The Gentry-Trıbe Clash In The Early 20th Century: The Case Of Mıllı Trıbe And The Dıyarbakır Gentry

Yıl 2017, Cilt: 33 Sayı: 96, 1 - 46, 05.11.2017

Oktay Bozan

Öz

One of the most prominent tribes of Eastern and South-eastern Anatolia in the
Ottoman period was the Milli tribe. When İbrahim Pasha was the tribe leader, the Milli
tribe had already turned into a big confederation by incorporating many other tribes.
Dominating a wide region among Diyarbakır, Urfa, Aleppo, Mardin and Musul, the
Milli tribe was included into the Hamidian regiments established during the period
of Sultan Abdülhamit. Thanks to the privileges ensured as a result of belonging to the
Hamidian regiments, the Milli tribe obtained a strong influence, and profoundly affected
the political, social and economic structure of the region. By abusing the support of
some government authorities and the advantage of the armed forces under his command
for his personal interests, İbrahim Pasha attacked some tribes and especially looted some
towns of Diyarbakır Province, thus causing serious unjust treatment. The Diyarbakır
Gentry occupied the City Post-office two times in order to make themselves heard by
Babıâli and Sultan Abdülhamit against the assaults of the Milli tribe. Although some
investigation commissions were formed due to the insisting and influential reaction
of the Diyarbakır gentry, no efficient results were obtained because of the 4th Army
Command and those in the Mabeyn protecting İbrahim Pasha. As this matter occupied
the Diyarbakır public for many years, the trust of the mistreated people of the region in
the government was shaken.

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Milli tribe, İbrahim Pasha, Hamidian regiments, Ziya Gökalp

20. Yüzyılın Başında Eşraf-Aşiret Çatışması: Milli Aşireti Ve Diyarbakır Eşrafı Örneği

Öz

Osmanlı döneminde Doğu ve Güneydoğu’nun en önemli aşiretlerinden birisi Milli
Aşireti idi. İbrahim Paşa’nın aşiret reisi olduğu dönemde Milli Aşireti birçok aşireti
bünyesine alarak büyük bir konfederasyona dönüşmüştür. Diyarbakır, Urfa, Halep,
Mardin ve Musul arasında geniş bölgede hüküm süren bu aşiret, Sultan Abdülhamit
döneminde kurulan Hamidiye Alayları kapsamına alınmıştır. Milli Aşireti, Hamidiye
Alayları’na mensup olmanın sağladığı imtiyazlar sayesinde önemli bir nüfuz elde etmiş,
bölgenin siyasi, sosyal ve ekonomik yapısını derinden sarsmıştır. İbrahim Paşa, bazı
devlet yetkililerinin desteğini ve maiyetindeki silahlı birliklerin avantajını şahsi çıkarları
doğrultusunda kullanarak bölgedeki diğer aşiretlere karşı saldırılarda bulunmuş ve
özellikle de Diyarbakır vilayetine bağlı bazı yerleşim merkezlerini yağmalamış ve ciddi
mağduriyetlere yol açmıştır. Milli Aşireti’nin saldırıları karşında Diyarbakır eşrafı
sesini Babıâli’ye ve Sultan Abdülhamit’e duyurmak için iki defa postaneyi işgal etmiştir.
Diyarbakır eşrafının ısrarlı ve etkili tepkisi nedeniyle, tahkikat komisyonları kurulmuşsa
da Hamidiye Alayları’nın bağlı olduğu 4. Ordu Komutanlığı ve Mabeyn’deki İbrahim
Paşa’yı koruyan kişilerin gayretinden dolayı etkili bir sonuç alınamamıştır. Bu meselenin
uzun yıllar Diyarbakır kamuoyunu meşgul etmesi, mağdur olan bölge halkının devlete
olan güvenini daha da sarsmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Diyarbakır, Milli Aşireti, İbrahim Paşa, Hamidiye Alayları, Ziya Gökalp

Kaynakça

• ARŞİV BELGELERİ:
• BOA, BEO, 2629/197150; BOA, BEO, 2635/197606; BOA, BEO, 2639/197913;BOA, BEO, 2639/197916; BOA, BEO, 2640/197991; BOA, BEO, 2642/198125; BOA, BEO, 2642/198149; BOA, BEO, 2642/198406; BOA, BEO, 2642/198410; BOA, BEO, 2639/197916; BOA, BEO, 2642/198125; BOA, BEO, 2642/198406; BOA, BEO, 2646/198416; BOA, BEO, 2649/198630; BOA, BEO, 2657/199225; BOA, BEO, 2696/202173; BOA, BEO, 2703/202696; BOA, BEO, 2709/203136; BOA, BEO, 2709/203143; BOA, BEO, 2727/204461; BOA, BEO, 2772/207852; BOA, BEO, 2790/209228; BOA, BEO, 2909/218158; BOA, BEO, 3186/238927; BOA, BEO, 3190/239229; BOA, BEO, 3388/254040; BOA, BEO, 3653/273902; BOA, BEO, 3653/273902; BOA, DH. MKT, 1032/63; BOA, İ.HUS, 132/17; BOA, Y. A. HUS, 491/1; BOA, Y. A. HUS, 491/104; BOA, Y. A. HUS, 491/26; BOA, Y. MTV, 277/38; BOA, Y. MTV, 277/70; BOA, Y. MTV, 277/73; BOA, Y. MTV, 280/147; BOA, Y. MTV, 280/35; BOA, Y. MTV, 280/47; BOA, Y. MTV, 303/144; BOA, Y. MTV, 303/192; BOA, Y. MTV. 285/35; BOA, Y. PRK. ASK, 252/83; BOA, Y.A. HUS, 416/5; BOA, Y.A. HUS, 474/37; BOA, Y.A. HUS, 474/71; BOA, Y.A. HUS, 474/82; BOA, Y.A. HUS, 479/50; BOA, Y.A. HUS, 491/53; BOA, Y.A. HUS, 491/97; BOA, Y.Mtv. 62/3.
• ARAŞTIRMA ESERLER, MAKALELER, GAZETELER:
• ALİ EMİRÎ EFENDİ, Osmanlı Doğu Vilayetleri, (sad: Abdulkadir Yuvalı-Ahmet Halaçoğlu), Babıâli Kültür Yayıncılığı, İstanbul 2015.
• ALTAY, Fahrettin, 10 Yıl Savaş ve Sonrası (1912-1922), İnsel Yayınları, İstanbul 1970.
• BAYRAKTAR, Bayram, Rus General Mayevsky’nin Türkiye Gözlemleri, İnkılâp Yayınları, İstanbul 2007.
• BEYSANOĞLU, Şevket, Anıtları ve Kitabeleri ile Diyarbakır Tarihi, Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, Ankara 2003, C II.
• BEYSANOĞLU, Şevket, Ziya Gökalp’in İlk Yazı Hayatı, Diyarbakır Tanıtma Derneği Yayınları, İstanbul 1956.
• BOZAN, Oktay, “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Mardin Sancağında Müslim-Gayrimüslim İlişkileri ve Ermeni Olayları”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, AKADER, Yıl: 13, S 25, 2015/1, s.85-127.
• BOZAN, Oktay, Millî Mücadele Döneminde Diyarbakır (1918-1923), Çizgi Yayınları, Konya 2016.
• BOZAN, Oktay, “Osmanlı Rus Savaşı’nın Diyarbakır Vilayetine Etkileri ve Islahat Komisyonun Faaliyetleri”, Turkish Studies, S 10/13, s.263-288.
• BRUİNNESSEN, Martin Van, Ağa, Şeyh, Devlet, (Çev: Banu Yalkut), İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
• DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûğat, Aydın Kitabevi, Ankara 2010
• DİYARBAKIR SALNAMELERİ, (Haz: Ahmet Zeki İzgöer), Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi Yayınları, İstanbul 1999, C.V.
• DİYARBEKİR GAZETESİ, Yıl: 34, Nu: 1580, 27 Ramazan 1326.
• ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Klasik Dönemindeki «Eşraf ve A’yan» Üzerine Bazı Bilgiler”, Osmanlı Araştırmaları III, İstanbul 1982, s.105-118.
• FIRAT, M. Şerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Millî Eğitim Basımevi, Ankara 1961.
• GÖKALP, Ziya, Kürt Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler, (Haz. Kamer Karavit, Musa Sarıkaya, M. Erman Aslanoğlu), Kaynak Yayınları, İstanbul 2009.
• GÜNAY, Selçuk, “II. Abdülhamid Devri’nin Son Yıllarında Güneydoğu Anadolu ile Kuzey Irak’ta Aşiret Mücadeleleri ve Milli Aşireti Reisi İbrahim Paşa”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S 2, 1995, Erzurum, s.103-132.
• KARACA, Ali, Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa (1838-1899), Eren Yayınları, İstanbul 1993.
• KIESER, Hans Lukas, Iskalanmış Barış, Doğu Vilayetleri’nde Misyonerlik, Etnik Kimlik ve Devlet (1839-1938), (Çev: Atilla Dirim), İletişim Yayınları, İstanbul 2005.
• KIRAN, Eyüp, Kürt Milan Aşiret Konfederasyonu, Elma Yayınları, İstanbul 2003.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin, “Millü Deli-Behram Paşa’ya Karşı Ayaklanma ve Sonucu”, Kara Amid Mecmuası, S 2-4, s.350-358
• KODAMAN, Bayram, Şark Meselesi Işığı Altında Sultan II. Abdülhamid’in Doğu Anadolu Politikası, Orkun Yayınevi, İstanbul 1983.
• MERT, Özcan, “Âyan” maddesi, DİA, C 4, 1991, s.195.
• MUHAMMED EMİN ZEKİ BEG, Kürtler ve Kürdistan Tarihi, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2014.
• ÖZCOŞAR, İbrahim, “Şehir ve Eşraf: Osmanlı Diyarbekir’inde Eşraf”, Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar-2015 C 14, S 53 127-144.
• ÖZCOŞAR, İbrahim, Merkezileşme Sürecinde Bir Taşra Kenti Mardin (1800-1900), Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları, Mardin 2009.
• SORGUN, Taylan, İmparatorluktan Cumhuriyete, Kumsaati Yayınları, İstanbul 2004.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, İkdam Matbaası, Dersaadet, 1317.
• TEPEYRAN, Ebubekir Hazım, Canlı Tarihler, Türkiye Yayınevi, İstanbul 1944.
• TÜRKAY, Cevdet, Başbakanlık Arşivi Belgelerine Güre Osmanlı İmparatorluğunda Oymak, Aşiret ve Cemaatler, Tercüman Yayınları, İstanbul 1979.
• TÜTENK, Mustafa Akif, “Diyarbekir’ın Son 60 Yıllık Vakaları (1892- 1952)”, Kara-Amid Dergisi, II-III. Yıl, 2-4 Sayı, 1956-1958, s.319-320.
• ÜNAL, Fatih, “Osmanlı Devleti’nin Son Yıllarında Güneydoğu Aşiretlerinden Milli Aşireti ve İbrahim Paşa”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Yıl: 2007, S 41.
• YILMAZÇELİK, İbrahim, “XIX. Yüzyılda Diyarbakır Eyaletinde Yönetim Halk Münasebetleri”, Prof. Dr. Bayram Kodaman’a Armağan, Eser Ofset Matbaacılık, Samsun 1993, s.371-387.