Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivleri Genel Müdürlüğü, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No: 108. İstanbul. Çimen, Adnan (2012). “Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlıda Nüfus Hizmetleri”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C.XIV, S.3: 183-216. Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (1997). 387 Numaralı Muhasebe-i Vilâyet-i Karaman ve Rûm Defteri H.937 (1530) II.Cilt. Osmanlı Arşivleri Daire Başkanlığı Yayın Nu. 36, Ankara: Başbakanlık Yayınevi. Evliya Çelebi (1986). Seyahatname I ve II.Cilt. İstanbul: Üç dal Neşriyat. Fidan, Ahmet- Kardaş, Nevin- Önen, Salih- Gökdemir, Sevgi- Erkıran, Hanifi- Koç, Hasan ve Başbuğ, Nazmiye (1996). M.E.B. Örnekleriyle Türkçe Sözlük, Ankara: TTK Basımevi. Genç, Sabit (2019). Merzifon Kazasının İdari, Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1839-1914). Yayınlanmamış Doktora Tezi. Bolu: Bolu İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gökmen, Ertan (2008). ̎ Saruhan Sancağında Temettuat Tahriri ̎, Bilig, S. 45, Ankara. 73-90. İnalcık, Halil (2011). “Tanzimat Nedir”. Tanzimat. Ed. Halil İnalcık ve Mehmet Seyitdanlıoğlu. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları. 31-56. Karal, Enver Ziya (1988). Osmanlı Tarihi, C. VI, 5. Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi. Karal, Enver Ziya (2010). Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası. Öztürk, Said (2003). ̎Türkiye’de Temettuat Çalışmaları̎, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.I, S.I, İstanbul. 287-304. Pakalın, M.Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, III.Cilt. İstanbul: M.E.B. Yayınları. Pamuk, Şevket (2010). Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi (1500-1914). İstanbul: İletişim Yayınları. Şemseddin Sami (1987). Kamus-ı Türki, İstanbul: Çağrı Yayınları Son Teşkilat-ı Mülkiyede Köylerimizin Adları (1928). İstanbul: Hilal Matbaası. Süleyman Sudi (1308). Defter-i Muktesid, I.Cilt, İstanbul: Artin Esadoryan Şirket-i Mürettebiye Matbaası. Şener, Abdüllatif (1999). ‟Tanzimat ve Meşrutiyet’te İktisadi ve Mali Politikalar’’, Osmanlı Ansiklopedisi, C.III: 548-562 Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Tarihi, I.Cilt. Ankara: TTK Basımevi. Yasar, Abdizade Hüseyin Hüsameddin (2013). Amasya Tarihi, Yayına hazırlayan Mesut Aydın-Güler Aydın, I-II. Cilt. Amasya: Amasya Belediyesi Yayınları. Kanunlar Yeniden (21) Kaza Kurulması Hakkında Kanun (04/03/1954), Resmi Gazete 8654/6324