Nizamnamelerine Göre II.Meşrutiyet Döneminde Muallim Örgütlenmeleri (1908-1919)

Yıl 2018, Cilt: 34 Sayı: 98, 1 - 40, 27.11.2018

Yunus Pustu

Öz

    Cemiyet ya da dernek diye nitelenen sivil toplum kuruluşlarının temellerini Aristo’ya (M.Ö. 385-322) kadar geri götürmek mümkündür. Yine Roma döneminde çıkarılan “12 Levha Kanunları” da sivil toplum kuruluşlarının temelleri açısından önem arz etmektedir. Modern anlamda dernekleşme/cemiyetleşme faaliyetleri ise 17. yüzyıldan itibaren Batı’da ortaya çıkmıştır. 19. yüzyıla gelindiğinde alanında uzmanlaşmış pek çok meslek cemiyetlerinin kurulduğu görülmektedir. Osmanlı Devleti’nde ise bu süreç 19. yüzyılda ilan edilen Tanzimat Fermanı ile başlamıştır. Islahat Fermanı ve I. Meşrutiyet’in getirdiği özgürlük ortamı da bu açıdan önem arz etmektedir. Resmî olarak cemiyet/dernek kurma özgürlüğü ise II. Meşrutiyet’le birlikte çıkarılan “Cemiyetler Kanunu” ile başlamıştır. Tanzimat devrinden gelen altyapı ve Cemiyetler Kanunu’nun getirdiği yasal serbestlik neticesinde muallimler de diğer meslek mensupları gibi dernekleşme faaliyetlerine girişmişlerdir.

    Bu doğrultuda ilk teşekkül eden muallim örgütü Encümen-i Muallimîndir. Söz konusu encümen ile başlayan bu örgütlenme “Muhafaza-ı Hukuk-i Muallimîn”, “Cemiyet-i Muallimîn”, “Neşr-i Maarif ve Teavün-i Muallimîn”, “Konferans Cemiyeti”, “Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti”, “Terakki-i Maarif ve İttihad-ı Muallimîn Cemiyeti”, “Mahfel-i Muallimîn”, “Muallimler Yurdu”, “Muallimler Cemiyeti”, “Mekatib-i İbtidaiye Muallimleri Cemiyeti” ve “Dârülmuallimîn Mezunları Cemiyeti” ile “Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât Mezunları Cemiyeti” şeklinde devam etmiştir. 1908-1919 yılları arasında teşkil edilen muallim cemiyetleri sayı bakımında çok olsa da faaliyet açısından zayıf kalmışlardır. Balkan Savaşları ve I. Dünya Savaşı’nın getirdiği yıkım ortamı ise her alanda olduğu gibi muallim örgütlenmeleri üzerinde de olumsuz neticeler oluşturmuştur.

Anahtar Kelimeler

Encümen-i Muallimîn, Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti, Terakki-i Maarif ve İttihad-ı Muallimîn Cemiyeti, Mekatib-i İbtidaiye Muallimler Cemiyeti

Teachers’ Associations during the IInd Constitutional Era (1908-1919) (According to Their Regulations)

Öz

    It is possible to date back the roots of Civil Society Organizations described as society or association to Aristo time (385-322 BC.) On the other hand, “the Law of the Twelve Tables” introduced during the Roman time also plays an important role in terms of the foundation of civil society organizations. Activities of becoming societies/associations in modern way have appeared in the Western world from the 17th century. In the 19th century, many professional societies specialized in the field were founded. In the Ottoman Empire, this process started with the Tanzimat Fermanı (Imperial Edict of Reorganization) declared in the 19th century. The atmosphere of freedom that was brought by the Ottoman Reform Edict of 1856 and First Constitution also have importance in this respect. Liberty of officially establishing associations started with the “Law of Associations” introduced through the Second Constitutional Era. As a result of the background coming from the Tanzimat times and legal freedom brought by the “Law of Associations”, teachers also began to engage in forming associations like other professional groups.

    Accordingly, first established teachers’ association was “Encümen-ı Muallimn”. This organization activity continued in the form of “Muhafaza-ı Hukuk-i Muallimîn”, “Cemiyet-i Muallimîn”, “Neşr-i Maarif ve Teavün-i Muallimîn”, “Konferans Cemiyeti”, “Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti”, “Terakki-i Maarif ve İttihad-ı Muallimîn Cemiyeti”, “Mahfel-i Muallimîn”, “Muallimler Yurdu”, “Muallimler Cemiyeti”, “Mekatib-i İbtidaiye Muallimleri Cemiyeti”, “Dârülmuallimîn Mezunları Cemiyeti” and “Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât Mezunları Cemiyeti”. Although teachers’ associations established between 1908-1919 were large in number, they remained weak in terms of activity. The catastrophic atmosphere brought by Balkan Wars and First World War had negative impacts on teachers’ associations like in other fields.

Anahtar Kelimeler

Encümen-i Muallimîn, Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti, Terakki-i Maarif ve İttihad-ı Muallimîn Cemiyeti, Mekatib-i İbtidaiye Muallimler Cemiyeti

Kaynakça

• ARŞİV BELGESİ BCA-BME: Dosya: 13343 Fon Kodu: 30.. 10.0.0 Yer no: 139.. 977. 6.
• NİZAMNAMELER Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti Nizamnamesi, İstanbul 1916. Muallimler Cemiyeti Esas ve Dâhili Nizamnamesi, İstanbul 1919. Dârülmuallimîn Mezunları Cemiyeti Nizamnamesinin, İstanbul 1918. Dârülmuallimîn ve Dârülmuallimât Mezunları Cemiyeti Nizamnamesi, İstanbul 1335. Mekatib-i İbtidaiye Muallimleri Cemiyeti Nizamnamesi, İstanbul b.t.y.. Encümen-i Muallimîn Nizamnamesi, Dersaadet 1324 (1908). Terakki-i Maarif ve İttihat-ı Muallimîn Cemiyeti Nizamnamesi, Vilayet Matbaası, Bursa, 1909.
• SÜRELİ YAYINLAR Muallimler Birliği (1925-1927) Muallimler Mecmuası (1922-1927) Muallimler Mecmuası (1930-1934) Öğretmen Dünyası (1980-1984)
• KİTAP, MAKALE ve TEZLER “Dünya Muallim Birlikleri”, Muallimler Mecmuası, S 11. Teşrinievvel 1930, ss.28-27. “İstanbul Muallimler Birliği 930 Kongresi”, Muallimler Mecmuası, S 12, 15 Teşrînisânî 1930, ss.62-64. “İstanbul Muallimler Birliği Merkez Yasası”, Muallimler Mecmuası, S 45, Teşrînisânî 1926, ss.1901-1905. “Muallimler Birliği”, Muallimler Birliği, S 12, Haziran 1926, s.527. “Öğretmenler Derneği”, Öğretmen Dünyası, S 48, Aralık 1983, s.3. Akipek, Jale-Akıntürk, Turgut vd., Türk Medeni Hukuku, C 1, Beta Yay., İstanbul 2004. Akyüz, Yahya, “Türkiye’de İlk Öğretmen Kuruluşları Hakkında Orijinal Bir Belge İle Unutulmuş Bir Kaynak”, Eğitim Fakültesi Dergisi, Ankara 1971, ss.109-119. ------------------, “Türkiye’de Öğretmen Yetiştirmenin 160. Yılında Dârülmuallimîn’in İlk Yıllarına Toplu ve Yeni Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S 20, Ankara 2006, ss.18-58. -------------------,Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri 1848-1940, Doğan Basımevi, Ankara 1978. --------------------,Türkiye’de Öğretmenlerin Toplumsal Değişmedeki Etkileri (1839-1950), Pagem Yay., Ankara 2012. Arslan, Zehra, “Ağustos 1909 Tarihli Cemiyetler Kanunu Üzerinde Meclis-i Mebusan’da Yapılan Müzakereler ve Cemiyetlerin Yapılanmasında İttihat ve Terakki Örneği”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (The Journal of International Social Research), C 3, S 11, Spring 2010, ss.57-72. Ayata, Yunus, Eğitime Adanmış Bir Ömür-Ayanzade Namık Ekrem, Asitan Yay., Sivas 2009. Çankaya, Ali, Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, 3, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yay, Ankara 1968. Demirel, Muammer, “Türk Eğitiminin Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri”, Türkler, C 15, Ankara 2002, ss.44-60. Ergün, Mustafa, İkinci Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara 1996. -------------------, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yay., Ankara 1982. ------------------, Modern Eğitim Sistemlerinin Doğuşu ve Gelişimi, C 1, Pegem Yay., Ankara 2016. Erkek, Mehmet Salih, Ethem Nejat 1887-1921, Kitap Yay., İstanbul 2012. Göldaş, İsmail, İstanbul İlkokul Öğretmenlerinin Grevi (1920), Kardeşler Basımevi, İstanbul 1984. -----------------, Millî Kurtuluş Savaşında Öğretmenler I, Öğretmen Dünyası Yay., İstanbul 1981. İhsanoğlu, Ekmeleddin, “Modernleşme Süreci İçinde Osmanlı Devleti’nde İlmî ve Mesleki Cemiyetleşme Hareketlerine Genel Bir Bakış”, Osmanlı İlmî ve Mesleki Cemiyetleri, İstanbul 1987, ss.1-32. Bloch, Marc, Feodal Toplum, Çev. M. Ali Kılıçbay, Doğu Batı Yay., Ankara 1997. Mert, Özgür, Türkiye’de Öğretmenlerin Örgütlenme Faaliyetleri ve Fikir Eylemleri (1960-1980), Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Isparta 2013. Mirât-ı Maârif, Dersaadet: Ruşen Matbaası, 1324, s.1-2. Nurdoğan, Arzu M., “Türkiye’de Öğretmenlik Mesleğinde Sosyal Dayanışma Fikrinin Doğuşu: Muallimler Cemiyeti (1908- 1914)”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, C 17, İstanbul 2007, ss.65-82. Orhan, Ahmet, Cumhuriyet Dönemi Öğretmen Örgütlenmesi ve Hukuki Dayanakları (1923-1980), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 1999. Öztürk, Cemil, Atatürk Devri Öğretmen Yetiştirme Politikası, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara 1996. -----------------, Dünden Bugüne Türkiye’de Öğretmen Yetiştiren Kurumlar, Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Yay., İstanbul 1998. Sezer, Tijen Dündar, “Dernek Kurma Özgürlüğünün İçeriği ve Gelişim Süreci Üzerine Karşılaştırmalı Bir İnceleme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C 10, S 1, İzmir 2008, ss.1-58. Tokgöz, Fikret, “Dernekler”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, C 2, İletişim Yay., İstanbul 1985, ss.366-378. Toprak, Zafer, “1909 Cemiyetler Kanunu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C 1, İletişim Yay., İstanbul 1985, ss.205-208. Tosun, Erdoğan, Demokratikleşme Perspektifinde Devlet-Sivil Toplum İlişkisi, Alfa Yay., Bursa 2001. Velidedeoğlu, Hıfzı V.–Ataay, Aytekin M., Türk Cemiyetler Hukuku, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1926. Yavuz, Musa Hikmet, “Dernekler ve Demokrasi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Prof. Dr. Latif Çakıcı’ya Armağan, C 50, S 1-2, Ankara 1995, ss.416-439. Yıldırım, Mehmet Ali, Tanzimat Döneminde Meslek Okulları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara 2010.
• DİĞER Tatil-i Eşgal Kanunu, Takvim-i Vekayi Matbaası, İstanbul 1325. (Bu eser Türk Tarih Kurumu Kütüphanesinde A/1354 yer numarası ile bulunmaktadır.) Düstur, İkinci Tertip, (5) Matbaa-i Amire, İstanbul 1332 (1916-17). Millî Talim ve Terbiye Müsameresi. Eser Türk Tarih Kurumu Kütüphanesinde A.II/3859 yer numarasında bulunmaktadır.